عوارض عدم تخلیه به موقع ادرار

در مراحل هضم، برخی از زوائد از طریق ادرار دفع می‌شود. عدم تخلیه به موقع ادرار باعث عفونت و آسیب به کلیه ها می‌شود و عوارض فراوانی را به همراه دارد. در این مقاله عوارض نگه داشتن طولانی ادرار را بررسی می‌کنیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• دفع زوائد هضم کبدی از طریق ادرار
• عوارض احتباس ادرار
• مضاعف شدن عوارض هنگام خواب
• لزوم تخلیۀ به موقع ادرار
• نشانه‌های کلیه سالم

دفع زوائد هضم کبدی از طریق ادرار

در مراحل مختلف هضم غذا بعد از هضم معدی نوبت به هضم کبدی می‌رسد. در این مقاله دربارۀ فضولات هضم دوم (هضم کبدی) می‌خواهیم با هم صحبت کنیم که به صورت ادرار است. هضمی که از ابتدای کبد شیرابۀ معده را تحویل گرفته است، قرار است یک سری فعل و انفعالاتی روی آن‌ها انجام بدهد، چهار خلط مورد نیاز بدن را بسازد و بعد تحویل عروق بدهد.

هضم کبدی بعد از این‌که کار ساختن اخلاط صالح را انجام داد در حین انجام این وظیفۀ بسیار خطیر یک سری زوائد و فضولاتی را از این شیرابۀ معدی باز باید تصفیه و پاکسازی کند که عمدۀ آن را به سمت کلیه‌ها می‌فرستد و ما با یک مادۀ دفعی به نام ادرار یا در طب ایرانی که به آن بول گفته می‌شود، رو به رو می‌شویم.

عوارض احتباس ادرار

این ادرار نباید طولانی نگهداری شود، نگهداری طولانی آن بسیار مضر است؛ در ادامه برخی از عوارض احتباس ادرار را بررسی می‌کنیم:

۱. مشکلات کلیوی

نگهداری طولانی باعث می‌شود این کلیه‌هایی که ادرار در آن‌ها احتباس پیدا کرده و باقی مانده است و ما از دفع ادرار خودداری کردیم، آسیب ببینند. وقتی کلیه‌ها آسیب ببینند و مواد سمی ادراری در آن‌ها انباشته شود، بدن به طور کلی ورم می‌کند، در واقع یک آماسی در کل اندام‌ها و در ظاهر پوست و در سطح صورت، دست‌ها، پاها، خصوصاً چشم‌ها مشاهده می‌شود و ممکن است ما به واسطۀ همین مشکلات کلیوی متوجه فرد شویم که این ورم یک علامت هم هست و بدانید یکی از عوارض نگه داشتن طولانی ادرار است.

 از همان ابتدا به کودکان خود یاد بدهید که ادرار خود را طولانی نگه ندارند و نظم در تخلیه داشته باشند و همچنین باید اهمیت به تخلیه را به آن‌ها آموزش دهید.

۲. عفونت‌های ادراری

یکی دیگر از عوارض این‌که نباید ادرار را زیاد و طولانی نگه داریم این است که احتمال عفونت‌های ادراری است که افزایش پیدا می‌کند. وقتی ادرار در یک فضای سربسته انباشته می‌شود، خصوصاً اگر زمینه‌ای از عفونت‌های قبلی هم در این مثانه وجود داشته باشد مثل کودکانی که از ابتدا با عفونت مزمن رو به رو هستند و در آن‌ها ماندگار می‌شود، آن‌ها با نگه داشتن ادرار همین‌طور شانس عفونت را بالا می‌برند و این عفونت می‌تواند از مثانه به کلیه و از کلیه به بقیۀ بدن هم تسری پیدا کند.

۳. جذب سموم

باز مشکل بعدی که به وجود می‌آید جذب سموم است. وقتی که یک مادۀ سمی زائدِ فضولاتی که باید دفع شود و به موقع دفع نمی‌شود و ماندگاری آن طولانی می‌شود، بدن شروع به باز جذب کردن از این مجاری می‌کند.

