اهمیت تغذیه و تأثیر آن در تربیت فرزند

تغذیه در مباحث تربیت فرزند بسیار موثر است. اهمیت تغذیه از این جهت است که جسم انسان مانند مرکب است و زمینه و زیر ساخت تربیت است. در این مقاله اهمیت تغذیه را بیان کرده و تأثیر آن را در تربیت فرزند بررسی می‌کنیم. عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• اهمیت تغذیه و تأثیر آن در تربیت
• ابعاد تغذیه
• اهمیت تغذیه و آثار آن در روایات
• چگونگی آماده‌سازی ظرف تربیت
  • اهمیت تغذیه با لقمه حلال
  • تأثیر لقمه حرام بر انسان
  • نورانی کردن لقمه حلال

اهمیت تغذیه و تأثیر آن در تربیت

یکی از عوامل مهم و مؤثّر در مسئله تربیت، تغذیه است که به نوعی زمینه و زیرساخت تربیت را فراهم می‌کند و ما نباید این مسئله را نادیده بگیریم. ما باید در این راستا به یک قاعده کلّی اشاره کنیم که این قاعده کلّی عبارت است از این‌که: رفتار انسان‌ها به جسم انسان‌ها گره خورده است. یعنی اگر ما بخواهیم رفتار سالمی را داشته باشیم، باید حتماً به جسم هم توجّه داشته باشیم.

ابعاد تغذیه

وقتی مسئله جسم مطرح می‌شود باید از دو زاویه به این موضوع نگاه کنیم. یکی بعد کیفی و دیگری بعد کمّی تغذیه جسمی انسان و فرزند است. یعنی ما باید هم کمّی به این موضوع توجّه داشته باشیم و هم کیفی. یکی از چیزهایی که ما در روایات داریم، تأثیر لقمه حلال بر مسیر تربیتی انسان است و لذا وقتی ما ماجراهای تاریخی را نگاه می‌کنیم، کلمات نورانی اهل بیت (ع) را نگاه می‌کنیم، دقیقاً این موضوع در آن‌جا مطرح شده است که اگر تغذیه حلال نباشد روی مسیر و هدف بندگی انسان تأثیرات خود را خواهد گذاشت.

اهمیت تغذیه و آثار آن در روایات

ما در روایت داریم که حضرت فرمودند:

«الْعِبَادَةُ مَعَ أَكْلِ الْحَرَامِ كَالْبِنَاءِ عَلَى الْمَاءِ ‏» 

یا در روایت دیگر داریم:

الْعِبَادَةُ مَعَ أَكْلِ الْحَرَامِ كَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْل.‏

پيامبر خدا (ص) فرمودند: عبادتِ توأم با حرام‌خوارى، چون ساختمانى است بر روى شن، و به قولى: بر روى آب.

وقتی انسانی لقمه حرامی می‌خورد و بعد می‌خواهد عبادت و بندگی خدا را کند، این عبادت مثل بنا کردن یک ساختمانی روی آب است.

شما اگر روی دریا، همین‌طور بدون شناژبندی محکم به زمین یا بدون استفاده درست از اصول فنّی مهندسی، یک آجر را قرار بدهید، زیر آب خواهد رفت. خیلی نمی‌توان بنایی را با این شرایط ساخت. مثلاً اگر یک شنزاری باشد و شناژبندی قوی نداشته باشد، معمولاً می‌بینیم که در آن‌جا یک فرد که یک معمار حرفه‌ای است، با کراهت ساختمانی می‌سازد. می‌گوید به دلیل این شرایط، این بنا، بنای مستحکمی نخواهد بود.

روزی حرام و أکل حرام منجر به این خواهد شد که بندگی انسان، بندگی خیلی عمیقی نشود. ممکن است ظاهراً یک نمازی می‌خواند ولی از این نماز لذّت و حظّی نمی‌برد و این نماز به انسان رشدی نمی‌دهد و به تدریج می‌بینیم که شخص چون می‌بیند که این نماز به ظاهر خاصیّتی برای او ندارد، این نماز را کنار می‌گذارد.

لذا این لقمه حلال مهم است، حق‌پذیری را افزایش می‌دهد. حق شنوی را افزایش می‌دهد. وجود مبارک أبی عبدالله الحسین (ع) در کربلا حق‌ترین انسان‌ها است و کلام ایشان هم کلام حقّ است. ولی وقتی حضرت این‌ کلام حق را در مقابل لشکر عمر سعد توصیه می‌کند، دعوت به حق می‌کند. شما ببینید حق‌ترین انسان، با حق‌ترین کلام‌ها، انسان‌هایی را به حق دعوت می‌کند. ولی آن‌ها هلهله می‌کنند. با شمشیرهای خود به سپرهاشان می‌زنند که حتّی صدای امام حسین (ع) را نشنوند. بعد حضرت رو به آن‌ها می‌کنند و می‌فرمایند: «مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرَامِ»  شکم‌های این‌ها از حرام پر شده است، به همین دلیل حق را نمی‌پذیرند.

چگونگی آماده‌سازی ظرف تربیت

همین‌جا است که یک موضوع مهمّی در تربیت مطرح می‌شود. ما می‌گوییم وقتی بخواهیم یک تربیتی را محقق کنیم، تربیت یک کار میدانی است، باید یک کنش و واکنشی، رفتاری و کاری را نشان داد تا بچّه‌ها تربیت شوند. ولی ظرف تربیت هم باید آماده باشد، تا این ظرف تربیت آماده نباشد، تربیت محقّق نخواهد شد. پرسشی که مطرح است این است که این ظرف چگونه آماده و مهیّا می‌شود؟ این ظرف با روزی حلال آماده می‌شود.

 به این مثال توجّه بفرمایید: مثلاً ما به یک مغازه لبنیاتی می‌رویم، با خود یک ظرفی برده‌ایم، به فروشنده می‌گوییم فلان مقدار شیر در این ظرف برای ما بریز. فروشنده نگاهی به ظرف ما می‌کند و می‌گوید این قابلمه‌ای که شما آورده‌اید خیلی کثیف است، اگر من شیر را درون این قابلمه بریزم خراب می‌شود. ما می‌گوییم شما کاری نداشته باش، خود ما این مسئله را حل خواهیم کرد. او شیر را درون همان ظرف چرک و کثیف و آلوده می‌ریزد، ما این شیر را به منزل می‌آوریم و در قابلمه را می‌گذاریم و این قابلمه را روی اجاق قرار می‌دهیم، بعد از یک مدّت که اوّلین جوش‌ها را خورد، می‌بینیم که شیر خراب شد!

حالا ما باید آن شیر فروش را مذمّت کنیم یا ظرفی که در اختیار ما بوده است؟ آن شیر فروش گفت که این ظرف آلوده است. لذا این ظرف آلوده آن شیر پاک را هم خراب کرد و نتوانست بپذیرد.

در تربیت هم همین‌گونه است. گاهی اوقات ما به فرزند می‌گوییم نماز، او به ما پوزخند می‌زند؛ درباره حجاب به او می‌گوییم، یک گوشه چشمی به ما می‌آید؛ به او می‌گوییم اخلاق خود را خوب کن، به نوع دیگری پاسخ می‌دهد … این‌جا باید چه کار کرد؟

1ـ اهمیت تغذیه با لقمه حلال

ما می‌گوییم در این‌جا معمولاً باید یک مجموعه عواملی مورد بررسی قرار گیرد، یک عامل هم این است که این بچّه سر چه سفره‌ای نشسته و چه لقمه‌ای تناول کرده است. آیا ظرف این بچّه آماده پذیرش آن شیر پاک است؟ آیا ظرف این بچّه آماده پذیرش حرف حق است یا نه؟ شما حرف حق را هم که در ظرف آلوده بریزید می‌بینید که خراب و آلوده خواهد شد.

