وظایف والدین در بدو تولد فرزند
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
در آموزه‌های اسلامی توصیه‌های مهمی برای بدو تولد نوزاد وجود دارد. دین مبین اسلام مواردی را به عنوان وظایف والدین در هنگام تولد نوزاد بیان می‌کند که عمل به این توصیه‌ها می‌تواند در تربیت آینده فرزند ما بسیار موثر باشد. در این مقاله وظایف والدین در بدو تولد فرزند را بررسی می‌کنیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- وظایف مشترک والدین
- وظایف والدین در بدو تولد فرزند
- خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد
- تحنیک یا کام برداشتن با تربت کربلا
- پوشش نوزاد
- دعا کردن
- انتخاب نام نیکو
- اولویت انتخاب نام ائمه معصومین (ع)
- پرهیز از نام بد
چکیده
- همۀ اعضای خانواده در موضوع تربیت باید نقش فعالی بر اساس یک هدف‌گذاری واحد داشته باشند.
- اولین وظیفۀ مشترک فراهم کردن زمینه برای گفتن اذان در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ کودک است.
- یکی دیگر از کارهای مشترک، گرفتن کام نوزاد با تربت کربلا برای تنظیم زندگی او با نور هدایت اهل بیت (ع) است.
- انتخاب پوشش مناسب و با حیا از وظایف مشترک دیگر است.
- پدر و مادر باید به این نکته خیلی توجه داشته باشند که برای فرزند خود، اهل دعا باشند. به عبارت دیگر تربیت مثل قطعات پازل است و دعا بخش مهمی از این پازل است. بنابراین دعا در کنار انجام کار جدی تربیتی اثرگذار است و مسیر زندگی فرزندان و مسیر فکری والدین با دعا قابل تغییر است.
- عرصه‌های دعای والدین برای فرزندان عبارت‌اند از: پیش از تولد، دوران بارداری، دوران شیردهی، دوران رشد، دوران علم‌آموزی، دوران ازدواج، دوران فرزندآوری و … .
- یکی دیگر از وظایف مشترک، انتخاب نام نیکو برای فرزند با اولویت نام‌های زیبای قرآنی و اهل بیت (ع) است.
وظایف مشترک والدین
همان‌طور که می‌دانید در موضوع تربیت، واقعاً نمی‌شود تربیت را لزوماً به یک نفر سپرد. نمی‌شود وظایف را بر دوش یک نفر بار کرد؛ بلکه باید همه اعضای خانواده در موضوع تربیت نقش فعالی را داشته باشند؛ ولی آن هدف‌گذاری، باید یک هدف‌گذاری واحدی باشد. همه باید در حد توان خود، دست به دست هم بدهند؛ بدون این‌که مداخله‌ای در وظایف یکدیگر بکنند، کار تربیتی را جلو ببرند. این تربیت از قبل از تولد شروع می‌شود و یکی از برهه‌های مهم آن در همان بدو تولد است.
وظایف والدین در بدو تولد فرزند
ما إن‌شاء‌الله در این مقاله به برخی از وظایف مشترک پدر و مادر در بدو تولد فرزند اشاره خواهیم کرد. در آموزه‌های دینی توصیه‌هایی برای بدو تولد نوزاد وجود دارد که عمل به این توصیه‌ها می‌تواند در رشد و تربیت آینده فرزند بسیار موثر باشد.
1. خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد
اولین وظیفه مشترک، این است که وقتی فرزند به دنیا می‌آید، ما زمینه‌ای را فراهم کنیم که در گوش راست فرزند ما اذان و در گوش چپ او اقامه بگویند. یعنی؛ باید از همان ابتدایی که فرزند به دنیا می‌آید، این دغدغه پدر و مادر باشد که او را با معارف دینی، با نمادهای دینی، با ویژگی‌های دینی آشنا کنیم؛ ولی در حد خود.
وقتی فرزند من به دنیا می‌آید باید از همان اول به او بگویم که خدایی جز خدای یکتا وجود ندارد. پیامبر گرامی اسلام (ص) رسول خدا است، وجود مبارک امیرالمؤمنین، علی (ع) ولیّ خدا و جانشین بر حقِ نبی مکرم اسلام (ص) است که از سوی خداوند متعال انتخاب شده است، یعنی باید این‌ها را در قالب همین اذان و اقامه بر اساس یک سری کلماتی که از بزرگان دینی به ما رسیده است، بیان کنیم و این مسئله هم باید دغدغه پدر باشد و هم مادر که این کار را انجام بدهند.
2. تحنیک یا کام برداشتن با تربت کربلا
یکی دیگر از وظایف والدین این است که وقتی فرزند به دنیا آمد، حتماً کام او را با تربت کربلا بگیریم. ما باید از همان ابتدا فرزندان خود را حسینی تربیت کنیم، حسینی پرورش بدهیم، حسینی بار بیاوریم. یعنی وجود او را با مهر و محبت وجود مبارک أبی عبدالله الحسین (ع) آمیخته کنیم که خود پیامبر گرامی اسلام فرمودند: «إِنَّ الحُسین مِصبَاحُ الهُدی وَ سَفینَة النَّجاة»[1]
در این آخرالزمان، ما نگاه که می‌کنیم، می‌بینیم در این تلاطم‌ها و مشکلاتی که عالم پیدا کرده است، ما به یک کشتی نجاتی نیاز داریم، به یک چراغ هدایتی نیاز داریم و باید بچه‌های خود را از همان ابتدا آماده کنیم که بتوانند از آن نور هدایتیِ اهل بیت (ع) استفاده کنند، بتوانند مسیر خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که إن‌شاء‌الله در مسیر هدایت الهی، با کمک اهل بیت (ع) قرار بگیرند، باید کام فرزندان خود را با تربت کربلا آمیخته کنیم.
3. پوشش نوزاد
نکته بعدی، بحث خودِ پوشش نوزاد است و اهل بیت (ع) در این زمینه دقت هم می‌کردند. شما در ولادت وجود مبارک ابا عبدالله الحسین (ع) ببینید؛ آن لحظه‌ای که حضرت را آوردند و در آغوش پیامبر (ص) قرار بدهند، پیامبر دیدند وجود مبارک امام حسین را با پارچه زردی پیچیده‌اند. حضرت فرمودند: ببرید این لباس را تعویض کنید، این پارچه را عوض کنید. رفتند و یک پارچه سفیدی را به تن حضرت پوشاندند و ایشان را در آغوش پیامبر گذاشتند.
ما باید دقت کنم وقتی بچه به دنیا می‌آید، پوشش او یک پوشش خوبی باشد. از همان ابتدا ما باید فرزندان خود را با حیا بار بیاوریم. من نمی‌خواهم بگویم چادر و چارقد سر آن‌ها بکنیم، ولی می‌گویم پوشش او با حیا باشد، دقت بکنیم که این بچه دیگر در ریل تربیت قرار گرفته است و این‌ها است که فرزندان ما را می‌تواند در آن مسیر تربیت حقیقی قرار بدهد.
4. دعا کردن
همان‌طور که بیان شد ما در وظایف مشترکِ تربیتی خود، باید به یک سری نکات توجه داشته باشیم و آن هم‌سویی را داشته باشیم. نکته دیگری که ما باید به آن توجه کنیم بحث دعا کردن برای فرزندان است یعنی پدر و مادر باید به این نکته خیلی توجه داشته باشند که برای فرزند خود، اهل دعا باشند.
همان‌طور که می‌دانید دعای والدین برای فرزندان بسیار مؤثر است. در روایتی هم داریم که فرمودند: «دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ كَدُعَاءِ النَّبِيِّ لِأُمَّتِه»[2] وقتی پدری برای فرزند خود دعا می‌کند، همانند این است که پیامبری برای امت خود دعا کرده است و لذا ما محتاج دعای پدر و مادرهای خود در مسیر تربیت هستیم؛ ولی این نکته را هم باید دقت داشته باشیم که تربیت مثل قطعات پازل است. یعنی؛ همه قطعات را باید به خوبی در جای خود قرار بدهیم. نه این‌که ما به یک بخشی توجه کنیم، به بخش‌های دیگر توجه نکنیم.
به عنوان مثال من فقط بچه خود را دعا کنم و هیچ کار تربیتی انجام ندهم؛ در حالی که من معمولاً در مباحث تربیتی خود می‌گویم وقتی شما نگاه می‌کنید، می‌بینید در مسیر تربیت دعا را دارید و ده‌ها و بلکه صدها روایت تربیت دیگری که خود معصومین (ع) به ما فرمودند که در مواجهه با مباحث تربیتی فرزندان خود چگونه عمل کنیم.
پس دعا یک بخش از این پازل است و بخش مهمی هم است و خداوند به برکت دعا، گاهی اوقات مسیر زندگی فرزندان ما را تغییر می‌دهد، مسیر فکری ما را تغییر می‌دهد، در فکر ما یک نکات جدید و مؤثری را برای تربیت قرار می‌دهد و لذا دعا را فراموش نکنیم، دعا سلاح مؤمن است و این سلاح مؤمن اعمّ است.
بهتر است این‌‌گونه عرض کنم گاهی اوقات دعا، سلاح ما والدین در مسیر تربیت است، این‌قدر می‌تواند به ما کمک کند و لذا دعا کنیم که فرزندان ما خوب تربیت شوند، دعا کنیم که باید در مسیر تربیت فرزندان خود، مربیان خوبی برای آن‌ها فراهم کنیم. دعا کنیم که در مسیر تربیت فرزندان خود، خداوند فکرهای ما را فکرهای نورانی و معنوی قرار بدهد. یعنی دعا این نباشد که در یک زاویه و یک جهت باشد.
آن دعایی که برای تربیت است، می‌تواند عرصه‌های مختلفی داشته باشد و ما به همه این عرصه‌ها باید توجه ویژه‌ای را داشته باشیم. یک نکته دیگری هم من درباره دعا خدمت شما عرض کنم و آن این‌که در بحث دعا حتی شما قبل از تولد فرزند، باید این دعا را داشته باشید.
من مخصوصاً به زوج‌های جوان عرض می‌کنم کسانی که تصمیم‌گیری برای فرزندآوری دارند، حتماً از قبل دعا کنید که خداوند به شما فرزندی بدهد، فرزند شما فرزند صالح و شایسته‌ای باشد، در مسیر بندگی خدا باشد، آبرودار شما باشد، خیر شما را به دنبال بیاورد. کما این‌که ما در قرآن هم داریم دعایی که برخی از انبیاء برای فرزندان خود قبل از تولد می‌کردند.[3]
لذا این دعاها می‌تواند یک نقش‌آفرینی خیلی خوبی را برای تربیت فرزندان ما به دنبال داشته باشد ولی هیچ جا فراموش نکنیم یعنی قبل از تولد مادر در دوران بارداری، در روزهای آغازین تولد، در هنگام شیردهی فرزند، در دورانی که فرزندان ما رشد می‌کنند، در دورانی که به دنبال علم و علم‌آموزی هستند، در دورانی که فرزندان می‌خواهند ازدواج کنند، در دورانی که فرزندان می‌خواهند خود فرزند بیاورند. یعنی در تمام این مراحل ما فرزندان را از دعای خود فراموش نکنیم و بدانیم این دعا می‌تواند یک ابزار خیلی خوبی باشد، یک سلاح خیلی خوبی برای رشد و تکامل فرزندان باشد.
گاهی اوقات باید در حق خود هم، دعا کنیم که خدا به ما کمک کند و توانمندی بدهد تا بتوانیم یک نسل خوبی را تربیت کنیم. گاهی اوقات به دیگران بگوییم که به ما دعا کنند؛ چون واقعاً دعای دیگران هم در حق انسان می‌تواند دعاهای بسیار تأثیرگذار و مؤثری باشد.
به چهار نکته درباره وظایف مشترک والدین در تربیت اشاره کردیم که موضوع اول اذان و اقامه بود. نکته دوم کام برداشتن فرزندان با تربت کربلا بود. سوم پوشش بود و چهارم تربیت فرزندان به واسطه دعا و توجه به دعا برای فرزندان بود.
5. انتخاب نام نیکو
یکی دیگر از نکاتی که ما به عنوان یک وظیفه مشترک باید به آن توجه کنیم بحث نامگذاری فرزندان است. ما داریم روی فرزند خود یک نامی می‌گذاریم که خود هیچ اختیاری در انتخاب آن ندارد، در حالی که آنچه در روایت به ما می‌گویند این است که این حق فرزند است که نام نیکو روی او بگذاریم.[4] نام زیبا بگذاریم و لذا ما باید یک سری اولویت‌ها را در نامگذاری فرزندان توجه کنیم.
اولویت انتخاب نام ائمه معصومین (ع)
به عنوان مثال یکی از اولویت‌ها این است سعی کنیم از نام ائمه معصومین (ع) روی فرزندان خود استفاده کنیم و این نامگذاری را داشته باشیم. چون ما در تأکیدات روایات هم داریم اگر در خانه‌ای نام معصومین (ع) خصوصاً نام نبی مکرم اسلام (ص) گذاشته نشود، به حق حضرت جفا شده است[5] یا از نام‌های نیک ابایی نداشته باشیم که حتی تکرار کنیم.
مثلاً شما نام مبارک امیرالمؤمنین علی (ع) را ببینید؛ در خانه ابی عبدالله الحسین (ع) فرزندان پسری که به دنیا آمدند، همه به نام علی (علی اکبر، علی اوسط و علی اصغر) نامگذاری شدند. یا نام‌های دختران، نام‌های زیبای حضرت فاطمه زهرا (س) گذاشته شود؛ نام دختر بزرگوار ایشان حضرت زینب (س) گذاشته شود، نام دختر ایشان ام کلثوم گذاشته شود.
سعی کنیم این نام‌های زیبایی که در روز قیامت وقتی که فرزندان ما را با این نام‌ها صدا می‌کنند مایه افتخار آن‌ها باشد؛ چون می‌دانید خود این نام‌ها روی انسان اثراتی را می‌گذارد و گاهی اوقات منجر به این می‌شود که انسان یک مقداری توجه کند.
به عنوان مثال در همین نامگذاری‌هایی که گذاشته می‌شود، مثلاً نام کسی را حسین می‌گذارند، علی می‌گذارند، ابوالفضل می‌گذارند، او ناخودآگاه وقتی سرگذشت امیرالمؤمنین (ع)، سرگذشت ابی‌عبدالله (ع)، سرگذشت حضرت ابوالفضل (ع) را می‌بیند، مقدار دقت بیشتری می‌کند؛ چون هم نام هستند و گاهی اوقات بر اساس همین نام الگوهای زیبایی برداشت می‌کند.
در مرحله اول سعی کنیم از این نام‌های زیبا روی فرزندان خود بگذاریم، البته نام‌های دیگر هم اشکالی ندارد، نام‌هایی مثل نام‌های گل‌ها باشد مثل نرگس، مریم. این‌ها نام‌هایی است که هم نام بزرگان دینی ما بوده است و هم نام‌های زیبایی است که امروز می‌بینیم روی گل‌ها گذاشته می‌شود.
یکی از وظایف والدین پرهیز از نام بد است
باید از نام‌های افراد بدنام بپرهیزیم که روی فرزندان خود بگذاریم یا نام‌هایی که مفهومی نامناسب هستند.
چون می‌دانید در زمان وجود مبارک نبی مکرم اسلام (ص) ، پیامبر گرامی اسلام (ص) برخی نام‌ها را تغییر می‌دادند و این نام‌ها نام‌های زیبایی نیست. به عنوان مثال نام جهنم را روی فرزندان خود گذاشته بودند یا نام‌هایی از بت‌ها را روی فرزندان خود گذاشته بودند. یعنی حضرت ابایی نداشتند، می‌گفتند این نام‌ها را باید تغییر بدهند و توصیه‌هایی می‌کردند که این اتفاق هم می‌افتاد و نام را تغییر می‌دادند.
پس ما روی نامگذاری فرزندان خود دقت کنیم، نام‌های زیبا و نام‌های اهل بیتی، نام‌های قرآنی را بگذاریم، نام‌های زیبای دیگر را بگذاریم و بپرهیزیم که حالا چون فلان نام، نام یک هنرپیشه‌ای بوده است، مد شده است، میان‌دار فلان نام فلانی است، حالا من به شخصیت فلانی خیلی علاقه‌مند بودم، فلان فوتبالیست است، فلان خواننده است، فلان نوازنده است، بر این اساس سرنوشت فرزندان خود را تغییر ندهیم، با نام بچه‌های خود بازی نکنیم.
سعی کنیم نام‌های فرزندان ما یک نام‌های منطقی باشد که الحمدلله رب العالمین در جامعه ما هم همین است. یعنی وقتی امروزه بررسی می‌شود بالاخره آمار نشان می‌دهد که بیشترین نام‌ها نام‌های مرتبط با اهل بیت (ع) است که امیدوار هستم همین‌طور ادامه پیدا کند و همه جامعه ما و همه افرادی که علاقه‌مند به ساحت مقدس اهل بیت (ع) هستند و به ساحت تربیت اهمیت می‌دهند، روی نامگذاری فرزندان خود دقت کنند این نام نیک را که از وظایف والدین است و از حقوق فرزندان ما است به خوبی ادا کنیم و این حق را برآورده کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون
درس تربیت فرزند
این مقاله بخشی از درس‌های تربیت فرزند است که توسط استاد ارجمند حجت الاسلام و المسلمین تراشیون در موسسه نورالمجتبی (ع) تدریس شده است. درس تربیت فرزند مباحثی پیرامون تربیت فرزند اسلامی است. در این درس عوامل موثر در تربیت فرزند بررسی می‌شود. شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این درس به اینجا مراجعه کنید.
[1]. إِنَّ الحُسین مِصبَاحُ الهُدی وَ سَفینَة النَّجاة: سفینة البحار، ج1، ص257 / بحارالانوار، ج 36، ص 205
[2]. مشکاة الأنوار في غرر الأخبار، ج 1، ص 325
[3]. «رَبِّ هَبْ لي مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّکَ سَميعُ الدُّعاءِ» : آل عمران، 38 / «رَبِّ اجْعَلْني مُقيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ»: ابراهیم، 40
[4]. قال رسول الله (ص): وَ حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ، وَ يُحَسِّنَ أَدَبَهُ. حق فرزند بر پدر آن است که نام خوبی بر او بنهد و به بهترین شکل تربیتش نماید: کنز العمال، ج 16 / نهج البلاغه: حکمت 399.
[5]. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر کس دارای چهار پسر باشد و یکی را هم نام من نامگذاری نکند، درحقیقت به من جفا کرده است. بحارالانوار، ج 101، ص 131.