مجاری کلیوی سیستم خون‌رسانی بالا و دقیق و ریزی دارند و می‌توانند ریزترین مواد را دوباره به چرخۀ خون برگردانند، باعث می‌شوند که این سموم باز جذب شوند و حتماً به قوای مغزی و عقلی، قلبی و کبدی آثار منفی وارد می‌شود، این سموم، سموم بدی هستند.

۴. کاهش قوای ذهنی

یکی از عوارض مسمومیت‌های کلیوی در بدن که هم در طب جدید و هم در طب سنتی شناخته شده است، کاهش قوای ذهنی است. از حالت‌های بارز آن کاهش قوای ذهنی است. اگر می‌خواهید ذهن سالمی داشته باشید و از قوای مغزی و قلبی و کبدی خود بهتر استفاده کنید باید یاد بگیرید نباید کلیه‌ها را آزرده کرد و نباید ادرار را طولانی نگه داشت.

۵. اضطراب و بی‌قراری

غیر از این‌ها که به سموم و باز جذب و غیره برمی‌گردد، کلاً انباشته شدن ادرار در ناحیۀ مثانه و ورم کردن مثانه داخل لگن باعث اضطراب و بی‌قراری می‌شود. اصلاً این اضطراب و ناآرامی باعث می‌شود که بچه تمرکز خود را از دست بدهد و یادگیری‌های او کاهش پیدا کند.

به عنوان مثال بچه‌ می‌خواهد سر کلاس درس برود و به خاطر بازی یا هر چیزی که در زنگ تفریح داشته است و ادرار خود را تخلیه نکرده است، نمی‌تواند سر کلاس درست بنشیند و تمرکز کند و یاد بگیرید. یک نوع بی‌قراری در او به وجود می‌آید. یا می‌خواهد سر جلسۀ امتحان برود، حتماً بچه‌ها باید یاد بگیرند قبل از امتحانات، قبل از مسابقات، قبل از تمرینات چه جسمی و عضلانی، چه در بحث‌های آموزش ذهنی حتماً تخلیۀ ادرار را انجام بدهند که یک آرامش درونی ایجاد شود و آن حس فشار و بی‌قراری و اضطراب برطرف شود.

۶. فشار به عضلات مثانه و حالب

مثانه یک حجم ثابتی دارد، وقتی که پر می‌شود و اعلام می‌شود که نیاز به تخلیه دارد، باید با این روند مقابله نشود و به صورت طبیعی انجام شود وگرنه این دریچه‌ها خصوصاً دریچه‌های ورودی حالب‌ها به سمت کلیه تحت فشار قرار می‌گیرد و ادرار باز پس زده می‌شود، کلیه‌ها بیمار می‌شوند، بدن مسموم می‌شود، علاوه بر آن بر عضلات جداری مثانه فشار وارد می‌شود و فشار بیش از حد آن باعث می‌شود آرام آرام روی ادرار بریزد یعنی شب ادراری‌ها در بچه‌ها به وجود بیاید یا باز به سمت کلیه‌ها پس زده شود.

۷. کابوس دیدن

باز از مشکلات دیگری که پیش می‌آید این است که کابوس زیاد می‌شود. یعنی بچه‌ها حتی جوان‌ها و بزرگسالان که یاد نمی‌گیرند قبل از خواب مثانۀ خود را تخلیه کنند و یک فشار در ناحیۀ لگن به طور دائم در طول شب برای آن‌ها ایجاد می‌شود، کابوس دیدن در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود.

 یعنی اگر می‌بینید بچه‌های شما یا خود شما چند وقتی است بیش از حد خواب‌های بد و آشفته دارید، حتماً یکی از نکاتی که باید رعایت کنید این است که قبل از خواب حتماً مثانه را به طور کامل تخلیه کنید و از نوشیدنی‌های بیش از حد غیر مورد نیاز هم خودداری کنید که با وجود تخلیه باز هم انباشتگی در ناحیۀ مثانه ایجاد نشود.

۸. خواب سطحی

یکی دیگر از عوارضی که به وجود می‌آید خواب‌های سطحی است. وقتی که مثانه پر است هر چند فرد به خاطر حالت خواب بلند نمی‌شود که به پیام تخلیۀ مثانه توجه کند، امّا این پیام چون دائماً دارد از سمت سیستم عصبی صادر می‌شود و یک آلارم و هشداری برای بدن است، این خواب حالت سطحی است یعنی عمیق نمی‌شود. در یک حالت نیمه هشداری باقی می‌ماند.

