حدیث ثقلین و اثبات مقام اهل بیت (ع)

 

حدیث ثقلین یکی از احادیث بسیار معتبری است که شیعیان برای اثبات امامت به آن استناد می‌‌کنند. طبق این حدیث شریف پیامبر اکرم (ص) دو شیء گرانبها یعنی قرآن و عترت را برای ما باقی می‌‌گذارند و تأکید می‌‌کنند که این دو در کنار هم سعادت دنیا و آخرت انسانها را تأمین می‌‌کنند. گاهی چنین سؤالاتی پرسیده می‌‌شود:

• آیا قرآن به تنهایی نمی‌‌تواند سعادت ما را تضمین کند؟
• آیا قرآن نیاز به مفسر دارد؟ یا همه معارف قرآن برای همگان قابل دسترسی است؟
• آیا از این حدیث می‌‌توان عصمت اهل بیت (ع) را برداشت کرد؟

همانطور که گفته شد حدیث ثقلین یکی از مدارک معتبری است که از آن برای اثبات امامت به عنوان یکی از ارکان مهم عقاید قرآنی استفاده می شود.

حدیث ثقلین به خوبی ثابت می‌‌کند که هدایت بشر بعد از پیامبر (ص) نیاز به دو رکن اساسی در کنار هم دارد. از طرفی اهل بیت و عترت پیامبر (ع) در این حدیث به عنوان مفسرین قرآن و هادیان بشریت معرفی می‌‌شوند و علم قرآن نزد آنها است. پاسخ این سوالات و نکات جالبی در مسأله امامت با این حدیث اثبات می‌‌شود. ابتدا چکیده‌ای از مطالبی که در این مقاله خواهید خواند را با هم مرور می کنیم و در ادامه بحث را به طور مفصل ادامه می دهیم:

 

حدیث ثقلین

پیامبراکرم (ص) گاهی با این عبارت و گاهی با عباراتی نزدیک به این، بارها فرمودند:

این مضمونی است که بسیار نقل شده است. «ثَقَل» یعنی شیء نفیس و گرانبها و یا هر امری با عظمت و ارزنده.

این حدیث در مناسبتهای متعددی از رسول اکرم (ص) صادر شده است. مثلا در حجة الوداع و روز عرفه پیامبراکرم (ص) همین مضمون حدیث را برای مسلمانها فرمودند. یک بار در مسجد خیف و یک بار در غدیر خم، آنجا که می‌بایست امیرالمؤمنین (ع) را به مقام امامت منصوب می‌کردند، این مسئله را مطرح کردند. یک بار هم بر منبر در خطبه‌ای این نکته را بیان فرمودند و آخرین موردی که حدیث ثقلین از رسول خدا (ص) نقل شده لحظات آخر عمر شریف ایشان است.

از حضرت زهرا (س) نقل شده که فرمودند:

سند حدیث ثقلین

دربارهٔ سند این حدیث گفته‌اند که افراد فراوانی آن را نقل کرده اند. از جملهٔ ایشان نام بعضی از اصحاب را عرض می‌کنیم. حداقل سی و سه نفر را نام برده‌اند که ناقل حدیث ثقلین از پیامبراکرم (ص) بودند.
ابو ایوب انصاری، ابوذر غفاری، ابو رافع غلام پیامبراکرم (ص)، ابو سعید خدری، ابو شریح خزاعی، ابو قدامهٔ انصاری و ابو هریره، ام سلمه، ام هانی، انس بن مالک، براء بن عاذب، عبدالله انصاری، سعد بن ابی وقاص، سلمان فارسی و تعداد بسیار دیگر 3.

