هوای سالم عامل سلامتی
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
در طب سنتی به هوای سالم و پاکیزه اهمیت زیادی داده شده است. طب ایرانی هوا را غذای روح می‌داند. اگر روح انسان (روح طبی) درست تغذیه شود جسم انسان نیز نشاط و شادابی لازم را خواهد داشت. در این مقاله به موضوع هوا و اهمیت آن در سلامتی و تربیت انسان می‌پردازیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- اهمیت آب و هوا
- هوا، غذایی برای روح
- هوای آلوده موجب آسیب‌های روحی و حیاتی
- هوای پاک، اولین شرط زندگی خوشایند
- اهمیت هوا در آموزش و تربیت
- تهویۀ مناسب، لازمۀ آموزش و تربیت
- در نظر گرفتن فاصلۀ تنفس در خلال آموزش
- کیفیت تنفس طبی
- لزوم فاصله داشتن محل آموزش با محیط آلوده
- توصیه‌هایی هنگام آلودگی هوا
- عوارض آلودگی هوا
چکیده
- از نگاه طب ایرانی، هوا غذای روح است. یعنی هوای خوب آن‌قدر برای سلامت روح واجب و مهم است که شاید غذای خوب در زیر مجموعه و حاشیه قرار بگیرد. به عبارت دیگر روح بستر تربیت است و هوای بد روح را بیمار و ضعیف می‌کند و هوای خوب روح را سرشار و با نشاط و در حالت نهوض قرار می‌دهد.
- هوای آلوده موجب آسیب‌های روحی و حیاتی به بدن می‌شود که این آلودگی‌ها ممکن است به صورت آلودگی میکروبی، شیمیایی، آلودگی‌های فیزیکی به صورت غبار و ریز آلاینده‌ها، بوی نامطبوع یا فساد هوا باشد. بنابراین اگر هوا هوای خوبی نباشد، آلودگی و ناپاکی خود را به روح و از روح به جسم می‌رساند و شخص بیمار می‌شود.
- در طب سنّتی ریه وظیفۀ هوارسانی و غذارسانی به روح را به عهده دارد (ترویه و تهویۀ روح) که اگر این تهویه با هوای ناپاک و ناسالم انجام بگیرد، سلامتی روح به خطر می‌افتد و هر آسیب از روح هم به جسم می‌رسد و بدن هم به دنبال آن بیمار می‌شود.
- اولین توصیه در بحث‌های الاهویّه یا آب و هوا این است که از توقف در هوای آلوده بپرهیزید. چنانچه در روایتی از حضرت امام صادق (ع) نیز آمده است: زندگی با سه چیز خوش می‌شود: هوای پاک، آب فراوان و گوارا و زمین آماده.
- اهمیت هوا در آموزش و تربیت به حدی است که اگر می‌خواهید یک فضای آموزشی، پرورشی، ورزشی به هر نحوی در مسائل تربیتی تنظیم کنید، تهویۀ فضا از اصول مهم این کار است. فرد باید بتواند از هوای پاک و سالم استنشاق کند.
- در مواقعی که هوا بسیار آلوده می‌شود، توصیه این است که دیگر برای تنفس به بیرون نروید زیرا آثار منفی روی شما می‌گذارد. همچنین حتی پنجره‌ها را ببندید و از مکان یا منزل یا فضای آموزشی خارج نشوید که اگر واجب بود که خارج شوید حتماً از ماسک استفاده کنید.
اهمیت آب و هوا
آب و هوا بدون شک جایگاه خاصی در سلامت انسان و همچنین مسائل تربیتی دارد. یعنی همین هوایی که تنفس می‌شود، به عنوان ساده‌ترین نگاه ما به بحث الاهویّه، می‌تواند تأثیرات خیلی چشمگیری در امر تربیت بگذارد.
۱. هوا، غذایی برای روح
به یاد داشته باشیم وقتی بحث هوا را در طب ایرانی شروع می‌کنیم، به هوا به چشم غذای روح نگاه می‌کنیم. یعنی صرفاً یک اکسیژن و یک دی اکسید کربنی از هوا نمی‌بیند، می‌گوید روح (روح طبی) اصلاً از هوای خوب تغذیه می‌کند یعنی امر روح که در امر مسائل تربیتی یک جایگاه خاص دارد. تقریباً می‌شود گفت تمام هدف تربیتی به گونه‌ای به نحو خاص به مسئلۀ روح مربوط می‌شود، این روح غذای خود را علاوه بر این‌که بخشی را از مواد غذایی می‌گیرد، در نگاه طب ایرانی قسمت عمدۀ آن را از هوا می‌گیرد. یعنی هوای خوب آن‌قدر برای سلامت روح واجب و مهم است که شاید غذای خوب در زیر مجموعه و حاشیه قرار بگیرد.
به یاد داشته باشیم که روح بستر تربیت است و هوای بد روح را بیمار می‌کند، روح را ضعیف می‌کند و هوای خوب روح را سرشار و با نشاط و در حالت نهوض قرار می‌دهد، در حالت نهایت استفاده از توانایی‌ها قرار می‌دهد، بنابراین می‌شود گفت هوا مهمترین جزء در مسائل سلامت روح است.
۲. هوای آلوده موجب آسیب‌های روحی و حیاتی
هوای آلوده شاخه‌های مختلفی دارد، حالا این آلودگی ممکن است یک آلودگی میکروبی باشد، ممکن است آلودگی‌های شیمیایی باشد، ممکن است آلودگی‌های فیزیکی به صورت غبار و ریز آلاینده‌ها و غیره باشد، ممکن است بوی نامطبوع باشد، ممکن است فساد هوا باشد. خلاصه این‌که اگر هوا هوای خوبی نباشد آن آلودگی و آن ناپاکی و آن نامناسب بودن خود را به روح و از روح به جسم می‌رساند؛ چون نهایتاً این روح است که حیات را به جسم می‌بخشد و اگر روح بیمار شد لاجرم جسم هم به خطر می‌افتد و بیمار می‌شود.
در طب سنّتی ریه وظیفۀ هوا رسانی و غذا رسانی به روح را به عهده دارد، می‌گویند ترویه می‌کند، تهویۀ روح انجام می‌دهد. اگر این تهویه با هوای ناپاک و ناسالم انجام بگیرد مسلماً سلامتی روح به خطر می‌افتد و هر آسیب و هر اختلالی از روح هم به جسم می‌رسد و بدن هم به دنبال آن بیمار می‌شود. پس هر چه توقف افراد در هوای آلوده بیشتر باشد، طولانی‌تر باشد آسیبی که به روح می‌رسد بیشتر خواهد بود، تا جایی که حتی با حیات هم منافی می‌شود، یعنی اصلاً ممکن است مرگ را به دنبال خود داشته باشد.
۳. هوای پاک، اولین شرط زندگی خوشایند
به خاطر همین اولین توصیه در بحث‌های الاهویّه یا آب و هوا برای شما و فرزندان شما این است که از توقف در هوای آلوده بپرهیزید خصوصاً از توقف‌های طولانی، و هوای محیط زندگی خود را هوای سالم و پاک در نظر بگیرید یعنی مکان را به گونه‌ای در نظر بگیرید که پاک‌ترین هوا را داشته باشد.
در روایات اسلامی ما هم آمده است که حضرت امام صادق (ع) می‌فرماید: زندگی با سه چیز خوش می‌شود: هوای پاک، آب فراوان و گوارا و زمین آماده.[1] یعنی این هوای پاک به عنوان اولین شرط از چیزهایی است که زندگی را خوشایند می‌کند در روایت ما هم آمده است.
اهمیت هوا در آموزش و تربیت
۱. تهویۀ مناسب، لازمۀ آموزش و تربیت
شما هم اگر می‌خواهید یک فضای آموزشی، پرورشی، ورزشی به هر نحوی در مسائل تربیتی فضایی را آماده‌سازی کنید، از اصول مهم این کار تهویۀ این فضا است. یعنی جریان مناسب هوا باید در اینجا برقرار باشد. هوا به هیچ وجه در فضای آموزشی سکون و توقف نباید داشته باشد. چون حتی اگر ابتدائاً هم این هوا سالم باشد تنفس مکرر چندین فرد در یک فضای ساکن سبب می‌شود که این هوا آلوده شود و در واقع سلامتی خود را از دست می‌دهد.