بنابراین وقتی فرد صبح بیدار می‌شود به خاطر خواب سطحی و غیر عمیق خود یک حالتی از خستگی و کاهش تمرکز دارد. خواب سطحی عوارض دیگری هم دارد، ولی از فردی که می‌خواهد سر کلاس درس برود، می‌خواهد سر مسائل آموزشی و پرورشی و تربیتی خود برود، حالا با یک خستگی و کسالت و با عدم تمرکز و کاهش تمرکزی رو به رو می‌شود که فقط علت آن پر بودن مثانه در طول شب و ایجاد یک حس خواب سطحی است.

۹. شب ادراری کودکان

همان‌طور که اشاره کردم وقتی مثانه خوب تخلیه نشود احتمال شب ادراری‌ها در کودکان زیاد می‌شود  که باز بچه اثر مخرب تربیتی یعنی لطمه‌های شخصیتی می‌خورد. به فردی که به یک سن قابل قبولی برای نگهداری ادرار خود رسیده است امّا شب ادراری دارد، این فرد حتماً لطمۀ شخصیتی می‌خورد، حتماً آسیب شخصیتی به او وارد می‌شود که مخالف آن مجرا و مسیر تربیتی است که شما در پیش گرفتید.

بنابراین اولین کار در این‌گونه اطفال این است که به آن‌ها یاد بدهیم ادرار خود را به خوبی تخلیه کنند، حتی آموزش تخلیۀ کامل ادرار یک آموزش تخصصی است و مدیریت نوشیدن‌ها و غیره که بچه به واسطۀ شب ادراری گرفتار مشکلات بعدی نشود.

مضاعف شدن عوارض هنگام خواب

همۀ این‌ها نشانۀ این است که در طولانی مدت نگه داشتن ادرار بسیار مضر است. در روز که قبلاً در مورد آن صحبت کردیم، در شب یک مشکل مضاعفی هم هست و آن این‌که چون فرد در خواب است و حواسی که در روز خیلی زود حس می‌شوند و در شب خیلی دیرتر حس می‌شوند، باعث می‌شود این مثانه‌ای که قبل از خواب تخلیه نشده است، به طور مضاعف تحت فشار قرار بگیرد و ما هم به خاطر عمق خواب یا کودک ما هم به علت خستگی در عمق خواب متوجه این پیام نشود و این فشار و ضرر هم بیشتر شود.

وقتی که ادرار طولانی مدت مثلاً در طول شب و چندین ساعت جوان یا کودک ما در خواب است، باقی می‌ماند در واقع هر چه از خطراتی که قبلاً در مورد نگهداری ادرار در روز گفتیم، مضاعف می‌شود، آسیب به کلیه چندین برابر می‌شود، ورم بدن چندین برابر می‌شود، احتمال عفونت چندین برابر می‌شود. باز جذب که گفتیم تمام قوای عقلی و مغزی و قلبی شما را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد، این‌ها چند برابر می‌شوند و باعث می‌شود که شما بیشتر آسیب ببینید.

لزوم تخلیۀ به موقع ادرار

این بحث بسیار مهم است، به یاد داشته باشیم حتماً یاد بگیریم ادرار را به موقع تخلیه کنیم و از نگهداری طولانی آن پرهیز کنیم. یکی از مواقع بسیار مهم تخلیۀ مثانه از ادرار قبل از خواب است. حضرت امیر المؤمنین (ع) به فرزند خود امام حسن (ع) می‌فرمایند: اگر می‌خواهی از طب بی‌نیاز شوی باید چهار نکته را رعایت کنی که آن‌ها را به تو می‌آموزم. یکی از آن‌ها این است که هنگام خفتن (قبل از خواب) خودت را به بیت الخلاء عرضه کن.[1]

یعنی حتماً تخلیۀ مواد دفعی داشته باش، حالا چه ادرار و چه مواد دفعی دیگر حتماً باید قبل از خواب این مجاری خالی شوند. یعنی توصیۀ اکید است برای این‌که فرد از طب بی‌نیاز شود یعنی بدن سالمی داشته باشد، نیاز نباشد که به نزد طبیب و پزشک برود.

نشانه‌های کلیه سالم

حالا می‌خواهیم بدانیم چطور متوجه شویم که آیا کلیه‌های ما به درستی و کامل دارند سم‌زدایی خود را انجام می‌دهند، بدن ما را از سموم تصفیه می‌کنند، بدن را کامل پاک می‌کنند و آن‌ها را خارج می‌کنند، یک سری خصوصیات دارد که باید به ادرار خود آن فرد، آن کودکی که ما والد او هستیم یا مدیریت او در دست ما است باید توجه شود.

 حجم ادرار، رنگ ادرار، صفا و کدورت یعنی صاف بودن یا کدر بودن ادرار و یکی هم بوی ادرار است. موارد دیگری هم هست، این چهار مورد بیشتر در دسترس شما است، با این چهار خصوصیات می‌توانید متوجه شوید که آیا کلیه‌های ما کار خود را درست انجام می‌دهد یا ما وظیفۀ خود را در مقابل تخلیۀ کلیه‌ها درست انجام می‌دهیم و بدن خود را دچار انباشتگی سموم نمی‌کنیم که بعداً اثر بگذارد و قوای ما را تخدیر کند یا سرکوب کند و ما دچار ضعف در مسائل یادگیری و پرورشی و غیره شویم.

۱. حجم ادرار

حجم ادرار اولین شاخص است، شاخص بسیار مهمی از کارکرد صحیح کلیه است. هر فردی یک حجمی برای ادرار متعادل خود دارد. بنا به طول زمان شما می‌فهمید که این حجم ادرار باید چقدر باشد. ما نمی‌توانیم برای آن اندازه تعیین کنیم، نمی‌توانیم بگوییم هر کسی یک لیتر یا دو لیتر حجم ادرار دارد؛ نه.

 حجم ادرار هر فردی بنا به خصوصیات شخصی خود، میزان کار کردن و میزان نوشیدن‌ها، طبیعت و مزاج تر یا خشک بودن او در حجم ادرار او تعیین می‌شود، ولی خود او می‌تواند تشخیص بدهد که چه حجمی از ادرار حجم ادرار متعادل است. اگر این حجم از آن حد متعادل بیشتر بود یا کمتر بود، هر دو هشدار دهنده است. یعنی یک چیزی در این میان کار خود را درست انجام نمی‌دهد. وقتی قرار است ما با حجم ادرار خود کار کنیم یعنی دقت کنیم فقط شاخص بدن خود ما است.

به عنوان مثال بچۀ ما به طور معمول قبلاً سه بار یا چهار بار ادرار خود را کامل تخلیه می‌کرد، الآن می‌بینیم به جای چهار بار، سه یا دو بار شده است و خود او هم اظهار می‌کند که حجم ادرار من کم شده است، این نشان دهندۀ کمتر شدن ادرار او است. یا می‌بینیم قبلاً چهار بار در روز بود، الآن هر ساعت به ساعت ادرار خود را تخلیه می‌کند و هر بار هم می‌گوید حجم زیادی از ادرار را دارد.

 هر کدام از این‌ها نشانه است برای این‌که یک اختلالی به وجود آمده است. چون این اختلالات تخصصی هستند من به آن‌ها اشاره نمی‌کنم، هر وقت این مشکلات برای شما پیش آمد چنانچه با راهکاری ساده مثل نوشیدن مایعات، مدیریت غذا و مدیریت استرس و غیره نتوانستید آن را اصلاح کنید، حتماً به طبیب مراجعه کنید.

۲. رنگ ادرار

دومین خصوصیت، خصوصیت رنگ ادرار است. ادرار باید یک رنگ زرد ملایم داشته باشد که در طب سنتی به آن رنگ کاهی می‌گویند. این رنگ طبیعی ادرار است، اگر خیلی زرد باشد یا حتی به سرخی بزند این رنگ، رنگ بیمارگونه است. اگر هم بیش از حد سفید و آبکی باشد باز هم رنگ بیمارگونه است، حتماً باید حواس خود را جمع کنیم که هر دو این‌ها نشانۀ به وجود آمدن یک اختلال است.

باز اگر با مدیریت غذا و مدیریت نوشیدن و مدیریت استرس و اضطراب و غیره رنگ بعد از چند ساعتی یا یک روزی اصلاح شد که مشکلی نیست و نگران نباشید، اگر نشد حتماً این را یک علامت در نظر بگیرید برای این‌که کلیه در تصفیۀ سموم خود دچار یک نوع اختلال و مشکلی شده است.

۳. صافی و کدورت ادرار

نکتۀ بعدی صافی و کدورتی رنگ ادرار است. این مسئله یک مقدار تخصصی‌تر است یعنی این ادرار باید داخل یک ظرف شفافی ریخته شود تا ببینیم آیا ادرار صاف است یعنی از این طرف نگاه کنید، طرف دیگر دیده شود، که شفاف است یا نه حالت کدر پیدا کرده است.

 ادرار باید صاف باشد، به هیچ وجه نباید کدر باشد، اگر کدورت به وجود بیاید نشانۀ این است که یک عاملی از چیزهای رایج مثل عفونت در این مسیر به وجود آمده است، نیاز به درمان دارد. حالا باز اگر شک کردید باید حتماً داخل یک لیوان یک بار مصرف بریزید نگاه کنید، اگر کدر شده بود حتماً به طبیب مراجعه کنید.

۴. بوی ادرار

نکتۀ بعدی که به راحتی در دسترس شما است و می‌توانید از آن استفاده کنید بوی ادرار است که حتی ممکن است در کودکان که خیلی دقت ندارند، والد بعد از آن‌ها وارد سرویس بهداشتی می‌شوند، از بوی آن ادرار متوجه شود که این بو آیا بوی عفونت است، بوی تند است، بوی ترش است، بوی گرم است، بوی سرد است، انواع بوهایی که به وجود می‌آید نشان دهندۀ یک سری اختلالات در ادرار هستند.

 این بو اگر به غذا و خوراک و تغذیۀ فرد برنگردد یعنی بوی غذای خاصی نباشد که استفاده شده است، در مورد سلامت ادرار این بوها حتماً باید دقت شود و اگر متفاوت شده یا به نحوی از حالت طبیعی همیشگی متناسب آن بدن انحراف پیدا کرده است، بررسی شود که چرا این تغییر ایجاد شده است.

به بچه‌های خود یاد بدهیم ادرار خود را نگه ندارند، آموزش ادرار آموزش بسیار دقیقی است، از ابتدای پوشک گرفتن بچه‌ها باید کار شود، حتی اگر این آموزش اثر نکرد، خود والد، خود مربی باید ساعت بگذارد و به بچه‌ها برای ساعت تخلیۀ ادرار هشدار بدهد و نظم در تخلیۀ ادرار را در آن‌ها به وجود بیاورد تا به واسطۀ انباشته شدن ادرار در بدن و کلیه‌ها گرفتار مشکلات بعدی نشوند.   

دکتر مژده پورحسینی

---

[1]. فی وَصیَّتِهِ لاِبْنِهِ الْحَسَنِ علیه السلام یا بُنَیَّ أَلا اُعَلِّمُکَ اَرْبَعَ خِصالٍ تَسْتَغْنیبِها عَنِ الطِّبِّ؟ فَقالَ: بَلی یا اَمیرَ الْمُؤْمِنینَ، قالَ: لاتَجْلِسْ عَلَی الطَّعامِ إِلاّ وَ اَنـْتَ جائِعٌوَلا تَقُمْ عَنِ الطَّعامِ إِلاّ وَ اَنـْتَ تَشْتَهیهِ، وَجَوِّدِ الْمَضْغَ، وَ إِذا نِمْتَ فَاعْرِضْ نَفْسَکَ عَلَی الْخِلاءِ فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هذَا اسْتَغْنَیْتَ عَنِ الطِّبِّ؛ امام علی (ع) در سفارشی به فرزند خود امام مجتبی (ع) فرمودند: فرزندم! آیا چهار نکته به تو نیاموزم که با رعایت آنها از طبابت بی نیاز شوی؟ عرض کرد: چرا، ای امیر مؤمنان.حضرت فرمودند: تا گرسنه نشده ای غذا نخور و تا اشتها داری از غذا دست بکش و غذا را خوب بجو و قبل از خوابیدن قضای حاجت کن. اگر این نکات را رعایت کنی، از طبابت بی نیاز می شوی. الخصال، ج‏1، ص229.