نکات مهم:

چند نکته مهم از این حدیث برداشت می‌شود که در نمودار زیر خلاصه آن را مشاهده می‌کنید و در ادامه توضیح خواهیم داد:

اما توضیح مطلب:

اول: اهل بیت (ع) در کنار قرآن قرار دارند. در نقلهای مکرری که از این حدیث شده است پیامبراکرم (ص) فرمودند: «كِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی ما إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بهما» و این دو ثقل را روایت کرده‌اند. گاهی فرمودند ثقل اکبر قرآن است و ثقل اصغر اهل بیت من هستند. گاهی بدون ذکر این نکته فرمودند که دو ثقل، دو امر با عظمت و گرانبها را در میان شما باقی می‌گذارم.

دوم: به ما امر کردند که به هر دو تمسک کنیم؛ فرمودند: مادامی که به هر دو تمسک کنید گمراه نمی‌شوید پس باید به هر دو تمسک کرد.

سوم: پیامبراکرم (ص) فرمودند: در صورتی گمراه نمی‌شوید که به هر دو تمسک کنید «ما إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بهما» پس اگر کسی به یکی از این امر بزرگ تمسک کرد و ارتباط برقرار کرد و با دومی ارتباط برقرار نکرد گمراه خواهد شد، چراکه عدم ضلالت او را پیامبراکرم (ص) تضمین نکردند. اگر کسی به قرآن تمسک کند و عترت را رها کند ممکن است گمراه شود و اگر کسی تنها به عترت تمسک کند و قرآن را رها کند تضمینی نیست که چنین شخصی به گمراهی و اشتباه دچار نشود. «مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أبَداً».

چهارم: عترت و قرآن تا قیامت در کنار یکدیگر هستند؛ فرمودند: این دو ثقل از هم جدا نمی‌شوند تا در حوض بر من وارد شوند.

پنجم: از حدیث ثقلین، عصمت اهل بیت (ع) معلوم می‌شود، چراکه رسول خدا (ص) فرمودند به این دو چیز گرانبها تمسک کنید، و هیچ قید و شرطی برای تمسک کردن بیان نکردند. اگر اهل بیت (ع) مقام عصمت نداشتند، باید می‌فرمودند تا زمانی که خطا و اشتباهی نکردند به ایشان تمسک کنید. چنانچه وقتی قرآن فرمان به اطاعت از رسول اکرم (ص) می‌دهد و هیچ قیدی بیان نمی‌کند، معلوم می‌شود رسول اکرم (ص) معصوم از خطا هستند، چرا که اگر معصوم نبودند لازم بود خداوند قیدی را بیان کند، مانند واجب بودن اطاعت از پدر در اموری که گناه نیست؛ یعنی اطاعت از پدر مقید به اموری است که حرام نباشد.

ششم: از این حدیث استفاده می‌شود که اهل بیت (ع) از جانب خدا به قرآن علم کامل داشتند. خود ائمهٔ هدی (ع) می‌فرمودند ما هرچه می‌گوییم از قرآن می‌گوییم، منتها قرآن یک ظاهر دارد که در اختیار ما است و برای ما حجت است؛ نهان و باطنی هم دارد که آن نهان و باطن در اختیار 14 نور عصمت و طهارت (ع) است، این دو با همدیگر امت اسلامی را از هر جهت تأمین می‌کنند، از جهت قانون، مقررات، بیان احکام و عبادات. با این حساب اهل بیت (ع) باید به همهٔ قرآن عالم باشند. البته ما ظواهر قرآن را با تدبر می‌فهمیم، لکن قرآن متنی است که پایان ندارد و عترت رسول الله (ص) و خود آن حضرت همهٔ قرآن را با تمام حقایق ظاهر و باطن می‌شناسند و ایشان مبیّن و مفسّر قرآن هستند.

این حدیث جایگاه عترت را مشخص می‌کند و معلوم است چنین افرادی می‌توانند امام امت اسلامی باشند. همچنان که از آیه ششم سورهٔ احزاب برداشت می‌‌شود که هیچ کس جز فردی از خاندان پیامبراکرم (ص) نمی‌تواند ولیّ جامعه باشد. برای مطالعه این مطلب می‌‌توانید به مقاله «آیه اولو الارحام» مراجعه کنید.