انواع خواب مضر و نامناسب
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
همان قدر که خواب مناسب در سلامتی انسان موثر است خواب نامناسب می‌تواند تأثیر مخرب داشته باشد. در این مقاله برخی از موارد خواب مضر و نامناسب را بررسی می‌کنیم. برخی عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- انواع خواب مضر
- خواب نامناسب با زمان غذا
- عوارض
- فاصلۀ مناسب خواب و غذا
- خواب در حالت پر بودن مثانه و روده
- عوارض
- توصیه در روایات
- یک عادت غلط: نوشیدن آب پس از خواب
- عوارض نوشیدن آب پس از خواب
- شیوۀ صحیح آشامیدن بین خواب
چکیده انواع خواب مضر:
- خوابهای مضر عبارت‌اند از:
- خوابهای بی‌موقع (کافی بودن مقدار خواب و نامناسب بودن زمان آن)
- خواب کم و ناکافی
- خواب زیاد و بیش از حد نیاز
- خواب سبک (خوابی با مقدار کافی، زمان مناسب ولی عمق ناکافی)
- خواب ناپیوسته (دارای عمق کافی ولی نداشتن دوام)
- خواب نامناسب با زمان غذا خوردن یکی از آن انواع خواب مضر است. به عبارت دیگر اگر قبل از خواب، معدۀ خود را از غذا پر کنید این خواب حتی اگر در زمان مناسب و با کیفیت مناسب و با تناسب برای مزاج شما هم اتفاق بیفتد، خوابی بد و بیماری‌زا خواهد بود.
- عوارض خوابیدن فوری پس از غذا عبارت است از:
- خواب غیرعمیق و آشفته
- تعریق زیاد
- سردرد و سنگینی
- یکی دیگر از آن انواع خواب مضر خوابی است که در حالت پری مثانه و روده و انباشتگی و نیاز به دفع اتفاق می‌افتد که عوارض آن عبارت‌اند از:
- نیمه بیدار ماندن مغز
- کسالت و عدم نشاط
- باز جذب رطوبت فضولات
- یکی از عادت‌های بسیار غلط دربارۀ خواب این است که بین خواب یا حتی سریعاً بعد از خواب، آب سرد نوشیده می‌شود. این عادت بیماری‌زا است و باید ترک شود.
- شیوۀ صحیح آشامیدن بین خواب بدین گونه است که فرد باید اول کمی بنشیند تا حالت خواب آلودگی از بدن او خارج شود. یعنی احساس هوشیاری کامل اتفاق بیفتد و دوم این که آب خیلی سرد و خیلی پر مقدار هم نوشیده نشود. به عبارت بهتر آب باید در حداقل ممکن و با دمایی در اعتدال در خنکی نوشیده شود.
انواع خواب مضر
خواب و بیداری یک ارتباط خیلی نزدیک و فاحشی با مسائل تربیتی، قوای ذهنی و روحی و قلبی ما دارند. باید بدانیم که کدام خواب‌ها خوب هستند، کدام خواب‌ها مناسب هستند و کدام خواب‌ها مضر هستند و به بدن آسیب می‌زنند.
یکی از آن انواع خواب مضر خوابهای بی‌موقع است. یعنی مقدار خواب کافی است امّا زمان خواب مناسب نیست. مثلاً فرض کنید فرد شب نمی‌خوابد، می‌خواهد به جای آن روز بخوابد. خواب روز خواب بی‌موقع است. پس یکی از خوابهای بد، خواب بی‌موقع است.
یکی از آن انواع خواب مضر و بد خواب کم است. یعنی نه تنها شب نمی‌خوابد، روز هم نمی‌خوابد، مقدار کلی خواب او از آن چیزی که براساس مزاج مورد نیاز او است، کمتر می‌شود. پس دومین خواب بد، خواب کم است، خواب ناکافی است.
سومین خواب مضر، خواب زیادی است. خوابی که بیش از حد نیاز است. یعنی شاید فرد هم شب می‌خوابد، هم روز می‌خوابد یا مقدار زیادی در شب یا روز می‌خوابد و در مجموع ساعت خواب بیش از حد نیاز او است و عوارضی را برای خود بر بدن به جا می‌گذارد.
