مراقبت‌های دوران شیرخوارگی

مراقبتهای دوران شیرخوارگی اهمیت فراوانی دارد. یکی از نکاتی که در این مقاله می‌خواهیم به آن بپردازیم این است که بنا بر آموزه‌های اسلامی و همچنین یافته‌های علمی، تربیت کودک از همان دوران بارداری و دوران شیرخوارگی آغاز می‌شود. اینطور نیست که ما صبر کنیم تا کودک بزرگ شود و بعد تازه شروع کنیم به تربیت او. در این مقاله برخی از مراقبتهای لازم برای دوران شیرخوارگی را بررسی می‌کنیم. عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• اهمیت توجه به تربیت در دوران شیرخوارگی
• نقش مادر در دوران شیرخوارگی
• باوضو بودن هنگام شیردهی
  • تأثیر اعجاب‌انگیز وضو هنگام شیر دادن
• انس و ارتباط با قرآن در دوران شیرخوارگی
• توجه به سلامت جسمانی در دوران شیرخوارگی
  • پیشگیری از بیماری
  • اهمیت دادن به تغذیه
  • نشاط جسمانی

اهمیت توجه به تربیت در دوران شیرخوارگی

یکی از مهم‌ترین محیط‌های تربیتی، دوره بارداری فرزند است. در این دوران باید به یک سری نکات توجه کنیم که این‌ها می‌تواند مقدمه بسیار مهمی برای تربیت حضوری فرزندان، یعنی تربیت بعد از تولد باشد. بعد از آن نوبت به بعد از تولد می‌رسد. نقش مادر در این عرصه یعنی وقتی فرزند پا به این عرصه گیتی می‌گذارد و به دنیا می‌آید، نقش محوری است.

از این به بعد وارد فضای میدانی و تربیتی و عملی می‌شویم. مادر باید یک سری مراحل را در طی دوران تربیتی فرزندان تجربه کند. این تجربیات و طی مراحل می‌تواند به سلامت و تربیت بهتر فرزندان کمک کند. شروع این دوره بعد از تولد و از دوران شیرخوارگی است.

نقش مادر در دوران شیرخوارگی

اولین نکته‌ای که مادر در میدان عملیات ـ شاید از دقایق اول تربیت فرزند ـ باید به آن توجه داشته باشد، مسئله دوران شیرخوارگی فرزند است. یعنی دورانی که فرزندان شروع می‌کنند شیر خود را از مادر میل می‌کنند، از شیره وجود مادر تناول می‌کنند. می‌دانید وقتی این اتفاق می‌افتد و این ارتباط صورت می‌گیرد، مادر باید به برخی نکات توجه داشته باشد. این نکات می‌تواند إن‌شاء‌الله زمینه زیر ساختی تربیت را فراهم کند که در مراحل بعدی تربیت، مسیر ما هموارتر باشد.

1ـ با وضو بودن هنگام شیردهی

اولین نکته‌ ـ یکی از توصیه‌هایی است که بزرگان دینی ما دارند ـ این است که مادر هر مرحله‌ای می‌خواهد به فرزند خود شیر بدهد با وضو باشد. من می‌خواهم یک مقدار گام را فراتر از این بنهم. چون تربیت فرزندان یک امر بسیار مقدسی است، امر خیلی مهمی است. لذا خوب است که مادر در همه طول دورانی که با فرزند خود سر و کار دارد ـ اعم از زمانی که دارد به فرزند شیر می‌دهد یا زمان‌های دیگر ـ با وضو باشد. ما دائم الوضو بودن را در روایات داریم.[1]

مثلاً در یک روایت داریم که حضرت فرمودند: یکی از چیزهایی که روزی انسان را زیاد می‌کند همین است که «دُم علی الطهارة»[2] دائم الوضو بودن است. لذا روزی ما هم همیشه روزی مادی نیست، گاهی اوقات روزی معنوی است، گاهی اوقات همین فرزندان ما هستند، تربیت فرزندان ما است، دائم الوضو بودن به این‌ها برکت می‌بخشد.

لذا مادر تلاش کند حتماً در دوران بارداری و در دوران بعد از تولد فرزند، با وضو باشد. خصوصاً دورانی که دارد به فرزند خود شیر می‌دهد. شیر بدون وضو به فرزندان خود ندهیم.

ـ تأثیر اعجاب انگیز وضو هنگام شیر دادن به کودک

یک ماجرای تاریخی را هم در این‌جا بیان کنم. در مورد مرحوم شیخ انصاری این داستان را می‌فرمایند که از بزرگان عرصه فقهی ما بوده است. به «شیخ الفقهاء و المجتهدین» معروف بوده است. اهالی محلی که ایشان دوران کودکی و نوجوانی خود را سپری می‌کرده فهمیدند که ایشان به چنین مرحله‌ای از علم و معرفت رسیده‌اند.

 خانم‌هایی که در آن محل زندگی می‌کردند یک موقع به محضر مادر شیخ انصاری رفتند و عرضه داشتند: خوشا به حال تو، فرزند تو به چه درجات بالایی از لحاظ علم و معرفت و معنویت رسیده است. مادر ایشان هم کنار حوض آبی داشتند ظرف یا لباسی را می‌شستند، خیلی اعتنایی نمی‌کنند. به تعبیر بنده خیلی از این بیان خوشحال نمی‌شود، خیلی طبیعی برخورد می‌کند.

یکی از خانم‌ها به مادر شیخ روی می‌کند، می‌گوید: یا نمی‌دانی فرزند تو به چه مرحله‌ای رسیده یا داری به ما بی‌اعتنایی می‌کنی. مادر شیخ لبخندی می‌زند و می‌گوید: اگر می‌گفتید پیغمبر هم شده تعجب نمی‌کردم، چون من می‌دانم چه زحماتی برای او کشیده‌ام. ایشان توضیح می‌دهد، می‌گوید: یکی از زحماتی که برای ایشان کشیدم این است که شیر بدون وضو به او ندادم، حتی در سرمای زمستان یخ حوض را می‌شکستم، وضو می‌گرفتم و در دل شب به او شیر می‌دادم.[3]

ببینید این موضوعی است که تجربه شده، چه خوب است که ما هم در مسیر تربیت فرزندان خود به این موضوع توجه داشته باشیم. پس اولین نکته‌ای که در دوران شیرخوارگی فرزند باید به آن توجه داشته باشیم، مسئله با وضو بودن و توجه به این موضوع است که می‌تواند اثرات زیادی را در آینده در تربیت فرزندان ما بگذارد.

2ـ انس و ارتباط با قرآن در دوران شیرخوارگی

نکته دوم، بحث انس و ارتباط با قرآن است. مادر در این دورانی که فرزند او شیرخوارگی را سپری می‌کند، انس و الفتی با قرآن داشته باشد، تلاوت قرآنی داشته باشد. حتی زمینه‌ای را فراهم کند که فرزند شیرخوار او این تلاوت‌ها را بشنود، به گوش فرزند هم انتقال پیدا کند. ما بدانیم این‌ها اثرات خود را بر وجود معنوی فرزندان ما می‌گذارد.

لذا مادر باید یک برنامه منظمی را درباره قرآن داشته باشد، برنامه‌ریزی کند، تلاوت قرآن داشته باشد. گاهی اوقات صوت قرآن را به صورت دلنشین در محیط خانه داشته باشیم. چون در روایات هم داریم: در خانه‌ای که قرآن تلاوت می‌شود شیطان راه ندارد. لذا این می‌تواند کمک کند به این‌که ورودی برای شیطان به آن محیط نباشد، مسیر طوری قرار بگیرد که ما بتوانیم تربیت فرزندان خود را بهتر پیش ببریم.

تلاوت قرآن مادر می‌تواند به وجود مادر نورانیت بدهد، این نورانیت را به فرزند خود انتقال بدهد وقتی مراوده دارد، با فرزند خود ارتباط دارد، به فرزند خود شیر می‌دهد. برای خود مادر هم مفید است که به خاطر انس با قرآن آرامش بگیرد. اگر دقت در مفاهیم قرآن کند، زمینه‌ای فراهم می‌شود که حرکات مادر، سکنات او، سبک زندگی او، مدل زندگی او، براساس قرآن شکل بگیرد.

 یعنی تلاوت قرآن این‌قدر می‌تواند مؤثر باشد، هم در بُعد معنوی، هم بُعد آرامشی، هم بُعد رفتاری اثر دارد. اما نسبت به فرزند هم همین‌طور است، بچه‌هایی که در معرض آیات قرآن قرار می‌گیرند، می‌شنوند، با قرآن انس می‌گیرند، در آینده می‌بینیم مسیر را هموار کردیم برای این‌که انس و الفت آن‌ها با قرآن راحت‌تر شکل بگیرد. إن‌شاء‌الله پیشگام در این باشند که قرآن را در رفتار و سکنات و حرکات فرزندان ببینیم و بررسی کنیم.

 لذا توجه به تلاوت قرآن می‌تواند این اثرات بی‌بدیل را در محیط خانه برای فرزندان ما به ارمغان بیاورد. من یک نکته آخری را در ارتباط با بحث تلاوت قرآن به محضر شما عرض کنم. گاهی اوقات خود ما تلاوت قرآن را انجام می‌دهیم، این ارزش زیادی دارد و شاید جایگزینی هم نداشته باشد. ولی یک مواقعی وجود دارد ما تلاوت را در محیط خانه توسط قاریانی که هستند پخش می‌کنیم. اجازه می‌دهیم صوت و نوای قرآن به گوش فرزندان ما برسد. این هم اثرات بی‌بدیل خود را حتماً روی تربیت فرزندان ما خواهد گذاشت.

پس موضوع تلاوت قرآن را در دوران شیرخوارگی، نه فقط در زمانی که به فرزند شیر می‌دهیم؛ به گستره زمان، به گستره طول روز، توجه داشته باشیم.

ما به دو نکته در دوران شیرخوارگی اشاره کردیم، مادر باید اولاً بر طهارت خود مراقبت داشته باشد، وضو گرفتن و دائم الوضو بودن را توصیه کردیم. دوم انس با قرآن و توجه به تلاوت قرآن که این تلاوت قرآن می‌تواند هم معنویت فضای تربیتی را ایجاد کند، هم زمینه‌ای را فراهم کند که به نوعی رفتار ما، سکنات ما، براساس الگوهای قرآنی باشد.

3ـ توجه به سلامت جسمانی در دوران شیرخوارگی

اما یک نکته سومی را هم در دوره شیرخوارگی باید بیان کرد. آن این است که در این دوران بچه‌ها خیلی نیاز بالایی به مادر دارند. چون سطح توانمندی بچه‌ها پایین است، تقریباً استقلال ندارند، بیشتر رفتارهای آن‌ها وابسته به پدر و مادر، و خصوصاً مادر است.

 بالاخره بچه صبح که بیدار می‌شود، مثلاً بچه دو سه ماهه، مادر باید تمام نیازهای او را مرتفع کند. حتی یک پشه روی بینی این بچه بنشیند، مادر باید این پشه را دور کند. یعنی خود فرزند نمی‌تواند این کار را انجام بدهد. غذای خود را می‌خورد، مادر باید باد گلوی این بچه را بگیرد. یعنی این حد از وابستگی به مادر را دارد.

بچه‌ای که وابستگی او در این حد به مادر زیاد است، یک مادر سرحال، سرزنده و علاقمند به کار را لازم دارد. لذا مادر باید در این دوره به سلامت جسم خود توجه داشته باشد. چون خدای ناکرده بیماری‌هایی که ممکن است به خاطر سهل‌انگاری، عدم رعایت برخی نکات بهداشتی، نکات تغذیه‌ای، مادر دچار آن‌ها شود؛ آسیب مستقیم به فرزند می‌رسد. لذا ما این‌جا توصیه می‌کنیم مادر مراقبت‌های جسمانی را به صورت جدی دنبال کند.

ـ پیشگیری از بیماری

اما اگر مجموعه این مراقبت‌ها از جسم بخواهد اتفاق بیفتد، مادر چند نکته را باید عنایت داشته باشد، دقت داشته باشد، در برنامه‌ریزی‌های خود به آن‌ها توجه کند. اولین نکته این است که مادر بداند وقتی فرزند متولد شد، دیگر مادر برای خود نیست.

یعنی اگر قبل از این‌که مادری صاحب فرزند شود پا درد داشته باشد، کمر درد داشته باشد، می‌تواند بگوید به یک شکلی با این درد کنار می‌آیم، چند روزی استراحت می‌کنم، فقط خود من هستم. ولی وقتی فرزند به وجود می‌آید، من هستم و فرزند من هم هست، لذا نیاز به این است که مادر حتماً به این نکته دقت کند پیشگیری از بیماری‌ها را در دستور عمل خود داشته باشد.

ـ اهمیت دادن به تغذیه

نکته دوم که باید مادران به آن دقت کنند این است، برای این‌که سلامت جسمی آن‌ها و فرزندشان تأمین شود، باید حتماً به تغذیه خود دقت کنند. چون تغذیه فرزند در دوران شیرخوارگی به مادر گره خورده است. دیده‌اید گاهی اوقات قدیمی‌ها می‌گویند: اگر مادر سردی بخورد بچه او سردی می‌گیرد، گرمی بخورد جوش بدن بچه بیرون می‌آید.

 یعنی بچه‌ها این‌قدر وابسته به جسم مادر و تغذیه مادر خود هستند. لذا مادر باید براساس یک الگوی مناسب، متناسب با طبع خود، مزاج خود و برنامه‌ای که از افراد حاذق، افرادی که در این عرصه توانمند هستند می‌گیرد، بحث تغذیه خود را دنبال کند.

این‌طور نباشد که بگوید من هر چه بود می‌خورم، هر طور بود رفتار می‌کنم. نه، این برای زمانی است که فقط خود او تأثیر می‌پذیرد. تازه در این زمان هم نباید این‌طور رفتار کند. این هم نکته دومی که باید مادر برای سلامت جسمی خود در دوران شیرخوارگی فرزند به آن توجه کند.

ـ نشاط جسمانی

نکته سومی که ما باید به آن توجه داشته باشیم، علاوه بر این‌که باید جسم مادر آماده باشد، سرپا باشد، سالم باشد، سلامت باشد؛ باید بانشاط و شاداب هم باشد. لذا ما حتماً توصیه می‌کنیم در این دوران، مادران برنامه‌هایی را برای برخی از فعالیت‌های بدنی، ورزشی، برای خود طراحی کنند. نرمش‌هایی داشته باشند. این‌ها خیلی می‌تواند به نشاط جسمانی مادر کمک کند. مادری که این نشاط جسمانی را دارد، قطعاً در کنار تربیت فرزند خود هم می‌تواند فرد مؤثرتر و موفق‌تری باشد.

پس سلامت جسمانی مادر مهم است، نشاط جسمانی مادر هم مهم است. گفتیم آن هم با ورزش، نرمش، إن‌شاء‌الله اتفاق می‌افتد. خصوصاً برای مادران برخی از فعالیت‌های بدنی برای بعد از دوران بارداری خیلی مفید است که از برخی آسیب‌های روحی پیشگیری می‌کند. مثلاً مادری که پیاده ‌روی منظم داشته باشد، نرمش منظم داشته باشد، کمتر دچار مشکلاتی مثل افسردگی و شبیه این مشکلات می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون

---

[1]. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: اِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَکُونَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی طَهَارَهٍ فَافْعَلْ فَاِنَّکَ تَکُونُ اِذَا مِتَّ عَلَی طَهَارَهٍ مِتَّ شَهِیداً؛ اگر می توانی که در تمام شبانه روز با وضو باشی این کار را بکن که اگر در حال طهارت بمیری، شهید از دنیا رفته‌ای؛ وسایل‏ الشیعه، ج 1، ص 383.

[2]. پيامبر خدا (ص): آنگاه كه به ايشان عرض شد : دوست دارم روزى ام گسترش يابد ـ فرمود: پيوسته در حال طهارت باش، روزى‌ات گسترش مى‌يابد؛ کنزالعمّال، ح 44154 .

[3]. زندگی و شخصیت شیخ انصاری، حاج مرتضی انصاری، ص77.