پس جریان مناسب هوا که حالا می‌توانید با تعداد پنجرۀ مناسب، هواکش مناسب، گردش منظم ایجاد کنید. وقتی هم از گردش هوا صحبت می‌کنیم حتماً باید با هوای پاک خارجی باشد یعنی هوای تازه تهویه شود. این‌که فقط گردش هوای داخلی باشد یعنی جریان هوا ایجاد کنید امّا در واقع این گردش در درون مجموعه و فضای آموزش باشد این فایده ندارد، این تهویۀ مناسب محسوب نمی‌شود.
این هوا رسانی حتماً باید با هوای تازۀ خارجی باشد و آن هوای خارج از این محیط هم باید هوای خوبی باشد یعنی آن مکان کلی آموزشی هم باید در جایی قرار گرفته باشد که هوای اطراف آن هوای خوب و مناسب باشد.
۲. در نظر گرفتن فاصلۀ تنفس در خلال آموزش
در مورد بحث تهویۀ محیط آموزشی که بحثی بسیار مهم و حساس است یعنی چنانچه شما قصد دارید یک فضایی را برای امر آموزش و پرورش برنامه‌ریزی کنید، غیر از دکوراسیون و وسایل چشم‌نوازی که در رنگ و ساختار کلی فضا به کار می‌برید، حواس شما جمع باشد که از همۀ این‌ها مهم‌تر آن هوایی است که فرد دارد به صورت آموزش‌پذیر آن‌جا تنفس می‌کند. باید هوا تهویه داشته باشد، باید ساعات تنفس خاص میان بحث آموزشی در نظر گرفته شود.
یعنی شما باید در میان کار، میان درس حالا هر برنامه‌ای که برای آن مجموعۀ آموزش و پرورشی دارید، فاصله‌های خاصی را در نظر بگیرید و ساعت تنفس طبی بدهید. یعنی همین ساعت و زنگ تفریح که میان کارها گذاشتند، اصلاً یک علّت آن تنفس است.
یعنی فرد از آن حالت نشستۀ ثابت و متمرکز روی امر آموزش خارج شود، بتواند نفس‌های عمیق در فضای آزاد، هوای آزاد بکشد، عمق ریه را از هوای تازه و تمیز پر کند و حالا اگر آموزش تنفس طبی هم داده شود که خیلی خوب است. یک روشی است که خیلی هم سخت نیست، افراد می‌توانند به راحتی یاد بگیرند که چطور بدون این‌که هیچ زحمت خاصی را متحمل شوند بدن خود را از هوای تازه بهره‌مند کنند.
کیفیت تنفس طبی
اینجا یک آموزش کوتاه و مختصری داریم، برای این‌که تنفس طبی را بتوانید انجام بدهید بهترین کار این است که در حالت ریلکسیشن قرار بگیرید یا در حالت رهاسازی قرار بگیرید، اگر حالت خوابیده داشته باشید بهتر است، شکم را اول کاملاً به داخل بفرستید و با تمام قوا ریۀ خود را خالی کنید، یک نفس عمیق بکشید.
در نفس طبی شکم باید حرکت کند، آدم‌ها به خاطر آن تیپ و Discipline خاص معمولاً سعی می‌کنند وقتی نفس می‌کنشد شکم آن‌ها خیلی جلو و عقب نیاید، امّا تنفس طبی تنفسی است که کاملاً با دم شکم شما جلو بیاید، اگر افراد آگاهی نداشته باشند به آن‌ها تمرین می‌دهیم، می‌گوییم یک یا دو کتاب روی شکم خود بگذارید و سعی کنید با پر کردن ریۀ خود این دو کتاب را بالا بیاورید بعد این تمرینی می‌شود برای این‌که عضلات شکم بتوانند در تنفس به شما کمک کنند.
آرام آرام عادت کنید که نفس عمیق بکشید، آن‌چنان عمیق که شکم شما باد کند، بالا بیاید و بعد یک چند ثانیه‌ای نفس را نگه دارید و بعد آن را بیرون بدهید. بهترین کار این است که نفس با بینی به داخل کشیده شود یعنی دم با بینی به داخل کشیده شود و به آرامی و به تدریج شکم بالا بیاید، چند ثانیه نگه داشته شود و بعد با دهان این نفس را خالی کنید. خالی کردن هم باید تا انتهای نفس باشد، یعنی تا آن جایی که هوا را حس می‌کنید باید کاملاً تخلیه کنید.
این کار را اول به صورت تمرین در حالت خوابیده انجام بدهید بعد بچه‌ها را تمرین بدهید، جوان‌ها را تمرین بدهید، هر کسی را که می‌خواهید ظرفیت مغزی و قلبی او را بالا ببرید یعنی به امر تربیت او کمک کنید این تمرین را حتماً به او آموزش بدهید بعد از این‌که یاد گرفت می‌تواند در حالت ایستاده، همان زنگ تفریح‌ها، همان ساعات تنفس طبی برای آن‌ها بگذارید و بین زمان آموزش و درس و غیره یک ساعتی افراد بروند نفس عمیق بکشند، همان‌طور که دارد قدم می‌زند یا راه می‌رود یا ایستاده شکم را بیرون بدهد و با بینی بکشد، شکم را بیرون بدهد و کاملاً تخلیه کند و ریه را از هوا خالی کند.
معمولاً گفته می‌شود در هر یک ساعت الی یک ساعت و نیم اگر چندین بار بتوانید این تنفس طبی را انجام بدهید بدن کاملاً می‌تواند از قوای خود استفاده کند، اکسیژن کافی برساند و قوای مغزی و قلبی هم افزایش پیدا کند.
۳. لزوم فاصله داشتن محل آموزش با محیط آلوده
مطلب بسیار مهمی که در بحث هوا خصوصاً بحث هوای پاک و آلوده که الآن داریم در مورد آن صحبت می‌کنیم، مطرح است این‌که مکان آموزشی، مدارس، مکان‌های تربیتی، ورزشگاه‌ها، آموزشگاه‌ها باید با مکان‌هایی که تولید هوای نامطبوع و نامطلوب می‌کنند، فاصله داشته باشد. فاصله هم بسته به شدت تولید آن هوای ناسالم است.
مثلاً مکان‌های آموزشی ما باید از کارخانه‌ها، از فاضلاب‌ها، از مانداب‌ها و حتی از خیابان‌های پر ترافیک و پر دود فاصله داشته باشند؛ چون وقتی که شما می‌خواهید یک کودک و یک جوان را برای ساعت تنفس آزادی بدهید، نباید برود و یک هوای نامناسب آلوده را در ریۀ خود انباشته کند، این اصلاً خلاف هدفی است که می‌خواهیم داشته باشیم.
در این موارد که اولاً اصل بر این است که آن فضای آموزشی جا به جا شود و یا این‌که با پاک کننده‌هایی از هوا مثل فضای سبز، مثل درختان خاص یا حتی هواسازهای مکانیکی که حالا ساخته شده و در خیلی از فضاهای آموزشی به کار می‌رود که هوا را از بیرون تصفیه می‌کند و به داخل به صورت هوای پاک و عاری از آلاینده‌ها حالا شیمیایی، فیزیکی و میکروبی می‌فرستد و هر سه این آلاینده‌ها را پاک می‌کند، این‌ها هم حالا در شرایط اضطرار می‌تواند مفید باشد.
حرف اصلی این است که مدرسه و آموزشگاه و مکان تربیتی نباید در جایی قرار بگیرد که آن هوایی که می‌خواهد استنشاق شود هوای آلوده باشد؛ چون باعث می‌شود سطح آموزش و تربیت، سطح استفاده از قوای مغزی و قوای روحی و حتی قوای جسمی و عضلانی شما کاهش پیدا کند.
توصیه‌هایی هنگام آلودگی هوا
حتی در این مواقعی که هوا بسیار آلوده می‌شود ما برعکس آن چیزی را که قبلاً گفتیم توصیه می‌کنیم، می‌گوییم دیگر برای تنفس به بیرون نروید، این بیرون رفتن بدتر است و آثار منفی روی شما می‌گذارد. سعی کنید کودک و جوان و آن نوآموز و دانشجو که در هر مقطعی است و امر آموزش به او تعلّق می‌گیرد، در فضای بسته نگه دارید؛ چون باعث می‌شود که تنفس در فضایی با هوای غبارآلود، هوای آلوده بدتر شود و عوارض منفی به جا بگذارد.