یک خواب بد دیگر، خواب سبک یعنی خوابی است که عمق کافی ندارد، یعنی مقدار کافی است، زمان هم خوب است امّا کیفیت خواب خوب نیست. یک خواب بد دیگر خواب ناپیوسته است. یعنی خوابی که عمق پیدا می‌کند امّا این عمق دوام پیدا نمی‌کند.
خواب پس از هیجان زیاد هم از خوابهای مضر است.
دو مورد بعدی از خواب مضر که در این مقاله بیشتر در مورد آن صحبت می‌کنم، خواب نامناسب با زمان غذا خوردن و خواب در حالت پر بودن مثانه و روده است.
خواب نامناسب با زمان غذا
اگر قبل از خواب، معدۀ خود را از غذا پر بکنید این خواب حتی اگر در زمان مناسب و با کیفیت مناسب و با تناسب برای مزاج شما هم اتفاق بیفتد، خوابی بد و بیماری‌زا خواهد بود.
عوارض
۱. خواب غیرعمیق و آشفته
انباشتن مواد غذایی در معده قبل از خواب، باعث می‌شود که آرامش خواب به هم بریزد. یعنی سنگینی سر معده، فم معده قبل از این که غذا قسمت‌های بالایی معده، فوقانی معده به سمت پایین و قعر معده فرصت پیدا بکند که انحدار پیدا بکند، پایین برود شما روی این غذا بخوابید، خواب عمق کافی پیدا نمی‌کند. یعنی خواب در حالتی از آشفتگی و اختلال باقی می‌ماند و تا زمانی که این غذا مراحل هضم اولیۀ خود را طی نکرده است، شما در حالی از اضطراب و آشفتگی خواب به سر می‌برید.
این موضوع کاملا هم قابل درک است. یعنی خیلی از افراد یک مقدار که نسبت به حالات خود دقت داشته باشند، می‌بینند وقتی با معدۀ سنگین می‌خوابند، آشفته می‌خوابند، خواب آن‌ها کیفیت خوبی پیدا نمی‌کند، آرامش خواب اختلال پیدا می‌کند.
۲. تعریق زیاد
مسئلۀ دیگری که در این مطلب پیش می‌آید این است که شما در حین خواب تعریق پیدا می‌کنید، یک تعریق زیادی که باعث می‌شود بعضی وقت‌ها بیماری‌هایی به دنبال خود بیاورد. مثل این که فرد در خواب عرق می‌ریزد و مجبور می‌شود نیمه شب بلند بشود و آب بخورد به خاطر این که آب از دست داده است.
این یکی از بیماری‌زاها است. یعنی این‌که بیش از حد تعریق می‌کند و به بدن باد می‌خورد و نزله پیدا می‌کند و نزله دشمن شمارۀ یک قوای مغزی است و خیلی مسائل دیگر به وجود می‌آید و این‌که با تعریق دائم در خواب حس نامطلوبی از خواب رخ می‌دهد، بد مزگی صحبگاهی دهان، عطش نیمه شب، کابوس‌ها و نا آرامی‌ها خواب از عوارض این خوابیدن روی معدۀ پر است. سر درد، سنگینی صبحگاه؛ این خیلی مطلب مهمی است.
۳. سردرد و سنگینی
خیلی از بچه‌های ما فقط با رعایت نکردن نکتۀ فاصلۀ خواب و غذا صبح‌ها که می‌خواهند بلند بشوند مدرسه بروند با سر درد و سنگینی بلند می‌شوند. اگر فقط فاصلۀ خواب و شام را تنظیم بکنید، خیلی از این مشکلات حل می‌شود و می‌توانید بچه را با نشاط بیشتر و توانایی های ذهنی بهتر به مدرسه بفرستید و خیلی از عوارض دیگر که فعلاً جای گفتن آن در این جا نیست.
فاصلۀ مناسب خواب و غذا
فقط بدانید باید بین خواب و غذا فاصله باشد. هیچ وقت با معدۀ پر نخوابید. حداقل فاصله در شب هنگام حدود دو الی سه ساعت است. دو ساعت را حتماً فاصله بگذارید. حتی در روایت اشاره شده است، حضرت امام علی (ع) می‌فرمایند: از پرخوری پرهیز کن، زیرا آن کسی که عادت به پر خوری می‌کند، خواب های او آشفته می‌شود.[1] یک اشارۀ تلویحی به این است که پر خوردن و خوابیدن منجر به آشفتگی خواب می‌شود.
