بررسی عوامل کاهش رزق و روزی

یکی از نیازهای مهم بشر برای بقای حیات، رزق و روزی است که خداوند متعال بصورت مستمر و همیشگی آن را تأمین می‌کند. انسان این عنایت پروردگار متعال را دریافت نموده و به زندگی ادامه می‌دهد. خداوندی که رحیم و مهربان است رزق همه موجوادات را به بهترین شکل تأمین می‌کند، اما باید دید چه عواملی هستند که باعث کاهش رزق و روزی در تقدیر انسان می‌شود. در این نوشتار برآنیم تا بر اساس آیات و روایات علل آن را مورد بررسی قرار دهیم.

معنای رزق و روزی

روزی به معنای عنایت و عطایی است که به صورت دائمی و لحظه به لحظه از سوی خداوند به انسان داده می‌شود. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: « وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا[1]»، و هیچ جنبنده در زمین نیست جز آنکه روزیش بر خداست.  این روزی گاه مادی و گاه معنوی است.

الطاف خداوندی همه رزق است

خداوند متعال بنا بر صفت رحمانیت خود به تمام بندگانش اعم از خوب و بد روزی می‌دهد، «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ[2]»، همانا روزی بخشنده خلق تنها خداست که صاحب قوّت و قدرت ابدی است. اما نعماتی را به بندگان خاص و محبوبش می‌رساند که همیشه مطیع و فرمانبر او هستند. صبر، ایمان، تقوا، انجام کار خیر، توفیق عبادت و دعا و … ارزاقی است که شامل حال هر کسی نمی‌شود.

حکمت تقسیم رزق و روزی

خداوند متعال در تقسیم روزی بندگانش به بعضی کم داده و به بعضی زیاد، در اینجا این سوال مطرح می‌شود که خدایی که این‌قدر مهربان است و عدالت یکی از صفات اوست چه هدفی از این تقسیم روزی دارد؟ امیرالمومنین علی (ع) در پاسخ این سوال می‌فرمایند: «خداوند روزی‌ها را مقدر فرمود و آن‌گاه آنها را زیاد و کم و به تنگی و فراخی، عادلانه تقسیم نمود تا آنها را بیازماید که در وسعت روزی سپاسگزار و در تهیدستی صبور و شکیبا هستند[3]».

رزق و روزی کم، آزمایش الهی

هرچه باری تعالی در اختیار بندگانش قرار می‌دهد همه موهبت خداوندی است و جای شکرگزاری دارد. افرادی که مورد عنایت پروردگار قرار گرفتند و از ثروت خدادادی برخوردارند می‌بایست به محرومان و تهیدستان رسیدگی نمایند و به خود مغرور نگردند که اگر رسیدگی نکنند موجب کاهش رزق و روزی می‌گردد.
در مقابل افرادی که دچار تنگدستی هستند صبر و استقامت پیشه کرده و گله و شکایت نکنند، بلکه نهایت تلاش خود را داشته باشند و با توکل به رازق بی‌همتا، فقط از او بخواهند تا روزی آنها را وسعت ببخشد.

عوامل کاهش رزق و روزی

انسان‌ برای تأمین معاش خود تلاش می‌کند، هرچه این تلاش و کوشش بیشتر باشد رزق و روزی بیشتری به دست می‌آورد. اما بعضی از افراد با وجودی که وقت و زمان بیشتری را صرف می کنند روزی کمتری نصیب آنها می‌شود و حتی گاهی روزی آنها کاهش می‌یابد.

حال باید دید علت آن چیست؟ و عوامل آن را بررسی کرد تا بتوان با رفع آن، از کاهش رزق و روزی جلوگیری نمود. در ادامه به عوامل «کاهش رزق و روزی» می‌پردازیم:

ناشکری و کفران نعمت

یکی از وظایف مهم انسان در برابر نعمت‌های بی‌شمار الهی شکر نعمت است. اما زمانی که انسان از عنایت و عطای خداوندی غافل می‌شود و کفران نعمت می‌کند رزق و روزی او کاهش می‌یابد. اهمیت این موضوع تا آنجاست که در حدیثی از رسول اکرم (ص) «وَ إِهَانَةُ الْكِسْرَةِ مِنَ الْخُبْزِ[4]»، بی‌اعتنایی به خرده‌های نان… کفران نعمت شمرده و سبب فقر می‌گردد.

شکر نعمت نعمتت افزون کند      کفر نعمت از کفت بیرون کند

ترک یا سستی در نماز

ستون دین نماز است. نماز مرز میان کفر و ایمان است. اهتمام به انجام این فریضه الهی بخصوص در اول وقت موجب عاقبت بخیری در دنیا و آخرت می‌گردد. اما کسی که نماز را ترک کرده یا در انجام آن کاهل است و آن را سبک بشمارد باعث رفتن خیر و برکت از روزی خود می‌گردد. خاتم الانبیاء (ص) نیز می‌فرمایند: «وَ الِاسْتِخْفَافُ بِالصَّلَاةِ[5]»، سبک شمردن نماز باعث کم شدن روزی می‌شود.

دل را به نور عشق صفا می‌دهد نماز        جان را به ياد دوست جلا می‌دهد نماز
از خارزار شرك اگر بگذری به صدق          باغ تو را ز جلوه صفا می‌دهد نماز[6]

ترک صله رحم

از آموزه‌های اخلاقی دین مبین اسلام، دیدار و ارتباط با اقوام و نزدیکان و کمک به آنها تحت عنوان صله رحم است که دارای آثار و فواید دنیوی و اخروی زیادی است. در مقابل آن، قطع رحم از گناهان کبیره بوده و ترک کننده آن مورد لعن خداوند قرار می‌گیرند که کاهش رزق و روزی نیز از پیامدهای آن است.

در حدیث قدسی آمده است: «من خدای رحمان هستم؛ رَحِم را خلق کردم و نام آن را از نام خود گرفتم؛ پس هر کس صله رحم کند او را به رحمت خویش متصل سازم و هر کس قطع رحم کند، او را از رحمت خویش دور نمایم[7]».

بی حرمتی به والدین

یکی دیگر از عوامل کاهش رزق و روزی ، بی‌احترامی نسبت به پدر و مادر است. جایگاه ویژه پدر و مادر نزد خداوند به قدری است که خشنودی خود را در رضایت آنها قرار داده است.

رسول اکرم (ص) می‌‌فرمایند: «مَنْ سَرَّهُ انْ یمِدَّ لَهُ فی عُمْرِهِ وَ یبْسُطَ رِزْقَهُ فَلْیصِلْ ابَوَیهِ وَلْیصِلْ ذا رَحِمِهِ[8]».کسی که طولانی شدن عمر و وسعت رزق، خوشحالش می‌کند، به پدر و مادر و نیز به ارحامش صله کند. برخورد نامناسب، خشمگین کردن، سرکشی نکردن به اوضاع و احوال آنها و … در دنیای امروز که مشغله‌های افراد بسیار زیاد است، سبب محروم ماندن از دعای آنها می‌گردد و در کاهش رزق و روزی فرد نیز بسیار تأثیرگذار است.

نفرین بر فرزندان

محبت و مهرورزی به والدین یکی از وظایف مهم فرزندان است که آنها با انجام این وظیفه مورد عنایت پروردگار قرار گرفته و از لعن و نفرین والدین در امان خواهند ماند. از سوی دیگر در روایات به والدین سفارش شده که با فرزندان خود با مهربانی و عطوفت رفتار کنید و از نفرین کردن آنها بپرهیزید که مایه فقر و از عوامل «کاهش رزق و روزی» است. در این باره امام صادق (ع) می‌فرمایند: «أيُّما رَجُلٍ دَعا عَلى وَلَدِهِ أورَثَهُ اللّهُ الفَقرَ[9]»، هر كس فرزندش را نفرين كند، خداوند او را فقير نمايد .

بی‌پروا شدن در انجام گناهان

آلوده شدن به گناه و معصیت یکی دیگر از عوامل کاهش رزق و روزی است. اما گاه انسان پس از ارتکاب به گناه، پشیمان شده و توبه می‌کند و خدای بزرگ نیز او را می‌بخشد. اما وای از روزی که دیگر فرد گنه‌کار از ارتکاب گناه شرمنده نبوده و برایش عادی شده باشد که اسباب دوری از رحمت خداوند را برای خود فراهم کرده است. از جمله این گناهان عبارتند از:

زنا و بی عفتی

یکی از این گناهان مذمت شده بی‌عفتی و آلوده دامنی است. حضرت امام رضا (ع) می‎فرمایند: «الزِّنَا يُسَوِّدُ الْوَجْهَ وَ يُورِثُ‏ الْفَقْرَ وَ يَبْتُرُ الْعُمُرَ وَ يَقْطَعُ الرِّزْقَ وَ يَذْهَبُ بِالْبَهَاءِ وَ يُقَرِّبُ السَّخَطَ وَ صَاحِبُهُ مَخْذُولٌ مَشْئُوم[10]‏»، همانا زنا صورت را سیاه نموده، فقر را به ارث می‎گذارد، عمر را کوتاه کرده و روزی را قطع می‎نماید و بزرگی و هیبت انسان را از بین می‎برد و عذاب الهی را نزدیک می‎سازد و فرد را بدبخت و بیچاره می‎کند.

حرام خواری

در روایات ائمه معصومین (ع) بر کسب روزی حلال برای تأمین معاش بسیار تأکید شده است. لقمه حلال تأثیر بسزایی در سالم و صالح ماندن فرزندان نیز دارد.

وقتی برای کسب روزی از راه حرام تلاش شود از روزی مقدر شده فرد نیز کاسته و آنچه برای رسیدن به رفاه و آسایش است تأمین نخواهد شد. امام رضا (ع) می‌فرمایند: «روزی دو گونه است: رزقی که تو در طلب آنی و رزقی که آن طالب توست. پس آن رزقی را که تو به دنبال آن می‎روی از طریق حلال دنبال کن؛ زیرا اگر آن را از حرام بدست آوری، به عنوان رزق تو محسوب می‎شود و از ارزاق حلالی که برای تو مقدر شده کسر می‎شود؛ زیرا همان رزق، رزق توست و چاره‎ای نداری جز آن‎که همان را مصرف کنی[11]».

عادت به دروغگویی و قسم دروغ

دروغ از گناهان کبیره‌ای است که در آیات قرآن و روایات معصومین (ع) بسیار نکوهش شده است. دروغگویی از صفات افراد بی‌ایمان است که موجب بی‌اعتمادی دیگران نیز شده و عادت به دروغگویی و قسم دروغ خوردن از عوامل «کاهش رزق و روزی» نیز می‌باشد. امیر المؤمنین (ع) می‌فرمایند: «اعتِيادُ الكِذبِ يُورِثُ الفَقرَ[12]»، عادت به دروغگویی فقر می‌آورد .

پرداخت نکردن خمس و زکات مال

از وظایف شرعیه هر مسلمان است که خمس و زکات اموال خود را پرداخت نماید. فردی که مقید به کسب و روزی حلال است با قرار دادن سال خمسی و پرداخت آن در موعد مقرر، جهت حلال ماندن آن دقت لازم را دارد، در غیر این صورت مال او شبهه‌ناک و حرام گردیده و طیب و طاهر نخواهد بود.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «مَنْ مَنَعَ حَقّاً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْفَقَ فِی بَاطِلٍ مِثْلَیه[13]»، هر که حقوق خدا (خمس) را نپردازد دو چندان آن مال را در باطل صرف می نماید». همچنین حضرت می‌فرمایند: «ما ضاعَ مالٌ في بَرٍّ و لا بَحرٍ إلاّ بِتَضييعِ الزَّكاةِ، فَحَصِّنُوا أموالَكُم بالزَّكاةِ»، هیچ مالی در خشکی یا دریا ضایع و تلف نمی‌شود، مگر به خاطر آنکه زکات آن پرداخت نشده است.

با توجه به احادیثی که در زمینه وجوب خمس و زکات و آثار و برکات آن است، عدم پرداخت آنها از عوامل کاهش رزق و روزی و بسته شدن درهای رحمت الهی بر فرد است. اهتمام به پرداخت این دو واجب پرخیر و برکت علاوه بر حلال شدن مال، مشکلات زیادی از جامعه مسلمین را حل خواهد کرد.

تنبلی و سستی در انجام امور زندگی

در سیره پیشوایان دین، فعالیت و کار و تلاش مورد تحسین و دوری از کسالت و تنبلی نکوهش شده است. فردی که وقت خود را به خوابیدن و بی‌کاری بگذراند مسلماً کاهش رزق و روزی را در پی خواهد داشت.

حضرت ختمی مرتبت (ص) می‌فرمایند: «من در خشمم از کسی که دهان بگشاید و به خدایش بگوید«مرا روزی رسان» در حالی‌که در پی روزی نمی رود[14]». فردی که برای تأمین معاش خانواده تلاش کند مجاهد در راه خداست. 

در روایات آمده است که هرگاه حواریون حضرت عیسی (ع) گرسنه می‌شدند، می‌گفتند: یا روح الله! گرسنه‌ایم. پس پیامبر خدا (ع) با دست خود به زمین می‌زد و برای هر کدام از آنها دو قرص نان بیرون می‌آمد و آنها می‌خوردند. آنها گفتند: یا روح الله! کدامیک از ما برتر است که هرگاه می‌خواهیم غذایمان می‌دهی در حالی که همه ما به تو ایمان آورده‌ایم و پیرویت می‌کنیم؟ فرمود:‌ «برترین شما کسی است که با دست خود کار کند و از کسب خودش بخورد». از آن پس حواریون لباس می‌شستند و اجرت می‌گرفتند[15].

خواب بی‌موقع

از نعمتهایی که پروردگار مهربان به بندگان خود ارزانی داشته، خواب است که مایه آرامش جسم و روح انسان می‌گردد. اما اگر در آن زیاده‌روی شود و بی‌موقع باشد نه تنها به جسم آسیب می‌رساند بلکه باعث کاهش رزق و روزی می‌شود.

حضرت علی (ع) در حدیثی دو نمونه از این خواب‌ها را بیان می‌فرمایند: «وَالنَّوْمُ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ یُورِثُ الْفَقْرَ، وَالنَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یُورِثُ الْفَقْر[16]»، خواب بين مغرب و عشاء باعث فقر مى شود، و خواب قبل از طلوع آفتاب نیز تنگدستی را به دنبال می‌آورد.

برای مطالعه بیشتر به مقاله «انواع خواب روز و عوارض آن» مراجعه شود.

بدخلقی

رفتار زشت بداخلاقی علاوه بر آثار دنیوی، از عوامل قابل توجه در کاهش رزق و روزی نیز می‌باشد که در متون اسلامی به ترک آن توصیه می‌گردد. حضرت علی (ع) نیز آن را از عوامل تنگدستی می‌شمارند: «مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ‏ ضَاقَ‏ رِزْقُهُ[17]»، کسی که بداخلاق باشد، روزی‌اش تنگ می‌شود.

نداشتن برنامه و هدف در زندگی

افرادی که برای زندگی و آینده خود برنامه‌ ندارند، وقت و اموال خود را به هدر می‌دهند و رزق و روزی نصیب آنها نمی‌شود. یک برنامه‌ریزی مناسب و منسجم می‌تواند مال و امکانات انسان را افزایش دهد و باعث رشد و ترقی فرد گردد. بنا به فرمایش امیرالمومنین علی (ع) «تَرْکُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ یُورِثُ الْفَقْرَ[18]»، نداشتن برنامه‌ریزی در زندگی باعث فقر می‌شود.

عوامل کاهش رزق و روزی در خانه

رعایت اموری برای سرازیر شدن خیر و برکت در خانه لازم و ضروری است. در حدیثی سراسر نور از پیامبر اکرم (ص) خصلت‌هایی که باعث کاهش روزی می شود اشاره شده است از جمله جاروب کردن منزل در شب، نَشُسته ماندن ظروف، رو باز بودن ظروف آب، رها کردن تار عنکبوت در منزل و…[19]

سخن آخر

آنچه در این مقاله گذشت بیان تعدادی معدود از عوامل کاهش رزق و روزی بود که موارد آن در روایات از این فراتر است. همان‌طور که گفته شد اغلب این عوامل فردی است، زیرا انسان دارای اختیار است و اعمال و رفتاری از او سر می‌زند که باعث کم شدن روزیست. رعایت این امور، روزی تقدیر شده را افزایش داده و به آن برکت می‌بخشد و آرامش و آسایش را به دنبال دارد.

آنچه مهم است این که بدانیم روزی فقط مادیات نیست و شامل امور معنوی از جمله علم نافع، عقل و اندیشه پاک، سلامتی، توفیق عبادت و … می‌شود. در پایان دست به دعا برمی‌داریم و از درگاه خداوند باری تعالی می‌خواهیم:

«اللَّهُمَّ ارزُقني مِن فَضلِكَ الواسِعِ الحَلالِ الطَّيِّبِ، رِزقاً واسِعاً حَلالًا طَيِّباً[20]»

خدايا! از فضل گسترده و حلال و پاکت، مرا روزی گسترده و حلال و پاک، عطا فرما.

---

[1] . سوره هود، آیه6.

[2] . سوره ذاریات، آیه58.

[3] . نهج البلاغه، خطبه ۹۱.

[4] . جامع الاخبار، ص125.

[5] . بحارالانوار، ج73، ص 315.

[6] . مشفق کاشانی.

[7] . همان، ج 47، ص 187.

[8] . مستدرک الوسائل، ج15، ص 177

[9]. عدّة الداعي : ص80.

[10] . فقه الرضا(ع)، ص275.

[11] . همان، ص 251.

[12] . بحارالانوار، ج 36، ص 261.

[13] . وسائل الشیعه، ج۳، ص 506.

[14] . وسائل الشیعه، ج۱۲،ص 15.

[15] . میزان الحکمه،17632.

[16] . بحارالانوار، ج 76، ص184.

[17] . غررالحکم، ص 592.

[18] . بحارالانوار، ج68، ص347.

[19]. معارج الیقین، ص 343.

[20] . کافی، ج۲، ص550.