روش های محبت کردن در خانواده

محبت یکی از نیازهای مهم و اساسی انسانها است. محبت کردن باعث تحکیم روابط و ایجاد صمیمیت و دلگرمی می‌شود و کدورتها را از بین می‌برد. در این مقاله بر پایه قرآن کریم و احادیث اهل بیت (ع) به بررسی ضرورت محبت‌ورزی و راهکارهای محبت کردن در خانواده می‌پردازیم.

• ضرورت محبت کردن در خانواده
• راهکارهای محبت کردن
• تأثیرات کلام محبت آمیز
• نقش وقت گذاشتن برای همدیگر
• اهمیت هدیه دادن
• خدمت کردن به یکدیگر
• اهمیت شوخ‌طبعی و آثار آن

تحکیم خانواده با محبت کردن

یکی از راههای موثر در تحکیم خانواده محبت کردن است. محبت کردن یک کار اضافی است و جزو وظایف حقوقی نیست ولی لازمه زندگی مشترک است. یکی از مصادیق حسن معاشرت، محبت کردن است. خانه و خانواده‌ای که بخواهد گرم و صمیمی باشد باید مکانی برای مهرورزی و ابراز محبت باشد.

ضرورت محبت کردن

محبت ورزیدن از ضروریات زندگی است، شیرینی زندگی به محبت است و نیازهای انسان وقتی دسته‌بندی می‌شود، یکی از آن نیازها نیاز عاطفی و محبت است. هر انسانی نیاز دارد تا به او محبت شود. البته نکته‌ای وجود دارد که در جلسات قبل مطرح کرده‌ایم، همۀ انسان‌ها هم به شخصیت نیاز دارند و هم به محبت نیاز دارند. ولی شاید نیاز مردها به شخصیت بیشتر باشد، نیاز بانوان به محبت بیشتر باشد. بنابراین محبت‌ورزی در خانواده بسیار مهم است، همه باید اهل محبت کردن باشند. اولین کسی که باید این کار را در خانواده فرهنگ‌سازی کند پدر است. باید در عمل اهل محبت باشد و با گفتار هم دیگران را به محبت دعوت کند.

بالاترین محبت‌ها

بالاترین محبت‌ها، محبت بین خدا و بندگان است، خدا بندگان خود را دوست دارد، مؤمنین هم خدا را دوست دارند. «وَ الَّذينَ آمَنوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّـهِ؛ آنان که ایمان آورده اند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوی تر است».^[1] محبت دین خدا، اولیای خدا، پیامبر خدا، حجّت خدا، امامی که خدا برای ما تعیین کرده، بقیّۀ اموری که از ساحت قدس ربوبی برای ما تدارک دیده شده، به محبت خدا ضمیمه می‌شود.

یکی از محبت‌هایی که از محبت الهی نشأت می‌گیرد، محبت در خانواده است. محبت در خانواده دو ساحت دارد؛ یک قسمت محبت بین زن و شوهر است که بسیار مهم است. محبت دوم محبت در کلّ خانواده است؛ بین والدین و فرزندان و بین برادران و خواهران.

در محبت بین زن و شوهر باید به نکاتی توجّه کنیم. نکتۀ اوّل این است که به این محبت باید به چشم تقدّس نگاه کنیم. یعنی محبت مقدسی است. گاهی عشق مقدس می‌گویند، واقعاً همین است. این محبت را خدا قرار داده است: «وَ جَعَلَ بَينَكُم مَوَدَّةً وَ رَحمَةً؛ و میان شما محبت و رحمت قرار داد».^[2] مودّت یعنی محبت همراه با خیرخواهی.

زن و شوهر باید تلاش کنند اولاً این نعمت الهی حفظ کنند و ثانیاً آن را افزایش بدهند. چگونه محبت را افزایش بدهند؟ البته ابزارهایی برای القای محبت وجود دارد. ثالثاً باید عوامل آسیب‌زا را در این راه از بین ببرند. ایراد فراوان گرفتن، گلایۀ زیاد و امثال این‌ها که محبت و نور الهی را کاهش می‌دهد. همه باید مراقب باشیم، خانواده جایگاه محبت و لطف است، روز به روز این مسئله را تقویت کنیم.