خواب مضر در حالت پر بودن مثانه و روده
نکتۀ بعدی در مورد خواب این است که قبل از خواب حتماً روده‌ها و مثانه را خالی بکنید. یعنی هیچ وقت با احساس دفع به بستر نروید. احساس دفع، احساس پری در ناحیۀ روده‌ها و مثانه باعث اختلال خواب می‌شود یعنی یکی از آن انواع خواب مضر خوابی است که در حالت پری مثانه و روده و انباشتگی و نیاز به دفع اتفاق بیفتد.
عوارض این خواب مضر
۱. نیمه بیدار ماندن مغز
این خواب، خوابی به هم زنندۀ آرامش است، خوابی ناآرام است؛ به یک نحو در این حالت مغز در حالت بیدار باش می‌ماند. یعنی مغز کاملاً به خواب نمی‌رود و به خاطر این بیدار بودن مغز و نیمه بیدار بودن مغز در طی شب صبح که فرد می‌خواهد بیدار بشود احساس کسالت دارد، احساس سنگینی و خستگی دارد و یک نوعی از فشار عمقی در سیستم‌های دفعی برای بدن، ایجاد آزردگی در درون می‌کند. بعداً هم به همۀ این اندام‌ها آسیب وارد می‌شود. یعنی هم مثانه و هم سیستم گوارش و این‌ها بعداً آسیب می‌بینند، بیماری های خاص خود را پیدا می‌کنند ولی چون موضوع بحث ما نیست، الآن در مورد آن صحبت نمی کنیم.
۲. کسالت و عدم نشاط
این‌که فردی که می‌خواهد صبح از خواب بیدار بشود، فردی با نشاط و سر حال باشد و خواب کیفیت کافی برای تجدید قوای روح و سیستم عصبی داشته باشد و این حالت در خواب با این شرایطی که گفتم اصلاً ایجاد نمی‌شود. یعنی فرد سر حال نمی‌شود، با نشاط بیدار نمی‌شود، مغز تمام طول شب انگار نخوابیده است و بیدار بوده است. بنابراین صبح خسته است، کسل است و کیفیت خواب به هم می‌خورد.
به جز آن شرایطی که در مورد کمیت خواب هست که چه ساعتی رخ بدهد، در چه زمانی باشد و مناسب‌ترین میزان خواب برای هر کسی چقدر است، کیفیت یک حرف جداگانه‌ای می‌زند. یعنی اگر ما تمام شرایط را رعایت بکنیم امّا این خواب، خواب عمیق پیوسته و مناسب نباشد، باز هم تمام شرایطی را که گفتیم برقرار نمی‌کند. یعنی بدن را با نشاط نمی‌کند، مغز را تجدید قوا نمی‌کند، دوباره به قوای قلبی فرصت افعال مناسب نمی‌دهد.
پس در نتیجه لازم است چه بزرگسال، چه جوان و نوجوان شما، چه کودک شما یا خود آن‌ها برنامه‌ریزی داشته باشند یا اگر فراموش می‌کنند و مقاومت می‌کنند شما به عنوان والدین یادآوری بکنید که حتماً این تخیله را انجام بدهند.
۳. باز جذب رطوبت فضولات
یک مشکل دیگر هم این وسط به وجود می‌آید. وقتی که ماده‌ای که باید دور ریخته بشود، الآن وقت آن است که از بدن دور ریخته بشود، در بدن بماند، زمان بازجذب رطوبت‌هایی که همراه این مواد زاید و فضولات است افزایش پیدا می‌کند. یعنی بدن به واسطۀ آن قدرت باز جذب بالایی که دارد، شروع می‌کند دوباره از این مواد رطوبی فضولات باز جذب انجام می‌دهد. بنابراین یک مقدار قابل توجهی از سموم، از مواد زاید، از موادی که باید دور ریخته می‌شدند، دوباره به سیستم گردش خون شما برمی‌گردد و چرخش این مواد مسموم در بدن، برای بدن یک مسمومیت پنهانی ایجاد می‌کند که کاملاً پیدا است.
فردی که با رودۀ پر یا مثانۀ پر می‌خوابد، فردا صبح کمی ورم کرده بیدار می‌شود با حس سنگینی در اندام‌های بدن بیدار می‌شود. این نشانۀ آن است که در طول شب بدن متأسفانه خود را مسموم کرده است و قوای بدن کاهش پیدا می‌کند، یک حس کسالت و ناتندرستی بر فرد ایجاد می‌شود و به مرور زمان بیماری‌های مزمنی به وجود می‌آید که جای صحبت آن نیست امّا بسیار آسیب‌زا خواهند بود. برای حفظ سلامتی خود و فرزندان خود حتماً سعی بکنید قبل از خواب این تخلیه را به درستی انجام بدهید.
توصیه در روایات
این مطلب آن‌قدر مهم است که حتی در روایت هم آمده است که حضرت امام علی (ع) وقتی که دارند به فرزند خود حضرت امام حسن (ع) آدابی را برای سالم ماندن در زندگی تربیت می‌دهند، می‌فرمایند می‌خواهید یک چیزی را به تو تعلیم بدهم که تو را از طبیب بی‌نیاز بکند. فرزند ایشان می‌فرمایند: بله یا امیر المؤمنین. چند توصیه می‌کنند و یکی از آن‌ها این است که هر وقت می‌خواهی بخواهی حتماً خود را به بیت الخلاء عرضه بکن؛[2] یعنی حتماً به سرویس بهداشتی برو و عملیات دفع را انجام بده و سپس به بستر برو که یکی از نکات خیلی مهم است که از اهمیت بالایی که داشته است حتی در توصیه های اسلامی ما هم برای سلامتی آمده است.
یک عادت غلط: نوشیدن آب پس از خواب
یکی از عادت‌های خیلی غلط در مورد خواب این است که بین خواب یا حتی سریعاً بعد از خواب، آب سرد نوشیده بشود. بسیار بیماری‌زا است. یعنی عادتی است که باید ترک بشود. وقتی که فرد بین خواب، آب می‌خورد، یک مقدار زیادی از روح خود را که در زمان خواب در هنگام شب برای استراحت در درون بدن متمرکز شده است به واسطۀ سردی آبی که می‌خورد، دچار انفاء می‌کند. یعنی مقداری از روح را از دست می‌دهد به عبارتی قوا و طول عمر خود را کم می‌کند.
این نکته‌ای است که در طب سنتی خیلی روی آن کار شده است و حتی در روایت هم آمده است که پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: هر کسی ناشتایی آب بخورد -اول صبح و به سرعت بعد از خواب را می‌گویند- نیروهای او کاستی می‌گیرد.[3] یعنی این کاهش قوا و توان روح و حتی کاهش حجم و مقدار روح -که ما در اینجا داریم روح طبی را می‌گوییم- به واسطۀ آب خوردن نیمه شب، خصوصاً آب سرد بسیار اتفاق می‌افتد رخ می‌دهد که این‌ها کاهش پیدا می‌کنند و آسیب می‌زند. برای کسی که می‌خواهد از قوای ذهنی و روحی که بستر اصلی مسائل تربیتی است استفاده بکند، بهره ببرد به این آسانی از دست دادن این‌ها خیلی نگران کننده است، باید حتماً جلوی آن را گرفت.
عوارض نوشیدن آب پس از خواب
وقتی که معدۀ ما خالی است، هیچ مانعی وجود ندارد که حدت سرمای آب را بشکند و یا او را کمی متوقف بکند، نگه بدارد تا بعد به اندام‌های مهم ما مثل کبد یا مغز یا قلب برود، بنابراین وقتی ما وسط شب، نیمۀ شب یا ابتدائاً اول صبح که معده کاملاً خالی است، آب نوشیدیم، این آب بدون این‌که تعدیل حرارت بشود، بدون این‌که حدت سرمای آن شکسته بشود، به سرعت به سمت کبد می‌رود، سرمای خود را به سرعت به سمت مغز نفوذ می‌دهد و قلب را سرد می‌کند و همۀ این اندام‌ها افت افعال پیدا می‌کنند، افت عملکرد پیدا می‌کنند، قوای مغزی، قوای قلبی، قوای طبیعی حیاتی ما کاهش پیدا می‌کنند که خوب ناگفته پیدا است که چه آسیب و ضرری می‌تواند به مسائل آموزشی و تربیتی ما بزند.