این‌جا است که به روایت پیامبر اکرم (ص) پی می‌بریم، وقتی وجود مبارک پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: حقّ فرزندت این است که لقمه حلال سر سفره او بگذاری.  یکی از وظایف ما پدر و مادرها این است که بچّه‌های خود را سر سفره‌ای بنشانیم که روزی حلال در آن قرار دارد. این لطف ما نسبت به آن‌ها نیست، این حقّ آن‌ها است، این حقّی است که خدا برای آن‌ها قائل شده است و ما واسطه رساندن این حق هستیم، لذا باید این روزی حلال را سر سفره فرزند بگذاریم، وگرنه تأثیرات آن را خواهیم دید.

2- تأثیر لقمه حرام بر انسان

اوّلین تأثیر لقمه حرام این است که او حق‌پذیری نخواهد داشت. یعنی به نکات و حرف هایی که ما می‌گوییم عمل نخواهد کرد. البتّه نه این‌که این موضوع فقط معطوف به این مسئله باشد، من یک ماجرای تاریخی را از یکی از علمای معاصر بیان می‌کنم تا اهمیت تغذیه معلوم شود و ببینیم این لقمه حلال یا حرام چگونه تأثیرگذار است.

فرزند این عالم بزرگوار می‌گوید: «پدرم به یک شهری دعوت شده بودند، در آن شهر ایشان منبر می‌رفتند، میزبان ایشان هم آدم خوب و انسان سالمی بود». گفت: «یک موقعی پدرم که از منبر پایین آمد، این میزبان گفت یکی از پامنبری‌ها امشب شما را برای شام به منزلش دعوت کرده است». می‌گوید: «پدر من هم به خاطر اعتمادی که نسبت به میزبانش داشت، همراهی کردند و به منزل آن آقا رفتند و شام خوردند و به محلّ خواب‌شان برگشتند».

 می‌گوید: «پدر من به عادت هر شب که برای تهجّد و نماز شب بیدار می‌شدند، چشم باز کردند، همین که چشم را باز کردند، دیدند که خورشید در حال طلوع کردن است». می‌گوید: «پدر من فرمودند: من وقت وضو گرفتن پیدا نکردم، فرش را بالا زدم و سریع تیمم کردم و نماز صبح را با تیمم خواندم».

ببینید یکی از ویژگی‌هایی که بزرگان دارند این است که وقتی چنین مصیبت‌هایی به آن‌ها می‌رسد، تفکّر می‌کنند. این آقا می‌گوید: «پدر من فرمودند: من سر سجاده به فکر نشستم که‌ای داد بیداد! شیخ چه اتّفاقی برای تو افتاده است؟ تو که نماز شبت ترک نمی‌شد، نزدیک بود نماز صبحت هم قضا شود».

 می‌گوید: «هر چه فکر کردم، فکری به غیر از لقمه غذای دیشب، چیز دیگری به ذهن من نرسید. میزبان را صدا کردم، از او پرسیدم که شغل فلان شخص چیست؟ این لقمه‌ای که سر سفره می‌گذارد حلال بود یا خیر؟ میزبان سر خود را با شرمندگی پایین انداخت و گفت: متأسّفانه شغل ایشان، شغل حلالی نیست و مالی که به دست می‌آورد، مال شبهه‌ناکی است و پدر من فرمودند که از آن شب، حدود چهل شب، دیگر توفیق نماز شب خواندن پیدا نکردم».

یعنی گاهی اوقات سر یک سفره نشستن چنین تأثیری را روی انسان می‌گذارد.

در روایات داریم که تأثیر لقمه حرام بر انسان، مثل تأثیر کارد بر گوشت است. یعنی خیلی روی انسان سریع اثر می‌گذارد. این علمای علم جرم‌شناسی می‌گویند: گوشت انسان مثل آهنربا و چاقو مثل آهن است. یعنی وقتی روی آن گوشت قرار می‌گیرد، سریع این را جذب می‌کند. دقیقاً در بحث لقمه حرام همین است، لقمه حرامی که خورده می‌شود سریع تک‌تک وجود انسان را با خودش درگیر می‌کند. روی رفتار و سکنات انسان اثر می‌گذارد، همان‌طور که کارد بر روی گوشت اثر می‌گذارد.

به یاد دارم یک زمانی، یک شخص بزرگواری تعریف می‌کرد، می‌گفت: ما یک مسافرتی می‌رفتیم، در جمع ما یک فردی بود که اهل چاقوکشی بود، ولی در بین آن جمع ادب می‌کرد و مراعات می‌کرد، گفت قرار شد یک هندوانه‌ای قاچ زده شود و خورده بشود. دیدیم هیچ کسی غیر از ایشان چاقو ندارد، ایشان چاقو را کشید و ضامن آن را زد. می‌گفت من با تعجّب دیدم که دور تیغ چاقو چسب زده است. فقط یک مقداری نوک چاقو را آزاد گذاشته است. به او گفتم: جریان این چسب چیست؟ گفت: حاجی شما نمی‌دانید، در دعوا وقتی چاقو به طرف مقابل زده می‌شود، سریع فرو می‌رود. من سر این چاقو را آزاد گذاشتم و دور تیغه را چسب زدم که وقتی می‌زنم فقط زخمی کند.

یعنی فرد تأثیر کارد بر گوشت را می‌داند چقدر است و لذا در روایات داریم که تأثیر لقمه حرام همین‌طور است. تا انسان می‌خورد، نمی‌توانیم بگوییم جذب نشو، کم جذب شو. این لقمه حرام به صورت عمیق اثرات خود را در وجود انسان می‌گذارد.

لذا ما باید مراقب باشیم فطرت‌های فرزندان ما پاک است، فطرت پاک اگر بخواهد به منصه ظهور برسد، بخواهد در رفتار تجلّی پیدا کند، در منش تجلّی پیدا کند، باید زیرساخت‌ها هم آماده باشد. زیرساخت همان جسمی است که تغذیه آن از روزی حلال است.

لذا ما باید توجّه و دقّت داشته باشیم و ما این مطالبی را که بزرگان در روایات فرمودند داریم که گاهی انسان تعجّب می‌کند که یک فردی به سلامت ظاهری غذا توجّه می‌کند ولی به سلامت معنوی غذا توجّه نمی‌کند. سلامت ظاهری مهم است ولی قطعاً سلامت معنوی غذا مهمتر است.

دلیل آن هم این است که ممکن است انسان ناخودآگاه، گاهی اوقات غذایی که از نظر ظاهر سالم نیست را بخورد و یک بیماری جسمی بگیرد، این مسئله قابل درمان و اصلاح است. ولی وقتی سلامت معنوی انسان به مخاطره بیفتد، شاید به این سادگی‌ها قابل جبران نباشد و لذا ما باید تربیت را جدی بگیریم. تربیت از همین نقاط شروع می‌شود و وقتی ما داریم عوامل مؤثّر بر تربیت را برمی‌شماریم و یکی از این عوامل را تغذیه در نظر می‌گیریم باید به این تغذیه دقّت کنیم. این تکلیف ما است که باید به آن توجّه کنیم.

3ـ نورانی کردن لقمه حلال

نکته دومی هم در بحث اهمیت تغذیه وجود دارد، یک زمانی پدر غذای حلالی را تهیّه می‌کند و به محیط خانه می‌آورد، وظیفه مادر است که این غذا را نورانی کند. یعنی وقتی که مادر این غذا را آماده طبخ می‌کند، آماده خوردن می‌کند، توجّه داشته باشد که در یک محیط خوب، محیط معنوی باشد.

یک موقعی می‌بینید ما به این نورانیت توجّهی نداریم. ممکن است غذا روزی حلال هم باشد ولی مادر در حالی که غیبت می‌کند مشغول طبخ غذا است، گاهی اوقات در حال گوش کردن به موسیقی مشغول طبخ غذا است. لذا این‌ها آثار وضعی خود را می‌گذارد.

وقتی ما در روایات داریم که روزی حلال، طیّب و نورانی، به معنای توجّه به همین مجموعه نکات است. ما در این بحث به سه نکته مهم اشاره کردیم:

حقّ فرزندان ما است که روزی حلال سر سفره آن‌ها قرار بگیرد و در عین حال حقّ فرزندان ما است که روزی‌شان، روزی نورانی و پاک و طیّبی بشود. روزی حرام در تربیت آینده آنها اثر سوء دارد و مانع رشد معنوی آنها می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون