راهکارهای تکریم فرزند

اگر ما بخواهیم یک تربیت خوب و تأثیرگذار در تمام زمان‌های زندگی فرزندان خود داشته باشیم و رقم بزنیم باید یک مبنای درستی داشته باشیم و بر اساس یک سری اصول این تربیت شکل بگیرد تا بتواند یک تربیت استخوان‌دار و محکم و فاخر باشد. این‌که ما گاهی اوقات در حقّ فرزندان خود دعا می‌کنیم که خداوند آن‌ها را صالح و شایسته قرار بدهد. مقدّمه این صالح و شایسته بودن توجّه به این اصول تربیتی است که باید در خانواده و در محیط‌های تربیتی، در ارتباط با ما و فرزندان ما حاکم باشد و به آن‌ها توجّه کنیم. یکی از مهمترین اصول تربیتی اصل تکریم فرزند یا اصل کرامت است که مقدمه‌ای برای تربیت فرزند ما است. در این مقاله ضمن بیان اهمیت تکریم فرزندان به بررسی راهکارهای تکریم فرزند می‌پردازیم. عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• تکریم فرزند و شخصیّت‌بخشی
• راهکارهای تکریم فرزند
  • رعایت حقوق فرزند
  • پرهیز از تهدید، تنبیه، توهین و تمسخر
  • تحسین نقاط قوّت فرزند
  • احترام به علاقمندی‌های فرزند
  • احترام والدین به یکدیگر
  • تردّد فرزند در محیط‌های مناسب
  • ابراز احترام و تکریم فرزند در منظر دیگران

تکریم فرزند و شخصیّت‌بخشی

امّا یکی از مهم‌ترین اصول تربیتی و اوّلین اصل تربیت، اصل کرامت و تکریم است، شخصیّت‌دهی و شخصیّت‌بخشی به فرزندان است. اگر ما این اصل را به عنوان یک اصل قالب و جاری در تمام مدل‌های تربیتی خود جاری و ساری کنیم قطعاً می‌توانیم بخشی از تربیت را به پیش ببریم که این بخش مهمّی است.

من این جمله را به عنوان یک قانون و نکته مهم عرض کنم که اگر شما فرزند خود را تکریم نکنید نمی‌توانید او را تربیت‌پذیر کنید. یعنی این مانند یک زیرساخت و شناژبندی است. یعنی ابتدا ما باید او را تکریم کنیم تا بتوانیم سایر روش‌ها و اصول تربیتی را روی او پیاده کنیم. ولی اگر از ابتدا او را تحقیر کردیم، در رفتارهایی که با فرزند خود داریم شخصیّت او را خُرد کردیم، قطعاً تربیت را نمی‌پذیرد.

در روایت هم داریم. مثلاً در روایتی از وجود مبارک امام هادی (ع) فرمودند: کسی که احساس کند مورد تکریم و احترام نیست، از شرّ او در امان نیستیم. یعنی او دیگر تربیت را نمی‌پذیرد. وقتی احساس کند که شخصیّت ندارد، احساس کند که کرامت انسانی را ما در قبال او رعایت نکردیم. امّا نکته‌ای که مهم است، این است که مبنای قرآن هم همین است.

در زمان قدیم هم همین‌طور بود. یعنی وقتی می‌خواستند فرزندی را تکریم کنند یعنی پدر مثلاً فرزند پسر در خانه داشت، اگر می‌خواست به خارج از خانه برود، می‌گفت فرزندم تو جانشین من در خانه هستی، مراقب خواهران و مادر خود باش. یعنی او را تکریم می‌کرد و شما می‌دیدید که این بچّه به حرف‌های پدر و مادر خود بیش‌تر توجّه می‌کند. ولی اگر این پدر او را بی‌شخصیّت می‌کرد و از لحاظ رفتاری او را مورد توهین قرار می‌داد یا او را تنبیه می‌کرد، به محض این‌که پدر از خانه بیرون می‌رفت شرارت‌های این بچّه شروع می‌شد.

تکریم یک اصل قرآنی است که ما در فرهنگی دینی خود می‌بینیم که همراهی خداوند متعال با انسان یک همراهی با احترام و تکریم و شخصیّت‌دهی است. امّا سؤالی که پیش می‌آید این است که ما اگر بخواهیم فرزند خود را از همان عنفوانی که به دنیا می‌آید و دارد رشد می‌کند و سنین او سپری می‌شود مورد احترام قرار بدهیم باید از چه شاخص‌هایی استفاده کنیم؟ باید به چه نکاتی توجّه کنیم که این نکات را در روایات و در سیره عملی اهل بیت (ع) هم می‌بینیم. برخی از این نکات را اشاره می‌کنم.

راهکارهای تکریم فرزند

همان‌طورکه عرض کردیم کرامت‌بخشی و شخصیّت‌دهی به فرزندان ریشه اصلی برای تربیت است، امّا این‌که ما چگونه این تکریم را باید در حقّ فرزندان خود ادا کنیم، چگونه آن‌ها را مورد احترام قرار بدهیم چند نکته است که باید به آن‌ها توجّه شود.

۱. رعایت حقوق فرزند

اوّلین نکته این است که پدر و مادر حقوق فرزند را رعایت کنند. مثلاً یکی از حقوق فرزندان این است که ادب و تربیت شوند. حقوق آن این است که محبّت اهل بیت (ع)، محبّت نبیّ مکرّم اسلام (ص) در وجود آن قرار بگیرد. حقوق فرزندان این است که با قرآن مأنوس شوند. این‌ها جزئی از حقوق فرزندان است. وقتی این‌ها نسبت به فرزندی ادا می‌شود در اصل ما داریم آن‌ها را مورد کرامت و تکریم خود قرار می‌دهیم. این نکته اوّل است.

۲. پرهیز از تهدید، تنبیه، توهین و تمسخر

نکته دوم این است که بپذیریم از این‌که فرزندان خود را مورد توهین، تمسخر، تهدید و تنبیه قرار بدهیم، این‌ها کرامت بچّه‌ها را از بین می‌برد. فرقی هم نمی‌کند؛ چه در خلوت و چه در جلوت، چه در پنهان و چه در آشکار. چون گاهی اوقات ما پدران و مادرانی را می‌بینیم که دوگانگی رفتار دارند. مثلاً در خانه هر بلایی که بخواهند بر سر بچّه می‌آورند، او را کتک می‌زنند، حتّی حرف بدی هم به او می‌زنند، ولی در بیرون خانه خیلی مؤدّبانه با آن‌ها رفتار می‌کنند.

اتّفاقاً ممکن است که این بچّه‌ها در آینده دچار دوگانگی شخصیّت شوند. آن چیزی که در تربیت مهم است هم‌سویی خلوت‌ها و جلوت‌ها است. یعنی چه در محیطی که ما با فرزندان خود قرار داریم باید او را مورد احترام قرار بدهیم و چه در محیط‌های بیرونی، در منظر و مرئی دیگران باید حتماً فرزندان خود را مورد تکریم و احترام قرار بدهیم.

شیوه آن را شما در نوع رفتار وجود مبارک نبیّ مکرّم اسلام (ص) با دختر بزرگوار خود می‌بینید که چگونه به او احترام می‌کردند. وقتی وجود مبارک حضرت زهرا (س) وارد می‌شدند وجود مبارک پیامبر اکرم (ص) مقابل او می‌ایستادند حتّی به استقبال او می‌رفتند و او را می‌بوییدند و می‌بوسیدند و حتّی جملات عاطفی را می‌فرمودند. می‌فرمودند من بوی بهشت را از تو می‌فهمم.

یعنی ببینید این‌گونه فرزند خود را تکریم می‌کردند و لذا در خلوت و در آشکار چه کسی بود و چه کسی نبود این رفتار را انجام می‌دادند. ما هم نسبت به فرزندان خود باید دقّت کنیم. وقتی می‌گوییم تنبیه بد است چه در پنهان و چه در آشکارا؛ وقتی می‌گوییم توهین و تحقیر بد است چه در پنهان و چه در آشکارا؛ یعنی این را باید کنار بگذاریم. خود این زمینه شخصیّت‌یابی فرزندان ما را شکل می‌دهد.

۳. تحسین نقاط قوّت فرزند

نکته سوم این است که نقاط قوّت فرزندان خود را ببینیم. این یک نوع تکریم کردن فرزند است. وقتی ببینیم، بیان کنیم، توجّه کنیم، تحسین کنیم، این‌ها منجر به این می‌شود که فرزندان ما حسّ خوبی پیدا کنند. دلیل آن هم این است که وقتی قابلیّت‌های انسان دیده می‌شود احساس رضایت‌مندی و به تعبیری عزّت نفس در او شکل می‌گیرد. نتیجه کرامت عزّت نفس دادن به فرزندان است. پس این هم نکته سوم است که نقاط قوّت آن‌ها دیده شود و برای آن‌ها یادآوری شود.

۴. احترام به علاقمندی‌های فرزند

امّا نکته چهارمی که می‌تواند زمینه تکریم فرزندان را فراهم بیاورد، احترام گذاشتن به آن کارها و رفتارهای مناسبی است که او دوست دارد. مثلاً یک موقعی فرزند دوست دارد کار خلّاقانه‌ای انجام دهد وقتی ما به آن کاری که او دوست دارد اهمّیّت بدهیم، زمینه تکریم فرزند خود را فراهم می‌آوریم. گاهی اوقات پدرها و مادرها به این توجّه ندارند. ممکن است فرزند خود را ادب می‌کنند و در محضر او، او را با احترام خطاب می‌کنند، ولی وقتی فرزند آن‌ها دارند به کار مناسب و مورد علاقه خود می‌پردازد آن کار را تحقیر می‌کنند و کوچک می‌پندارند و نتیجه این می‌شود که فرزندان ما دچار یک خلاء کرامتی و شخصیّتی می‌شوند.

۵. احترام والدین به یکدیگر

از نکاتی که می‌تواند زمینه کرامت را در فرزندان ما فراهم بیاورد احترام گذاشتن به پدر و مادر او است. گاهی اوقات مادر وقتی به پدر این فرزند احترام می‌گذارد، در اصل دارد این فرزند خود را تکریم می‌کند. پدر وقتی به مادر این فرزند احترام می‌گذارد، در اصل دارد آن فرزند را تکریم می‌کند.

ما پدران و مادران، باید خیلی مراقب این باشیم که گاهی اوقات اختلافات و دعوا در حضور فرزندان به نوعی بی‌شخصیّت کردن خود فرزند است، بد جلوه دادن فرزند است. شما وقتی دارید مادر را تحقیر می‌کنید، در اصل دارید فرزند را هم تحقیر می‌کنید؛ چون وجود این فرزند به آن مادر گره خورده است. لذا ما باید به آن توجّه کنیم که پدر و مادر در حضور فرزند باید مورد احترام قرار بگیرند.

۶. تردّد فرزند در محیط‌های مناسب

یکی دیگر از نکاتی که باید در حضور فرزند مورد توجّه قرار بگیرد این است که ما توجّه کنیم که فرزندان خود را در محیط‌های خوب آمد و شد بدهیم. مثلاً وقتی ما فرزند خود را در یک مدرسه خوب ثبت نام می‌کنیم دست او را می‌گیریم و به مسجد محل می‌بریم، به یک جلسه مذهبی خوبی می‌بریم، به یک مرکز فرهنگی خوب می‌بریم، داریم زمینه و بستر تکریم را برای فرزندان خود فراهم می‌کنیم. البتّه امروز الحمدلله شاید این موارد خیلی کم شده باشد، ولی نمی‌توانیم بگوییم از بین رفته است.

کدام موارد؟ گاهی اوقات ما به عنوان پدر و مادر این فرزند بی‌موالاتی می‌کنیم و او را در یک مدرسه اسم می‌نویسیم که در آن مدرسه مربّی و معلّم فرزند من را مورد احترام قرار نمی‌دهند، او را بی‌شخصیّت می‌کنند، توبیخ می‌کنند، تنبیه می‌کنند، خدایی نکرده توهین می‌کنند. یعنی زمینه از بین بردن کرامت نفس فرزند ما و این هم دست ما والدین بوده است که دقّت لازم را نکردیم. فرزند ما باید در محیط‌های مناسب باشد.

۷. ابراز احترام و تکریم فرزند در منظر دیگران

گاهی اوقات حتّی مهمانی می‌رویم و فرزند خود را به مهمانی می‌بریم باید زمینه تکریم را برای فرزند خود فراهم کنیم. چرا ما در روایات داریم که وقتی فرزند شما به سمت شما می‌آید جایی در کنار خود برای او باز کنید که کنار شما بنشیند، یعنی احترام بگذارید. اگر احترام بگذارید دیگران هم احترام می‌گذارند.

شاید ما در تجربیّات زندگی خود هم این را دیده‌ایم. مثلاً در اقوام و فامیل وقتی کسی در فامیل به فرزند خود احترام می‌گذارد، دیگران هم جرأت نمی‌کنند که به این فرزند حرف بدی بزنند، یعنی در واقع آن‌ها هم حرمت این فرزند را نگه می‌دارند. ولی شما مادر و پدری را ببینید که جلوی عمو، عمّه، خاله، دایی فرزندی را بزند. حتّی آن‌ها به خود جرأت می‌دهند که این بچّه را بزنند.

یعنی وقتی ما احترام نسبت به فرزند خود را حفظ نکنیم دیگران هم ممکن است این بی‌احترامی را انجام بدهند. لذا ما باید ادب را رعایت کنیم. آن کسانی که مورد مکتب خانه‌های قدیم نقل می‌کنند این است دست فرزند خود را می‌گرفتند و به مکتب‌دار می‌دادند و می‌گفتند گوشتش برای شما و استخوانش برای ما! آن‌ها هم با همین جمله جرأت می‌کردند که این فرزند را با ترکه بزنند.

ببینید حرمت امام‌زاده دست متولّی آن است. وقتی این پدر و مادر حرمت این فرزند را حفظ نمی‌کردند آن مکتب‌دار هم حفظ نمی‌کرد و به خود جرأت می‌داد که به این فرزند توهین کند، او را تنبیه کند و یا او را حبس کند. ولی اگر پدری می‌گفت این فرزند ما امانتی در اختیار شما است، باید مراقب او باشید و به او تعلیم خوب بدهید، ادب را به او یاد بدهید قطعاً آن مکتب‌دار هم جرأت نمی‌کرد که فرزند را تحقیر و تنبیه کند.

پس ما پدران و مادران باید این حرمت‌ها را حفظ کنیم. اگر دست فرزند خود را گرفتیم و مهمانی بردیم، اگر آن‌جا نسبت به فرزند خود ادب کردیم، دیگران هم سعی می‌کنند که فرزند ما را احترام کنند و رعایت ادب را بکنند. من این جمله را عرض کنم، گاهی اوقات کرامت فرزندان ما از بین می‌رود. کجا؟ در محیط‌هایی که در آن محیط‌ها پدر و مادر حضور ندارند و آن فرد یا افراد به این دقّت می‌کنند که این پدر و مادر حرمت فرزند خود را حفظ نمی‌کنند، لذا آن‌ها هم جسارت می‌کنند که به این فرزند بی‌احترامی کنند.

پس این را هم دقّت کنید، چون بخشی از زندگی فرزندان ما زندگی‌های اجتماعی است و زیر ساخت‌های تربیتی آن‌ها در آن اجتماع شکل می‌گیرد و آن محیط اجتماعی به نحوه و مدل رفتار ما گره می‌خورد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون