رابطه زناشویی و وظایف همسران از نظر اسلام

در زندگی مشترک، رابطه زناشویی (رابطه جنسی) به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان خانواده شناخته می‌شود. با این حال، متأسفانه بسیاری از افراد این موضوع را با بی‌اهمیتی مواجه می‌کنند و در پی تأمین نیازهای خود، به مسئولیت‌ها و وظایف همسرانشان توجه کافی را ندارند. این بی‌توجهی می‌تواند به نارضایتی و ناراحتی در روابط زناشویی منجر شود.

اسلام به عنوان یک نظام جامع و کامل، تدابیر و دستورات روشنی را برای بهبود این رابطه و تأمین آرامش زوجین ارائه کرده است. با تأکید بر احترام، محبت و همدلی، این دین مبین به ما یادآوری می‌کند که موفقیت در رابطه زناشویی نیازمند تلاش مشترک و درک متقابل است.

در این مقاله، به بررسی وظایف همسران در پرتو آموزه‌های اسلامی خواهیم پرداخت و نگاهی عمیق‌تر به چگونگی تقویت این رابطه خواهیم داشت.

تعریف رابطه زناشویی از منظر اسلام

از منظر اسلام، رابطه زناشویی نه‌ تنها یک پیوند قانونی و اجتماعی بلکه یک عبادت و تعهد معنوی محسوب می‌شود. این رابطه، بر اساس محبت، اعتماد و احترام متقابل بنا شده و هدف آن ایجاد یک خانواده سالم و فضایی امن برای تربیت فرزندان است.

در آموزه‌های اسلامی، ازدواج به عنوان یک نعمت الهی و وسیله‌ای برای آرامش و سکون قلب‌ها تلقی شده و تأکید شده است که همسران باید در مسیر رشد و کمال یکدیگر گام بردارند. همچنین، قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) به اهمیت ارتباط عاطفی، ارتباط جنسی مطلوب،  حسن‌خلق و هم‌فکری در زندگی زناشویی اشاره کرده‌اند و تأکید می‌کنند که این پیوند باید مبتنی بر اصولی چون محبت، رحمت و ایجاد رضایت دو طرفین در تمام مسائل بخصوص روابط جنسی باشد. به این ترتیب، رابطه زناشویی در اسلام نه تنها در بعد مادی و جنسی، بلکه در بعد روحانی و اخلاقی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.

از منظر اسلام، رابطه زناشویی نه‌ تنها یک پیوند قانونی و اجتماعی بلکه یک عبادت و تعهد معنوی محسوب می‌شود.

نگاه اسلام به رابطه زناشویی

در آیات قرآن و روایات ائمه معصومین (علیهم‌السلام)، از روابط زناشویی همسران برداشتی مثبت وجود دارد. در این خصوص رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: «این جهان به‌ منزله متاعی است که بهترین متاع و دستاورد آن، زنان نیکو‌سیرت‌اند[1]». ارضای درست و بسنده نیروی شهوانی همسران، باعث تشدید محبت و علاقه بین آنها می‌شود. در قرآن کریم با استفاده از واژه‌های عفیفانه به این نیاز دو طرفه اشاره شده است؛ عبارت‌هایی مانند لباس هم بودن «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ[2]»؛ که آنها جامه عفاف شما و شما نیز لباس عفّت آنها هستید.

همچنین اگرچه حیای زن بیشتر و نیروی جنسی مردان فعال‌تر است، روایات اسلامی با نظر به این تفاوت زن و مرد به نیاز شهوی آنها تأکید دارد که در قالب ازدواج و رابطه مشروع صورت گرفته و این نیاز تأمین ‌شود. امام صادق (عليه‌السلام) فرمود:« دو ركعت نمازى كه فرد ازدواج كرده مى‌خواند، برتر از هفتاد ركعت نمازى است كه فرد عزب بخواند[3]».