معمولاً در این موارد می‌گوییم حتی پنجره‌ها را ببندید، از مکان یا منزل یا فضای آموزشی خارج نشوید، اگر واجب بود که خارج شوید حتماً از ماسک استفاده کنید، اگر موضوع فقط ریزآلاینده‌ها و ذرات معلق است یعنی آلاینده‌های فیزیکی است، طبق توصیۀ طب ایرانی یک پارچۀ کتان چند لایه که آغشته به آب و سرکه باشد یعنی اگر که با سرکه آغشته شده باشد و قدرت پاک کنندگی آن از ذرات بیشتر می‌شود، آن را به صورت ماسک جلوی دهان و بینی قرار بدهید و بعد از آن در این فضا آن هم به میزان اضطرار قرار بگیرید و سریعاً به فضای بسته برگردید.
عوارض آلودگی هوا
در این مواقع مجبور هستید از پاکسازی کننده‌ها و تسویه کننده‌های هوا به صورت فیزیکال استفاده کنید. هوای کدر، هوای سنگین، هوای پر غبار باعث می‌شود که ریه‌ها از این مواد آکنده شوند و بعد قلب تحت فشار قرار بگیرد. یعنی قلب به عنوان یک مکان ساخت روح تحت فشار قرار گرفته است. می‌دانید روح طبی از دیدگاه طب ایرانی در قلب ساخته می‌شود. دم به دم هم دارد ساخته می‌شود و دم به دم در بدن دارد جریان پیدا می‌کند.
وقتی که این روح در این فضای خاص ساخته شود و این‌قدر فضا کدر و سنگین است، حتماً روحی مکدر ساخته خواهد شد و ما اصلاً انتظار نداریم که این روح مکدر امور آموزشی و تربیتی، پرورشی، نشاط و سرزندگی کودک ما و جوان ما را پوشش بدهد و مفید واقع شود. آن‌قدر این روح می‌تواند در جسم و جان نفوذ کند که اصلاً یکی از عواملی که می‌گویند رنگ چهرۀ افراد تغییر کرده است، ما در این موارد سریع به سراغ هوایی که استنشاق می‌کنند می‌رویم.
می‌خواهم بگویم آن‌قدر در جسم و سلامت جسم این هوا و این روحی که با این هوا تغذیه شده است، نفوذ دارد که می‌تواند تا حد سطح بدن شما یعنی پوست شما را هم تحت تأثیر قرار بدهد و رنگ شما را متغیر کند؛ به نحوی که بیماری‌های شما از دیدگاه طب ایرانی وقتی که به تغییر رنگ منجر شود، از سبب‌های آن تغییرات آلودگی هوا خواهد بود.
جمع‌بندی
اگر بخواهم این بحث را جمع‌بندی کنم به این نتیجه می‌رسیم که هرگز در هوای آلوده توقف نکنید، اگر قرار است که برای بحث‌های تربیتی از هوا بهره ببرید باید هوایی پاک از آلاینده‌های شیمیایی، میکروبی و فیزیکی داشته باشید، طریقۀ تنفس طبی را یاد بگیرید، در ساعات بین ساعات آموزشی، ساعت تنفس برای بچه‌ها و جوان‌ها در نظر بگیرید.
حتی الامکان این فضایی که قرار است در آن تفریح و آرامش انجام بگیرد و تنفس طبی انجام بگیرد باید فضایی از لحاظ هوای استنشاقی پاک باشد و فاصلۀ کافی با آلاینده‌های هوا مثل کارخانه‌ها و خیابان‌های پر دود و فاضلاب‌ها و مانداب‌ها و غیره داشته باشد تا بتوانید آن بهرۀ کافی را برای مسائل تربیتی از هوای اطراف خود ببرید.
[1]. لا تَطيبُ السُكني إلّا بِثَلاثٍ: الهَواءِ الطَّيِّبِ وَ الماءِ الغَزيرِ العَذبِ و الأرضِ الخَوّارَةِ؛ تحف العقول، ص 320.