راهکارهای محبت کردن

حال می‌خواهیم چند راهکار برای محبت کردن بیان کنیم. کارهایی ساده که محبت را در خانواده افزایش می‌دهد و ایجاد شادی می‌کند. ما چه کنیم تا محبت در بین افراد خانواده جاری شود؟ چه کنیم که اگر محبت وجود دارد تشدید شود؟

۱- کلام محبت‌آمیز

یکی از مهمترین راه‌ها برای افزایش محبت، دقت در کلام و اظهار کردن محبت در کلام است. به کارگیری واژه‌های دلگرم کننده، کلام تأیید آمیز، بیان کارهای خوب یکدیگر، تشکر و تعریف کردن از زحمات، از مصداق‌های آن هستند. بنابراین باید همدیگر را در خانواده تأیید کنیم. کارهای خوب همدیگر را بیان کنیم. مرد از زحمات همسر خود تعریف کند، از غذایی که پخته تعریف کند، با شادی و نشاط غذا را تناول کنند. اگر اختلافی در مسئله‌ای پیش آمد در روی یکدیگر نایستیم و بر موضع خود اصرار نکنیم که این مسئله محبت را کاهش می‌دهد و در قلب ایجاد حزن و اندوه می‌کند.

حرف‌هایی را بگوییم که تأیید و تشویق باشد، طرف مقابل را دلگرم کند، کلماتی که شخصیت ببخشد، کلماتی که دل را شاد کند. هر کسی همسر خود را دوست دارد این محبت را اظهار کنیم و به او بگوییم. مرد به همسر خود اظهار کند که من تو را دوست می‌دارم، زن هم به شوهر خود اظهار محبت کند که من تو را دوست می‌دارم. پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

«قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّي أُحِبُّكِ لَا يَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً»[3]

سخن مرد که به همسر خود بگوید تو را دوست می‌دارم، هرگز از قلب زن خارج نخواهد شد.

در درجۀ اول باید این اظهار محبت از طرف مرد به همسر صورت پذیرد. نیازمندی خانم‌ها به عواطف و محبت بیشتر است.

۲- وقت گذاشتن برای همدیگر

راهکار دیگر برای محبت کردن که باعث افزایش محبت و شادی دل دیگران می‌شود، وقت گذاشتن برای یکدیگر است که در موارد مختلفی قابل تصور است:

گوش دادن به یکدیگر

گوش دادن به صحبت‌های یکدیگر بسیار مهم است؛ زن و شوهر باید زمانی را در طول روز برای صحبت کردن با یکدیگر اختصاص دهند. مردان باید به این موضوع توجه کنند، اگر مرد با خانم‌ صحبت نکند، خانم به صحبت درون می‌پردازد. می‌نشینند فکر می‌کنند که باعث بروز بسیاری از ناملایمات خواهد شد.

هم غذا شدن

یک راه محبت کردن هم غذا شدن است. هم غذا شدن شاید یک امر ساده تلقی شود اما آثار بسیار زیادی دارد و باید برای آن وقتی اختصاصی در نظر گرفته شود. هنگام غذا همه بر سر سفره حاضر شوند و کار دیگری مانند تماشای تلویزیون در آن زمان انجام نشود، این القای محبت می‌کند. وابستگی می‌آورد، شادی و نشاط ایجاد می‌کند. روایت زیبایی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است:

«إنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُؤمِنَ وَ يُحِبُّ اَهْلَهُ وَ وُلْدَهُ وَ اَحَبُّ شَى‏ءٍ اِلَى اللّه‏ تَعالى اَن يَرَى الرَّجُلَ مَعَ امَرأَتِهِ و وُلْدِهِ عَلى مائِدَةٍ يَأكُلونَ فإذَا إِجتَمَعوا عَلَیهَا نَظَرَ إِلَیهِم بِالرَّحمَةِ لَهُم فَيَغْفِرُ لَهُم قَبْلَ اَن يَتَفَرّقُوا مِنْ مَوْضِعِهِم»[4]

خدا انسان مؤمن همسر و فرزندانش را دوست می‌دارد، از محبوب‌ترین مسائل در نزد خدای تبارک و تعالی این است که ببیند مرد با همسر و فرزندان خود بر سر سفره با هم غذا می‌خورند. هنگامی که بر سفرۀ غذا جمع می‌شوند خداوند نظر لطف و رحمت به آن‌ها می‌کند و آن‌ها را می‌آمرزد قبل از آن که از سر سفره پراکنده شوند.

جای تعجب ندارد، اگر مادر یا پدر ببیند دو سه نفر از بچه‌ها به گرمی با هم مشغول بازی هستند، یا به گرمی دارند با هم غذا می‌خورند چقدر خوشحال می‌شوند؟ خدا هم حتماً همین لطف و مهر را در حقّ ما دارد. پس ما برای هم غذا شدن در منزل وقت بگذاریم.