همسران موجب آرامش یکدیگرند

خداوند سبحان میان همسران محبت و مودت قرار داد و آنان را به گونه‌ای آفرید، تا از حضور یکدیگر لذّت ببرند و آرامش داشته باشند. همان طور که در قرآن می‌فرماید: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً …[4]»؛ از نشانه‌های خداوند این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنها آرامش بیابید و میانتان مودت و رحمت قرار داد…

به طور طبیعی قبل از آرامش و سکون، بی‌قراری است. هنگامی که ازدواج صورت گرفت، آرامش برقرار می‌شود. برای تداوم این آرامش باید از ابزاری کمک گرفت که آنها الفت، رحمت و موّدت است.

امام سجاد (علیه‌السلام) در آغاز بیان حق همسر فرمود: «و اما حق همسرت آن است که بدانی خداوند او را مایهٔ آرامش و آسایش و همدم و پرستار تو قرار داده است[5]».

مدیر خانواده یعنی مرد باید بداند که خانه محل سکونت، آرامش، انس، محبت، صفا و صمیمت است و آن که موجبات رفاه و آرامش را فراهم می‌کند، همسر است.

چگونه می‌توان مهربانی و مودت را تقویت کرد؟

خداوند مهربان بین همسران رحمت و مودت قرار داد. به تعبیر بعضی از مفسران، مودّت یعنی اظهار علاقهٔ ظاهری و رحمت یعنی مهربانی قلبی. پروردگار عالم این دو خلق و خو را به انسان عنایت فرمود. یکی در باطن، که در دل نسبت به همسر خود، احساس مهربانی و رحمت کند و دیگر این که این محبت و رأفت درونی را با زبان و رفتار به او ابراز نماید.

شخصی به محضر رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) شرفیاب شد و عرض کرد: ای پیامبر خدا! من از چیزی در عجبم! مردی با زنی ازدواج می‌کند که نه قبلاً زن، مرد را دیده است و نه مرد، زن را؛ چگونه است در یک فاصلهٔ کوتاهی، هنگام صبح که زن و مرد از خواب برمی‌خیزند، هیچ کس نزد مرد از زن محبوب‌تر نیست؟ رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در پاسخ فرمودند: «خداوند میان شما مودّت و رحمت قرار داد[6]».

بدیهی است که اگر نیاز جنسی زن و مرد به نحو احسن برآورده و تأمین گردد، بین زن و مرد، دوستی و محبت حاکم می‌شود و انسان ذاتاً نسبت به چیزی که به آن علاقه دارد، هر خدمتی را شیرین تلقی می‌کند و به هر وظیفه‌ای اهتمام می‌ورزد و با انرژی مضاعف به امور زندگی می‌پردازد؛ اما اگر رابطه زناشویی درست و کامل صورت نگیرد، علاوه بر این که موجب دلسردی و بی انگیزگی برای هر دو طرف شده، انسان به دنبال راه فرار می‌گردد.

و چه زیبا حافظ (علیه‌الرحمة) می‌گوید:

بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمی‌شود

داغ تو دارد این دلم، جای دگر نمی‌شود

دیده عقل مست تو، چرخه چرخ پست تو

گوش طرب به دست تو، بی تو به سر نمی‌شود…

دو اصل مهم در روابط زناشویی

یکی از اهداف و کارکردهای اساسی خانواده که اسلام تأکید ویژه‌ای بر آن دارد، تأمین آرامش روانی همسران است. خانواده بهنجار، بهترین الگو برای حفظ سلامت جسمانی افراد و رسیدن به شاخص‌های سلامت است. در آغاز، زن و مرد با قرار دادن قوای شهوانی و عاطفی خود در مسیر قانونی روابط زناشویی به سلامت جسمی و روانی می‌رسند.

بر اساس آیه ۲۱ سوره روم، « … لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا…»؛ … تا در کنار آنها آرامش بیابید…، خداوند متعال هدف از آفرینش همسران را دستیابی آنها به آرامش معرفی کرده است. در این اسلام رسیدن به این هدف مهم را از دو مسیر «ارضای نیازهای جنسی» و «ارضای نیاز عاطفی» همسران را دنبال می‌کند.

۱. ارضای نیازهای جنسی

دین مبین اسلام به دلیل نقش مهم این عامل در تأمین آرامش روانی همسران، برای آسان سازی ارضای مشروع نیازهای جنسی و رفع موانع آن ازدواج را قرار داده است و حتی اعمال عبادی را به گونه‌ای قرار داده تا در روند ارضای این نیاز خللی وارد نشود.

همچنین در اسلام پاره‌ای از تفاوت‌های طبیعی میان زن و مرد در زمینه تمایلات جنسی پذیرفته شده و بر همین اساس حقوق و تکالیفی متفاوت برای آنها در زمینه ارضای نیاز جنسی قائل شده است از جمله این که حق تمکین جنسی را فقط برای شوهران ثابت دانسته، اما فقط آن را به مردان اختصاص نداده، بلکه بر تأمین نیازهای جنسی زنان در چارچوب خانواده به طور ویژه تأکید کرده است و نیاز زنان به رابطه زناشویی مورد غفلت و بی اعتنایی قرار نگرفته است.

۲. ارضای نیازهای عاطفی

در آیات قرآن و احادیث فراوانی بر اهمیت توجه متقابل همسران به نیازهای عاطفی یکدیگر به ویژه نیاز به توجه، احترام و محبت تأکید کرده‌اند؛ زیرا که اسلام نقش بسیار مهمی برای این عامل در تأمین آرامش روانی همسران قائل است. در صورتی که بعضی معتقدند که فقط تأمین نیازهای عاطفی مرد وظیفه زن است؛ اما در اسلام در خصوص ارضای نیاز عاطفی زنان از سوی شوهران اهتمام جدی صورت گرفته است.

بر حسب روایتی از امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) «بهترین زن دارای پنج شاخص است: آسان‌گیر، نرم‌خو و سازگار است و هنگام خشم شوهرش چشم بر هم نمی‌گذارد تا آنکه او را خشنود کند و در غیاب شوهرش حافظ مال و آبروی اوست[7]».

همچنین مردان نیز نسبت به ارضای نیاز عاطفی همسران خود وظایفی دارند. از جمله:

• محبت به همسر که از اخلاق پیامبران و از شاخص‌های ایمان به شمار می‌آید. رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌فرماید: «این سخن مرد که به زن بگوید: دوستت دارم هیچ گاه از دل زن بیرون نخواهد رفت[8]».
  
• احترام به همسر که رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمود: «زنان را تکریم نمی‌کند، جز شخص کریم و به زنان اهانت نمی‌کند جز شخص پست و فرومایه».
  
• عفو و گذشت یکی دیگر از حقوق زناشویی است که بدون شک تأثیری مستقیم در کاهش تنش‌ها و جلوگیری از آسیب‌های عاطفی دارد.
  
• مدارا و سازگاری با همسر امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در سفارش به فرزندش فرمود: «با زن در همه حال مدارا کن و همراه خوبی برای او باش تا زندگی بر تو گوارا شود[9]».
  
• رعایت پاکیزگی و آراستگی از سوی شوهران از دیگر وظایف آنهاست که بنا به فرموده امام کاظم (علیه‌السلام) رعایت آن بر عفت زنان می‌افزاید…[10]
  

لازم به ذکر است قبل از برقراری رابطه زناشویی و جنسی، ارضای نیاز عاطفی زنان نقش بسزایی در تکمیل فرایند این نیاز فطری و روحی دارد و گرمای عشق و محبت و علاقه را در خانواده افزون خواهد کرد و حتی در دیگر امورات روزمره زندگی نیز تأثیر مثبت فراوانی خواهد داشت. 

رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) می‌فرماید: «این سخن مرد که به زن بگوید: دوستت دارم هیچ گاه از دل زن بیرون نخواهد رفت».

نقش جنسی همسران

اصطلاح نقش جنسی همسران به مجموعه وظایفی که زنان و مردان در قبال همسران خود دارند اشاره دارد. در ادامه به نقش هر کدام جداگانه می‌پردازیم:

نقش جنسی زن

در منابع فقهی وظیفه الزامی زن، حق تمکین است به این معنا که زن باید امکان بهره‌گیری جنسی را برای شوهرش بدون هیچ گونه محدودیت زمانی یا مکانی فراهم کند و تمکین جنسی زن از حقوق شوهر و واجباتی است که به گردن زن می‌باشد.

از دیگر وظایف زن که در زمینه روابط زناشویی در روایات بدان تأکید شده زینت کردن، خودآرایی، خوشبو کردن خود بر شوهر و نیز کنار گذاشتن حیا و خجالت در روابط زناشویی است که تأثیر بسزایی در تکمیل کردن رابطه جنسی دارد.

نقش جنسی مرد

آنچه در رابطه زناشویی مهم است این که همان‌طور که زن در برآورده کردن نیاز جنسی مرد وظایفی بر عهده دارد، مرد نیز موظف است که نسبت به تأمین این نیاز زن اهتمام ویژه داشته باشد. از جمله وظایف مرد ارضای نیاز جنسی زن است و در صورت ترک آن، انحراف جنسی زن شوهردار بر عهده شوهر است.

بنابر بر نظر فقهای شیعه، شوهر نباید بدون عذر شرعی ارتباط جنسی را بیش از چهار ماه ترک کند. از امام رضا (علیه‌السلام) سوال شد آیا اگر شوهر نه به انگیزه ضرر رساندن، بلکه به دلیل مصیبتی که به آنان وارد شده، از ارتباط جنسی با همسر جوان خود به مدت چند ماه یا یک سال خودداری کند، گناهکار است؟ حضرت فرمود: «اگر چهار ماه از او کناره‌گیری کند، پس گناهکار خواهد بود[11]».

افزون بر آن ضرر رساندن به فرد مؤمن حرام و قابل پیگرد قانونی است و بی توجهی شوهر به نیاز جنسی زن موجب آسیب رساندن به او می‌شود. مرد موظف است که حق جنسی زن را در رابطه زناشویی به صورت کامل و جامع به جا آورد.

همچنین اگر زن در این خصوص که حق او در رابطه زناشویی توسط شوهرش به جا آورده نشده به مشقت بیفتد، تحمل چنین وضعیتی بر زن وجوب شرعی ندارد و می‌تواند به حاکم اسلامی مراجعه کند تا شوهر را به برآوردن نیاز جنسی ملزم کند.

علاوه بر آن بر اساس قاعده معاشرت به معروف که مومنان را به معاشرت نیکو با زنان سفارش کرده، آن است که شوهر باید به نیاز یا درخواست جنسی همسرش در رابطه زناشویی پاسخ مثبت دهد و او را تأمین کند[12].

تأمین نیاز جنسی، یکی از منابع مهم شادی

در روایات معصومین (علیهم‌السلام) منابع زیادی برای شادی معرفی شده است که نشاط‌آور و شادی‌آفرین است و خمودگی و سستی را از بین می‌برد. برقراری روابط اجتماعی، ورزش کردن، رعایت بهداشت فردی، سیاحت و تفریح، تغذیه مناسب و تأمین نیاز جنسی از جمله منابع شادی است که هر کدام جای بحث دارد اما بنا به موضوع مقاله به تأمین نیاز جنسی می‌پردازیم.

 برآوردن نیازهای فیزیولوژیک بدن، شرط اساسی برای رسیدن به خودشکوفایی است. یکی از نیازهای بدن، نیاز جنسی است. این نیاز باید به گونه‌ای که پیامدهای منفی در بر نداشته باشد، ارضا شود. نیاز جنسی آن‌گاه که در مسیر خود و در قالب روابط زناشویی شکل می‌گیرد، باعث نشاط می‌شود و انسان را از خمودگی به تحرّک بیشتر وا می‌دارد.

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «نشاط در ده چیز است … و رابطهٔ جنسی از آن موارد است[13]».[14] طبیعتاً فعالیت جنسی آن‌گاه موجب نشاط می‌شود که در مسیر طبیعی خود شکل گیرد، در غیر این صورت پیامدهای منفی آن انسان را به ورطه نابودی خواهد کشاند و انرژی مثبتی که این رابطه انتظار می‌رفت دریافت نخواهد شد.

تنظیم روابط زناشویی

رابطه زناشویی به مانند فشارسنج هیجانی در روابط عمل می کند؛ به طوری که می‌تواند بازتاب دهنده رضایت زوج‌ها از یکدیگر باشد. رابطه زناشویی خوب (رابطه جنسی)، در بیشتر اوقات نتیجه ارتباط عاطفی خوب میان همسران است[15].

اهمیت رابطه زناشویی در زندگی مشترک

بخشی از مشکلات جنسی، با نداشتن مهارت ارتباط جنسی مطلوب مرتبط است. نداشتن مهارت‌های ارتباط جنسی به نارضایتی جنسی و اختلافات زناشویی می‌انجامد. این مشکل با فراگیری مهارت‌های لازم برای برقراری ارتباط جنسی مطلوب همچون مهارت ارتباط مؤثر، مهارت حل مسأله، مهارت مدیریت روابط، تغییر الگوها و تفکرات غالبی حل می‌شود[16].

رابطه زناشویی به عنوان بنیادی‌ترین پیوند انسانی در زندگی مشترک، نه تنها پایه‌گذار خانواده است، بلکه نقش حیاتی در تأمین آرامش و رضایت در زندگی روزمره ایفا می‌کند. این رابطه، بستر لازم برای عشق و محبت، تفاهم و همدلی بین زوجین را فراهم می‌آورد و موجب تقویت پیوندهای عاطفی و روانی می‌شود.

هنگامی که همسران به هم احترام بگذارند و نیازهای یکدیگر را درک کنند، می‌توانند با فراز و نشیب‌های زندگی به‌ خوبی مواجه شوند. همچنین، یک رابطه زناشویی سالم، به تربیت صحیح فرزندان و رشد اجتماعی و فرهنگی خانواده کمک می‌کند. به همین دلیل، توجه به سلامت این رابطه و پایبندی به اصول انسانی و اسلامی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مستحبات روابط زناشویی (رابطه جنسی)

برخی اعمالی که هنگام مباشرت مستحب است، و در روایات به آن رعایت آن تأکید شده عبارتند از:
۱. گفتن ذکر خدا و پناه بردن به او از شر شیطان؛
۲. زن و مرد هنگام آمیزش با طهارت باشند؛
۳. جماع در شب‌های مخصوص باشد؛

• شب دوشنبه که در پی آن فرزند، حافظ کتاب خدا و راضی به آنچه برایش قرار داده می‌شود.
• شب سه ‌شنبه که در اثر آن بعد از سعادت اسلام، شهادت روزی او می‌شود، خداوند او را با مشرکین عذاب نمی‌کند، دهانش خوش‌بو و دلش رحیم و جوانمرد خواهد بود و زبانش از دروغ و غیبت و تهمت پاک می‌ماند؛
• شب پنج ‌شنبه که در پی آن فرزند از حکما و عالمی از علما خواهد شد؛
• روز پنج ‌شنبه هنگام زوال که در پی آن شیطان به او نزدیک نگردد تا پیر شود؛
• شب جمعه که بچه خطیب و سخنگو خواهد شد؛
• روز جمعه بعد از عصر که آن فرزند از دانایانِ مشهور خواهد شد[17]؛
• شب جمعه بعد از عشا که امید است آن فرزند از ابدال (شبیه والدین باشد)؛
• شب اول ماه رمضان.[18]

۴. مستحب است که دستمال زن و مرد از یکدیگر جدا باشد، اگر دستمالشان یکی باشد، دشمنی و نفرت به بار می‌آورد و ممکن است به جدایی و طلاق نیز بکشد.

مکروهات روابط زناشویی (رابطه جنسی)

مجامعت و برقراری رابطه جنسی در بعضی موارد مکروه است. از جمله این موارد عبارتند از:

۱ .آمیزش در خانه‌ای که فرزندی صدای آنها را می‌شنود یا آنها را می‌بیند و یا نفس آنها را می‌شنود که باعث زناکار شدن فرزند ناظر خواهد شد و آن بچه هرگز پرهیزکار نخواهد شد؛
۲ .عریان نزدیکی کردن؛
۳. پشت به قبله و رو به قبله آمیزش کردن؛
۴. صحبت کردن در حین نزدیکی به غیر از ذکر خداوند؛
۵. نگاه کردن به فرج زن هنگام نزدیکی؛
۶.  جماع در شبی که قصد سفر دار؛
۷. خضاب کردن که موجب می‌شود فرزند مُخَنَّث (مرد زن ‌صفت) شود؛
۸.  نزدیکی با همسر خود با تصور و شهوت به زن دیگر، که باعث دیوانگی فرزند می‌شود؛
۹. نزدیکی در زیر درخت میوه‌دار؛
۱۰. در بین راه یا در داخل کشتی که لعنت خداوند و ملائکه را در پی دارد؛
۱۱. بعد از احتلام و قبل از وضو یا غسل که می‌تواند سبب دیوانگی فرزند شود؛
۱۲. ایستاده نزدیکی کردن که در نتیجه آن فرزند در رختخواب بول می‌کند؛
۱۳. بی‌ وضو بودن زن باردار در هنگام آمیزش که در اثر آن فرزند کوردل و خسیس می‌شود؛
۱۴ .نزدیکی در پشت بام که بچه ریاکار، منافق و بدعتگذار خواهد شد؛
۱۵. نزدیکی در مقابل تابش مستقیم نور خورشید که در نتیجه آن فرزند فقیر خواهد بود تا زمانی که بمیرد[19]؛
۱۶. نزدیکی در زیر آسمان؛
۱۷. نزدیکی در سفری که آب برای غسل کردن پیدا نشود؛
۱۸. نزدیکی در حالی که انگشتری در دست داشته باشد که نام خدا به آن است؛
۱۹. وطی کردن در دُبُر (پشت) زن که برخی علما کراهت شدید و برخی در حد حرام می‌دانند.[20] 

اوقات مکروه برقراری روابط زناشویی (رابطه جنسی)

زمان‌هایی که عمل جماع برای زن و شوهر مکروه می‌باشد:
۱. بین طلوعین؛
۲. بعد از غروب تا رفتن سرخی طرف مغرب؛
۳. شب خسوف (ماه‌ گرفتگی)؛
۴. روز کسوف (خورشید گرفتگی)؛
۵. شب و روزی که در آن بادهای سیاه سرخ و زرد بوزد؛
۶. هنگام زلزله؛
۷. در اول ماه (غیر از ماه رمضان) نیمه ماه و آخر ماه؛
۸. هنگامی که آفتاب طلوع می‌کند و زرد باشد؛
۹ .بعد از ظهر که در اثر آن فرزند لوچ خواهد شد؛
۱۰. بین اذان و اقامه که فرزند حریص به خونریزی خواهد بود؛
۱۱ .شب عید فطر که فرزند شرور خواهد شد؛
۱۲. شب عید قربان که فرزند شش انگشتی یا چهار انگشتی خواهد بود؛
۱۳. شب نیمه شعبان که فرزند شوم و در صورتش نشان سیاهی خواهد بود[21]؛
۱۴ .ساعات اول شب که فرزند ساحر خواهد بود و دنیا را بر آخرت بر می‌گزیند؛
۱۵. زمانی که قمر در عقرب باشد؛
۱۶. زمانی که تحت شعاع باشد[22].[23]

محرمات روابط زناشویی (رابطه جنسی)

مواردی که آمیزش برای زن و شوهر حرام است:

۱ .زمانی که زن حائض باشد؛

۲ .زمانی که زن با خون نفاس (خونی که بعد از زایمان زن به مدت ۳ الی ۱۰ روز می‌بیند) باشد؛
۳ .بعد از پاک شدن از خون حیض یا نفاس و قبل از غسل کردن نزدیکی را بعضی علما حرام می‌دانند[24].

سخن آخر

در نهایت، به وضوح می‌توان مشاهده کرد که ارضای غریزه جنسی در ازدواج، صرفاً به عنوان یک هدف نهایی نیست، بلکه به عنوان یک ابزار کارآمد برای تولید نسل و تربیت فرزندان صالح در نظر گرفته شده است. انجام این مراحل لازم، نه تنها به تأمین آرامش و لذت مشروع و حلال برای زوجین کمک می‌کند، بلکه به تقویت پیوندهای عاطفی آنها نیز یاری می‌رساند.

علاوه بر پایبندی به احکام اسلامی، توجه به نیازهای یکدیگر در زمینه رفتارهای جنسی از اهمیت ویژه‌ای در اسلام برخوردار است؛ چرا که نادیده گرفتن این نیازها می‌تواند منجر به ناامیدی و دلسردی در روابط زناشویی گردد. از این رو، درک و توجه متقابل به این موارد، زمینه‌ساز یک زندگی زناشویی پایدار و سرشار از محبت خواهد بود.

---

[1] . مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۵۰.

[2] . سوره بقره، آیه ۱۸۷.

[3] . بحار الأنوار، ج 103، ص219 .

[4] . سوره روم، آیه ۲۱.

[5] . من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۶۲۱.

[6] . تفسیر کشف الاسرار، ج ۷، ص ۴۴۶.

[7] . وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۵.

[8] . همان، ص ۱۰.

[9] . همان، ص ۱۲۰.

[10] . همان، ص ۱۸۳.

[11] . همان، ج ۱۵، ص ۴۵۲.

[12] . خانواده در اسلام، ص ۸۴.

[13] . المحاسن، ص ۱۴.

[14] . مهارتهای زندگی، ص ۱۲۴.

[15] . توانمندسازی همسران، ص ۱۳۵.

[16] . مهارت‌های زندگی، ص ۲۴۸.

[17] . اگر به حافظ قرآن شدن، فیض شهادت، خطیب شدن و… در روایات اشاره شده، به معنی این نیست که حتما این فرزند آن که گفته شده خواهد شد. این اشاره به این که اگر شرایط دیگر مساعد و زمینه در او وجود فراهم باشد این گونه خواهد شد و راحت به این مسائل می‌رسد.

[18]. ریحانه بهشتی، ص ۵۱ ـ ۵۰.

[19] . ریحانه بهشتی، ص ۵۰-۴۹.

[20] . حلیه المتقین، ص۱۰۱-۹۴.

[21] . ریحانه بهشتی، ص ۵۳ـ۵۱.

[22] . برای دانستن مورد ۱۶ و ۱۵ به تقویم‌های نجومی مراجعه شود. برخی علما برای رهایی از این عیوب رعایت مسائل فوق، صدقه دادن و دعا را توصیه می‌کنند.

[23] . حلیه المتقین، ص۱۰۱-۹۴.

[24] . همان.