خصوصاً این میان کبد بسیار آسیب می‌بیند. یعنی آن خط اول آسیب که حرکت آب به سمت او است و سردی اولیۀ آب به او می‌رسد، سیستم کبدی و کل قوای طبیعی که تحت فرمان کبد در بدن ما هستند، قوای رشد، تغذیه و افعال طبیعیۀ ایمنی بدن، همۀ این‌ها آسیب می‌بینند. به خاطر همین خیلی از بیماری‌های سوء مزج‌های معده، سوء مزاج‌های کبد و به دنبال آن‌ها سوء مزاج‌های قلب و مغز از خوردن آب سرد ناشتا یا آب سرد وسط خواب اتفاق می‌افتد.
باز دوباره رسول خدا (ص) در جای دیگر می‌فرمایند: ده چیز است که پیری به بار می‌آورد، یکی از آن‌ها نوشیدن آب به هنگام شب است.[4] وقتی پیری را می‌گوییم در مورد کوتاه شدن طول عمر صحبت می کنیم. پیری یعنی زودتر از آن وقتی که ممکن است و باید عمر به پایان برسد و به انتها نزدیک بشود. همان بحث طبی که داریم می‌کنیم. یعنی هم نیروها کاستی گرفتن و هم کوتاه شدن طول عمر و پیری زودرس، هر دو در روایت آمده است، در کتب طب قدیمی هم به آن اشاره شده است. کاهش قوا و کاهش طول عمر و به دنبال آن ضعف و افنای روح و قوای طبیعی، فانی شدن این‌ها را به دنبال می‌آورد که اصلاً هدف خوبی برای مسائل آموزشی و پرورشی نیست و حتماً باید رعایت بشود.
شیوۀ صحیح آشامیدن بین خواب
نکته‌ای که این جا وجود دارد این است که گاهی وقت‌ها در فصول بسیار گرم سال که بدن به شدت تعریق می‌کند و فرد واقعاً در طول شب دچار کم آبی می‌شود و مثلاً بچه بیدار شده است، بی قراری می‌کند یا خود شما، جوان شما، نوجوان شما بسیار عطشناک است و نمی‌تواند خواب خود را ادامه بدهد، در آن موقع باید اول کمی بنشیند تا حالت خواب آلودگی از بدن او خارج بشود. یعنی احساس هوشیاری کامل اتفاق بیفتد. در این حالت، آن حالت تمرکز روح در درون چون به هم می‌خورد و دوباره روح به سطح می‌آید و هوشیاری کامل می‌شود آسیب و آزار این آب خوردن کم می‌شود.
دومین نکته این است که آب خیلی سرد نوشیده نشود، آبی با خنکای معتدل نوشیده شود و خیلی پر مقدار هم نوشیده نشود. یعنی در حداقل ممکن و با دمایی در اعتدال در خنکی نوشیده بشود و چقدر خوب است که به جای این‌که یک چنین کاری انجام بدهیم، از قبل از خواب کاملاً تدبیر کرده باشیم، مکان خواب خیلی گرم نباشد، تعریق زیاد ایجاد نشود، فرد قبل از خواب عطش خود را برطرف کرده باشد و تمام تدابیر را در نظر گرفته باشیم که مجبور نشویم در میانۀ خواب یا سریعاً بعد از خواب آب بنوشیم که در هر صورتی عوارضی از خود به جا می‌گذارد.
برای مطالعه بیشتر درباره دیگر انواع خواب مضر می‌توانید به مقالات زیر مراجعه نمایید:
۱. انواع خواب روز و عوارض آن
۲. برنامه ریزی برای خواب و بیداری
۳. خواب سبک
۴. خواب ناپیوسته
۵. خواب پس از هیجان زیاد
[1]. دانشنامه احادیث پزشکی، ج 2، ص53.
[2]. موسوعة احادیث طیبه، حدیث66.
[3]. دانشنامه احادیث پزشکی، ج 2، ص155.
[4]. دانشنامه احادیث پزشکی، ج 1، ص103.