تفریح

مرحلۀ دیگری از وقت گذاشتن، برای مسافرت و تفریح است. برنامه‌ریزی داشته باشیم، خانواده و همسر و فرزندان را هر از گاهی در یک برنامۀ تفریحی قرار بدهیم. این‌ها گرمی خانواده و محبت و شادی بخشی را واقعاً به دنبال خواهد داشت.

۳- هدیه دادن

یک راه موثر برای محبت کردن، هدیه دادن است. هدیه یک موهبت الهی است، بسیار ارزشمند است، بسیار القای محبت می‌کند، فوق العاده شادی‌بخش است. خود ما همیشه تجربه کرده‌ایم، اگر هدیه‌ای به ما داده شود، ولو هدیۀ کوچکی باشد، خودِ این که انسان از کسی هدیه‌ای بگیرد احساس می‌کند محبتی را از او دریافت کرده است. همسر به مسافرت می‌رود، برای همسر یا فرزندان خود هدیه‌ای می‌آورد، احساس همسر و فرزند این است که در سفر به فکر آن‌ها بوده و این حتماً وابستگی قلبی و افزایش محبت و شادی را به دنبال خواهد داشت.

هدیه هم برای همسر است و هم برای فرزندان است. مرد نسبت به زن، زن نسبت به مرد، ولی وظیفۀ اوّل برای شوهر است. پدر و مادر برای فرزندان، گاهی فرزندان برای پدر و مادر، هرچند کوچک، هدیه می‌آورند. خودِ هدیه از میزان و کمّیت هدیه مهم‌تر است. ما هدیه را باید یک عبادت ببینیم، به این حدیث زیبا و کاربردی که از وجود مقدس امام کاظم (ع) نقل شده توجّه بفرمایید که فرمودند:

«الصَّدَقَةُ بِعَشْرٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمَانِيَةَ عَشَرَ وَ صِلَةُ الْإِخْوَانِ بِعِشْرِينَ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ بِأَرْبَعَةٍ وَ عِشْرِينَ»[5]

صدقه با ضریب ده برابر و قرض دادن هجده برابر و صله اخوان با ضریب بیست برابر و صله رحم بیست و چهار برابر پاداش داده می‌شود.

بنابراین قرض دادن از صدقه دادن ثواب بیشتری دارد و صلۀ اخوان بالاتر از قرض الحسنه است. یعنی انسان پولی را هزینه کند که با اهل ایمان ارتباطی برقرار کند. مثلاً به عیادت مؤمنی می‌رود، هدیه‌ای، گلی ببرد. هدیه دادن به مؤمنین جزء صله اخوان به حساب می‌آید. صله رحم نیز بالاتر از صله اخوان است؛ بالاترین رحم خانواده هستند، اگر کسی به خانوادۀ خود هدیه بدهد با ضریب بیست و چهار محاسبه می‌شود، یعنی 4/2 برابرِ صدقه ارزش دارد. پس ما می‌توانیم به نیت عبادت برای همسر خود هدیه بخریم، برای فرزندان هدیه بخریم.

همچنین از پیامبر اکرم (ص) نقل شده:

«مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَى تُحْفَةً فَحَمَلَهَا إِلَى عِيَالِهِ كَانَ كَحَامِلِ صَدَقَةٍ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِيجَ»[6]

کسی به بازار برود و تحفه و هدیه‌ای خریداری کند و آن را برای خانوادۀ خود بیاورد، مثل این است که صدقه‌ای را برای مردمانی نیازمند حمل می‌کند.

پیام حدیث این است، شما چطور صدقه‌ای را در خانۀ فقیری می‌برید، وقت می‌گذارید و راهی را طی می‌کنید، هر قدمی از آن ثواب دارد و شما به این کار به چشم عبادت نگاه می‌کنید. اگر رفتید برای اهل منزل خود هدیه‌ای خریدید، این را به چشم عبادت نگاه کنید. ادامۀ حدیث نکتۀ ظریفی دارد و می‌فرماید:

«وَ لْيَبْدَأْ بِالْإِنَاثِ قَبْلَ الذُّكُورِ فَإِنَّ مَنْ فَرَّحَ ابْنَةً فَكَأَنَّمَا أَعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ مُؤْمِنَةً فِي سَبِيلِ اللَّه‏»

در هدیه دادن اول از دخترها شروع کنید و بعد پسرها، هر کس دل دختری را شاد کند، مانند این است که بنده‌ای مؤمن از نوادگان حضرت اسماعیل را در راه خدا آزاد کرده است.

 دخترها لطیف‌تر و عاطفی‌تر هستند، انتظار آن‌ها بیشتر است، بیشتر دوست دارند از دست پدر یا مادر چیزی بگیرند. عنایت دارید دین ما دین عاطفه و دین رحمت است. می‌گوید شما به فرزند خود لطف کنید عبادت خدا را انجام داده‌اید، فضیلت عظیمی برای شما می‌نویسند. به همسر خود مهربانی کنید عبادت خدا را انجام داده‌اید.

لازم نیست هدیه حتماً یک شیء خیلی گران ‌قیمت باشد. البته بستگی به امکانات انسان دارد. اگر کسی می‌تواند شیء نفیسی را فراهم کند این کار را انجام بدهد، اگر نه یک شاخۀ گل، یک جعبۀ شکلات، یک بستنی برای فرزندان بخرد.

در زمان گذشته فرهنگ‌های خوبی وجود داشت که باید آن‌ها را برای خود حفظ کنیم. معمولاً پدر و مادرها از بیرون می‌آمدند تنقلاتی مانند نخودچی و کشمش می‌آوردند. همین کار ساده دل بچه‌ها را شاد می‌کرد. یکی از آقایان روحانی می‌گفت: از بزرگترین لذت‌های من این است یک میوه‌ای، خوراکی، به خانه ببرم، و با آن دل بچه‌ها و اهل منزل را شاد کنم. این کار هم لذت‌بخش است، هم محبت‌آفرین و شاد‌ی‌بخش است.

جا دارد یک نکته را عرض کنیم، گفته‌اند مرد وقتی وارد منزل می‌شود، خصوصاً وقتی از سفر می‌آید، هدیه‌ای برای همسر خود بیاورد، این از مستحبات شریعت است. بانوی منزل وقتی منتظر آمدن شوهر است خود را آماده کند، حتی گفته‌اند آرایش کند. کاملاً به ظاهر خود رسیدگی کند. در حدیثی دارد: لباس خوشایند شوهر را بپوشد. و مسائلی در این زمینه را رعایت کند.

۴- خدمت کردن

چهارمین راهکار برای محبت کردن یا افزایش محبت و شادی‌بخشی، خدمت کردن به افراد منزل است. خدمت‌رسانی از روی لطف، محبت می‌آورد. مرد به همسر خود خدمت کند، در کار منزل کمک او باشد، بتواند باری را از دوش او بردارد، کاری را برای او سبک کند. مرد همین‌طور، اگر از دست همسر خود خدمتی را دریافت می‌کند محبت او در قلب مرد افزایش پیدا می‌کند. دقیقاً همین موضوع در مورد خدمت‌رسانی به فرزندان هم وجود دارد. فرزندان هم باید آموزش ببینند که بتوانند به همدیگر و به پدر و مادر، نوعی خدمت‌رسانی داشته باشند. احادیث کوتاهی را در این زمینه عرضه بداریم. از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمودند:

«إِنّ الرَّجل لَیُؤجَر فِی رَفعِ اللّقمَة إِلی فِیّ أمرأته»[7]

مرد از اجر اخروی برخوردار خواهد بود هنگامی که لقمه‌ای بر می‌دارد و به دهان همسرش می‌گذارد.

برای مثال میوه‌ای را پوست می‌کند و با همسر تقسیم می‌کند و با محبت خودش در دهان همسر می‌گذارد، شاید این کار کوچک باشد اما بسیار محبت‌آور است. در حدیث دیگری که دربارۀ بانوان فرمودند:

«هر بانویی که هفت روز به شوهر خود خدمت کند، خداوند هفت در دوزخ را بر او می‌بندد و هشت در بهشت را به روی او می‌گشاید و خطاب می‌شود از هر دری که می‌خواهی وارد شو».[8]

این خدمت‌رسانی‌ها یک عبادت است، خدمت بانوی منزل برای شوهر و فرزندان عبادت بزرگی است. یعنی او را بهشتی می‌کند. خدمت مرد به همسر، اظهار محبت، این‌ها هم در پیشگاه خدا عبادت محسوب می‌شود، هم در خانواده گرمی و آرامش را ایجاد می‌کند. همین مسئله‌ نسبت به فرزندان هم وجود دارد، ما با محبت کاری برای آن‌ها انجام بدهیم. گاهی از آن‌ها بخواهیم که به دیگران محبت داشته باشند.

 در روایات ما اجر بزرگی را برای کمک کردن شوهر به همسر خود در کارهای منزل مطرح کرده‌اند. همین‌طور است اگر بانوی منزل در اموری به شوهر کمک کند، حتی در کارهایی که مربوط به زندگی اجتماعی است. حدیثی را از پیامبر اکرم (ص) مورد توجّه قرار دهیم که فرمودند:

«أَيُّمَا امْرَأَةٍ أَعَانَتْ زَوْجَهَا عَلَى الْحَجِّ وَ الْجِهَادِ أَوْ طَلَبِ الْعِلْمِ أَعْطَاهَا اللَّهُ مِنَ الثَّوَابِ مَا يُعْطِي امْرَأَةَ أَيُّوبَ»[9]

هر زنى كه شوهرش را بر حج و جهاد و طلب علم يارى كند، خداوند به او پاداش زن ايوب دهد.

می‌دانیم وقتی کسی می‌خواهد به سفر برود، آماده‌سازی زمینه‌ها و آماده بودن همسر، کمک بزرگی است. در جهاد در راه خدا همین‌طور است، معمولاً بانوان، مجاهدین را تشویق می‌کردند. در طلب علم نیز به همیاری بانوی خانه بسیار کارساز است. برای مثال ایراد نگیرد که چرا وقت خود را بی‌جهت تلف می‌کنی. اگر بانویی شوهر خود را در این امور کمک کند، خدا بهره و پاداشی همانند اجر همسر ایوب نبی به او خواهد داد. چرا که بلاهایی که حضرت ایوب تحمّل کردند، پا به پای او، همسرش نیر همراهی و تحمّل کرد. زندگی مشترک هم به کمک متقابل و هم به همدردی متقابل نیاز دارد. همدردی و همیاری بسیار محبت و مودّت را تشدید می‌کند.

۵- شوخ طبعی

یکی از راه‌ها در افزایش محبت که بسیار شادی ‌بخش است، مزاح و شوخ‌ طبعی است. اولیای خدا این‌چنین بودند که خود را نمی‌گرفتند و مغرور نبودند، برخورد متکبّرانه‌ نداشتند. در صحبت با مردم خنده‌رو بودند و گاهی مزاح می‌کردند، به گونه‌ای که مردم هم می‌توانستند به خود اجازه بدهند وارد حوزۀ شوخی شوند.

 گفته‌اند عرب بیابانی برای پیامبر اکرم هدیه‌ای آورد، گفت: این به عنوان هدیه است. رسول خدا هدیه را می‌پذیرفتند. صدقه را نمی‌پذیرفتند، بر ذرّیّۀ او هم صدقه حرام است. این هدیه را داد و حضرت قبول کردند. لحظاتی گذشت، گفت: یا رسول الله، پول آن را بدهید! همه خندیدند. پیامبر اکرم هم خندیدند. هر وقت کمی خسته می‌شدند می‌فرمودند: فلانی کجا است بیاید کمی ما را بخنداند.[10]

یعنی در آموزه‌های دینی ما، استقبال شده از این‌که انسان شیرین سخن و اهل شوخی باشد. مدیر منزل هم در منزل باید همین‌گونه باشد. گاهی یکی از بچه‌ها شوخ طبع است، می‌بینیم محیط منزل را شاداب می‌کند. همه ما تجربه داشته‌ایم که یک انسان شوخ طبع تا چه میزان در لذت بخش شدن لحظات زندگی مؤثر است.

باید محیط خانه را محیط شوخ طبعی و جدّی نبودن نگه داریم. بله، در یک جاهایی انسان باید جدّی باشد، شوخی هم نباید به خروج از ادب یا خدای ناکرده هتک حرمت کسی برسد. این جایز نیست. امّا شوخی با متانت و لطافت، خیلی سفارش شده است. شادی را در فضای منزل ایجاد می‌کند. زن و شوهر نسبت به همدیگر، با بچّه‌ها، بچّه‌ها با پدر و مادر، این فضا باید در خانه وجود داشته باشد.

---

[1]– سورۀ بقره، آیه 165.

[2]– سورۀ روم، آیه 21.

[3]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج ‏5، ص 569.

[4]– تحکیم خانوداده (ری‌شهری) ص ۲۳۰، تنبیه الغافلین، ص 343، ح 498.

[5]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج ‏4، ص 10.

[6]– الأمالي (للصدوق)، ص: 577

[7]– المحجة البيضاء (الفيض الكاشاني) ج 3، ص 70، جامع السعادات ، ج 2، ص 108.

[8]– إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج‏1، ص: 175

[9]– مكارم الأخلاق، ص 201.

[10]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏2، ص: 663.