اسرار سحرخیزی در دنیا و آخرت

در سال‌های نه‌چندان دور، مردان برای کسب روزی حلال سحرگاهان از خانه خارج و قبل از غروب به خانه باز می‌گشتند و همچنین زنان خانواده برای رفق و فتق امور زندگی از صبح زود بیدار شده و با وجود امکانات کم، هیچ‌گاه دچار کمبود وقت نمی‌شدند. آنها علاوه بر انجام کارهای روزانه، به صله رحم نیز می‌پرداختند. از این رو روحیه‌ای بسیار عالی و سرشار از نشاط داشته و از احوالات هم باخبر بودند.

با پیشرفت تکنولوژی سبک زندگی روزمره در سال‌های اخیر تغییر قابل توجهی داشته است. شب بیدار ماندن‌ها برای مهمانی‌ها، تفريحات شبانه و تماشای تلويزيون و … نشاط و شادابی را از افراد گرفته و باعث کسلی در ابتدای روز می‌شود. البته هنوز زنان و مردان موفقی هستند که پیشرفت‌های خود را مرهون سحرخیزی و کامیابی می‌دانند؛ اما با توجه به این که سحرخیزی یکی از رمزهای موفقیت و سلامتی است و در آن اسراری نهفته، بر آن شدیم که در این مقاله به آن بپردازیم.

وقت و زمان سحر

سحرخیزی به معنای زودتر بیدار شدن از سایر افراد به وقت سپیده‌دم، برای انجام کارهای بیشتر است. این روش برای بهره‌مندی از وقت توسط متخصصان رشد به افرادی که به دنبال موفقیت هستند، توصیه می‌گردد.

همچنین در فارسی عمید در ذیل واژه سحرخیز آمده است که سحرخیزی بیدار شدن از خواب هنگام سحر است. سحر بنا بر برخی روایات به معنای پیش از طلوع فجر صادق (اذان صبح) است[1].

فواید سحرخیزی

اوقات ناب سحر، نقش بسزایی در سلامت جسم و روان انسان دارد. علاوه بر آن باعث لذت بردن از اسراری است که افراد خواب هیچگاه قادر به درک آن نخواهند بود. در ادامه به برخی از فواید سحرخیزی می‌پردازیم:

• لذت بردن از سکوت و آرامش سحر؛
• تجربه نسیم صبحگاهی و دیدن طلوع خورشید؛
• برخوردار بودن انسان از انرژی و انگیزه فوق العاده در ابتدای صبح؛
• خالی بودن ذهن از مشغله‌های فکری؛
• دادن نظم به امور زندگی و منظم شدن؛
• عدم نیاز به عجله و شتاب در انجام کارها؛
• بالا رفتن درصد یادگیری؛
• احساس رضایتمندی از انجام به موقع کارها؛
• رسیدن به هدف در برنامه تعیین شده؛
• افزایش اعتماد به نفس با انجام امور روزانه؛
• داشتن فرصت بیشتر برای تفکر در امور؛
• جذب مواد مغذی صبحانه در بدن؛
• داشتن احساس سلامتی؛
• زیاد شدن رزق و روزی.   

چگونه در سحر بیدار شویم؟

برای بیدار شدن در سحر، باید در ابتدای شب شام خورد و زود خوابید. همچنین برای رسیدن به حَظّ روحی و معنوی، فرد می‌تواند قبل از خواب برای بیدار شدن در سحرگاه از خداوند یاری بخواهد و با تلاوت آیه آخر سوره کهف – معروف به آیه ساعت – به این مهم دست یابد.

«قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ …[2]».

امام جعفر صادق (ع) می‌فرمایند: «هیچ کس نیست که در هنگام خوابیدن، آخر سوره کهف را بخواند؛ مگر آن که در همان ساعتی که می‌خواهد، بیدار شود [3]».

اثرات سحرخیزی از نظر روایات در دنیا و آخرت

بنابر آنچه در سیره پیامبران و اهل بیت (ع) آمده، آنها سحرخیز بودند و در هنگامه سحرگاه به مناجات و دعا با پروردگار متعال می‌پرداختند. در حدیثی آمده است که جبرئيل به حضرت محمد (ص) فرمود: «ای محمد (ص)، هرگونه می‌خواهي زندگی کن ولی بدان که از اين دنيا رخت برمی‌بند‌ی، هرگونه می‌خواهی دوست بدار ولی بدان پايان آن جدايی است، هرگونه می‌خواهی عمل کن ولی‌ بدان برای کردارهايت جزايی است، اما بدان که شرف مرد در سحرخیزی و بی‌نيازی از مردم است[4]».

در روایت دیگری آمده است که پيامبر اکرم (ص) فرمودند: «سه گروه از وسوسه‌های ابليس و لشکريانش در امان هستند، گروهی که خداوند را زياد ياد می‌کنند، گروهی که از بيم خدا گريانند و گروهی که سحرها استغفار می‌کنند[5]».

امام باقر(ع) می‌فرمايند: «خداوند بنده اي را که زياد دعا کند، دوست دارد و بر شما باد دعای سحر تا طلوع آفتاب؛ زيرا آن زمان درهای آسمان گشوده می‌شود و رزق انسان‌ها تقسيم می‌گردد و نيازهای بزرگ و ضروری وی برآورده می‌شود[6]». همچنين امام سجاد(ع) می‌فرمايند: «لاتَنامَنَّ قَبلَ طُلوعِ الشَمس فَاِنّی اکرهها لَکَ إِنَّ اللهَ یُقَسِّمُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَى أَیْدِینَا یُجْرِیهَا[7]»، هرگز قبل از طلوع خورشید نخواب که من آن را برایت خوب نمی‌دانم؛ زیرا خدواند در آن وقت، روزی بندگانش را به دست ما تقسیم می‌کند.

از سحرخیزی رسد شبنم به وصل آفتاب      چشم بگشا، غافل از بیداری شب‌ها مشو[8]

خوشحالی شیطان از خواب صبحگاهی

به نقل از بزرگان هيچ کاری مثل خوابِ صبح، شيطان را خوشحال نمی‌کند؛ به دلیل این که او درمی‌يابد که افراد بسیاری از نعمت، رزق، مغفرت، سلامت، توفيق و آرامش محروم مانده‌اند. به همین علت است که امام صادق (ع) می‌فرمايند: «سحرخيزی را از دست ندهيد؛ زيرا کسي که سحرخيز نيست از بسياری از نعمت‌ها و رزق‌ها محروم است.

سحرخیزی در روانشناسی موفقیت

بنابر نظر روانشناسان، انسان برای داشتن بدنی سالم باید به ورزش، تغذیه مناسب و محیط توجه داشته باشد. همچنین برای داشتن روحی پاک و بی‌آلایش باید نیازهای آن را بشناسد. راهکارهای تغذیه روح، داشتن صفات نیک و پرورش آنها، اهتمام به کارهای خوب و دوری از صفات ناپسند است. در این راستا سحرخیزی را می‌توان به عنوان یکی از بهترین راه‌ها برای رسیدن به این هدف معرفی کرد.

تغذیه روح با سحرخیزی

نتایج تحقیقات علمی حکایت از آن دارد که سحرخیزی علاوه بر آن که برای روح مفید است بر سلامت جسم نیز اثر بسزایی دارد. به عنوان مثال غلظت خون با سحرخيزی کاهش می‌یابد و هورمون‌های ضدافسردگی در بدن انسان ترشح می‌شود، به طوری که افراد سحرخيز کمتر دچار افسردگی می‌شوند. در سحرگاه اکسيژن خالص به سطح زمين می‌رسد و اين هوای پاک و اکسيژن خالص برای سيستم بدن بسيار مفيد است.

در الهی نامه آیت الله حسن زاده آملی (ره) آمده است: «الهی، آنکه سحر ندارد، از خود خبر ندارد[9]».

نماز شب، بهترین تغذیه روح

یکی از عبادات مهمی که اهل بیت (ع) در مورد آن بسیار سفارش کرده‌اند، نماز شب است. سلامتی، خوش اخلاقی، فراوانی روزی، نورانی شدن چهره، رفع غم و اندوه در دنیا و رسیدن به قرب خداوند، نجات از فشار قبر، دیدن ملائکه، داشتن مقام شفاعت و … از آثار اخروی آن است.

رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: «اَفْضَـلُ الصَّـلاةِ بَـعْدَ الصَّـلاةِ الْمَـكْتُوبَةِ الصَّـلاةُ فِى جَوْفِ الَلَّيْلِ[10]»، بـهتـرين نـماز بـعد از نـماز واجـب، نـماز خـواندن در دل شـب است. همچنین می‌فرمایند: « مـازالَ جَبْـرَئيلُ يُوصينـِى بِقِـيامِ اللَّيْلِ حَتّـى ظَنـَنْتُ اَنَّ خِـيارَ اُمَّـتى لَـنْ يَـنامُوا[11]»، جبرئيل همواره مرا به شب زنده‌دارى سفارش مى‌كرد تا اينكه من گمان كردم كه خوبان امّت من شب‌ها نمى‌خوابند.

سوز دل، اشک روان، آه سحر، ناله شب        این همه از نظر لطف شما می‌بینم
هر دم از روی تو نقشی زندم راه خیال             با که گویم که در این پرده چه ها می‌بینم
کس ندیده ست ز مشک ختن و نافه چین       آن چه من هر سحر از باد صبا می‌بینم[12]

تأثیر سحرخیزی در یادگیری

بیداری در سحر پس از یک خواب خوب و یک صبحانه مغذی و کامل، زمینه یادگیری مناسب را فراهم می‌کند. در این ساعات از روز ذهن خالی از هجمه افکار است. ذهن باز، زمانی که با شادابی و توان جسمی همراه شود قدرت یادگیری به طرز باور نکردنی بالا خواهد رفت. اگر در اوقات دیگر روز می‌بایست زمان بیشتری برای آموختن صرف کرد با بکارگیری این راهکار علاوه بر صرفه‌جویی در وقت، می‌توان مطالب بیشتری یاد گرفت.

تقویت اراده با بیداری در سحر

نکته طلایی که در سحرخیزی نهفته است این که با غلبه بر خواب لذت بخش، برای دست یافتن به اهداف عالی، اراده انسان تقویت می‌گردد. وقتی فرد بتواند از لذت خواب صبحگاهی بگذرد، به مرور با تقویت اراده خویش می‌تواند در برابر لذایذ گناهان نیز مقاومت کند. این گونه می‌شود که افراد سحرخیز نسبت به دیگران مقاوم‌تر و از روح بلندی برخوردار هستند و مشکلات نمی‌تواند آنها را از پای درآورد.

ویژگی‌های افراد سحرخیز

نشاط و شادابی، اعتماد به نفس، اراده قوی، موفقیت و خلاقیت از ویژگی افراد سحرخیز است. این گونه افراد علاوه بر رشد علمی، در امور معنوی نیز به تعالی می‌رسند. شاید سحرخیز بودن برای برخی از افراد سخت باشد اما با اطلاع از آثار و برکات آن، احتمال آن است که این انگیزه در آنها ایجاد ‌گردد تا شیرینی این تجربه را بچشند.

سحرخیزی چه نقشی در موفقیت انسان دارد؟

انسان در زندگی برای رسیدن به موفقیت به برنامه‌ریزی نیاز دارد. چگونگی شروع روز در یک برنامه خوب قابل اهمیت است. آمادگی قبل از انجام هر کار و اولویت بندی برنامه‌های روزانه در رسیدن به هدف نیز بسیار مؤثر است.

پس از یک خواب کامل، انجام عبادات سحرگاهی (تغذیه روح)، ورزش و صبحانه مغذی، نوبت به انجام امور روزانه می‌رسد که طبق یک برنامه‌ از پیش تعیین شده، به آنها پرداخته می‌شود. کارها با اولویت پیش می‌روند و پس از آن در پایان شب امور انجام شده مرور و محاسبه شبانه صورت می‌گیرد و موفقیت‌ها و اهداف دست یافته بررسی می‌شود.

پیشنهاد تبدیل کردن سحرخیزی به یک عادت در سبک زندگی

به گفته کارشناسان برای تبدیل یک کار به عادت، ۲۱ روز زمان نیاز است. شاید در ابتدا سخت باشد و با مقاومت ذهن و نفس و اطرافیان مواجه شد، حتی در این زمینه از شیطان نیز نباید غافل بود. اما به مرور با دیدن نتایج رشد و پیشرفت در کارها پذیرش آن آسان‌تر خواهد بود.

در مورد سحرخیزی، این عمل خوب سفارش شده در آیات و روایات نیز می‌توان این زمان را در نظر گرفت و از آثار آن بهره‌مند شد. تا آنجا که سبک زندگی خود را بر اساس آن تغییر و به دیگر اعضای خانواده نیز آموزش داد و خانواده‌ای موفق و سرشار از شور و نشاط داشت.

لازم به ذکر است که ثابت قدم بودن در این راه، ارزش قائل شدن بر این تصمیم بزرگ و غلبه بر نفس در تبدیل کردن سحرخیزی به یک عادت خوب در زندگی بسیار مهم است.

سخن آخر

همان‌طور که در مقاله اشاره شد سحرخیزی یکی از عوامل موفقیت در کارهاست. برای رسیدن به آن می‌بایست همت والا و اراده‌ای قوی داشت و بر خدا توکل کرد. نتایج این تصمیم مهم در همان روزهای ابتدایی در کام انسان آنقدر شیرین و گواراست که با تبدیل کردن آن به یک عادت خوب در سبک زندگی، بهره‌مندی از فواید آن دائمی خواهد شد.

---

[1] . استبصار، ج۱، ص 220

[2] . سوره کهف، آیه 110.

[3] . اصول کافی، ج 4، ص 528.

[4] . بحار، ج 17، ص 5

[5] . جامع الاحادیث الشیعه، ج 14، ص 375.

[6] . عدَة الداعی، ۶۷

[7] . بحارالانوار، ج 46، ص 23.

[8] . صائب تبریزی، غزل 6489

[9] . الهی نامه، ص18

[10] . کنزل العمال، 7/21397

[11] . بحارالأنوار، ج 87، ص 139

[12] . حافظ، غزل 6488