امام حق از دیدگاه شیعه

تعیین امام حق بعد از پیامبر اکرم (ص) موضوع مورد نزاع بین فرقه‌های اسلامی است. در این مقاله قصد داریم مهمترین دلایل شیعه برای تعیین امام حق را بیان کنیم. این مقاله چند مزیت دارد:
• بیان دلایل قرآنی متعدد: دلایل قرآنی در این موضوع بسیار راه‌گشا است چرا‌ که قرآن مورد اتفاق همه فرق اسلامی است.
• روایات بسیاری که از ائمه معصومین (ع) به دست شیعه رسیده و دیگران از آن معارف محرومند.
• سعی شده مطالب به طور خلاصه بیان شود و از توضیح اضافی پرهیز شده است.
برای آشنایی اجمالی با مباحث این مقاله می‌‌توانید چکیدهٔ آن را مطالعه کنید:

مقدّمه

آیهٔ 257 سورهٔ مبارکهٔ بقره به عنوان آیهٔ مبنایی امامت در قرآن کریم مورد بررسی و مطالعه قرار می‌‌گیرد. این آیه شریفه که شش محور دارد مبانی اصلی بحث امامت را مطرح می‌‌کند. در محور اول آیه، ولایت خداوند به صورت انحصاری بیان می‌شود «اللهُ وَلِی الَّذینَ آمَنُوا». یعنی ولایت منحصراً از آنِ خداوند است و فقط اوست که می‌‌تواند این ولایت را به دیگران واگذار کند. این بحث در مقاله «ولایت الهی از دیدگاه قرآن» بررسی می‌‌شود.
نکتهٔ دوم این که ولایت خداوند برای خارج ساختن مؤمنان از ظلمتها به نورانیت است و به همین دلیل خداوند افرادی را به مقام امامت منصوب می‌‌کند و چراغ هدایت را به دست آنها داده است. کسانی که باید خود نورانی باشند تا بتوانند دیگران را به سوی نور راهنمایی کنند. رسولان الهی در طول تاریخ واجب الإطاعة بودند و از طرف خداوند به مقام ولایت منصوب بودند. مردم و مؤمنان می‌بایست از فرمان آنها اطاعت می‌کردند که این موضوع در قرآن به صراحت بیان شده است. پیامبر اکرم (ص)، خاتم انبیاء نیز همینگونه بودند و این امر در اعتقادات امت اسلامی مورد اتفاق و اجماع است که در زمان رسول خدا (ص) خود ایشان ولی خدا و امام حق بر مؤمنان بودند.
بعد این سؤال مطرح می‌‌شود که آیا خداوند بعد از رسول اکرم (ص) فردی را برای امامت تعیین می‌‌کند یا ممکن است امت را رها کند؟ در جواب مطرح می‌‌شود که رها کردن خلاف سنت خدا است و خلاف سنت رسول الله (ص) است. ایشان اگر برای جنگی و کاری از بین مردم خارج می‌شدند جانشینی را از طرف خود برای مردم تعیین می‌کردند پس باید این کار را برای بعد از فوت خود انجام می‌دادند. سپس باید دلایل اهل تسنن در مسأله امامت مورد بررسی قرار گیرد. دو دلیل شورا و اجماع دلایل اصلی آنهاست. دلیل دیگری در بیانات آنها نیست که بیانگر این ادعای ایشان باشد و این دو دلیل مورد نقد قرار می‌‌گیرد. که در مقاله «امام بعد پیامبر اکرم (ص) از دیدگاه اهل سنت» می‌‌توانید بیشتر با آن آشنا شوید.
اما در این مقاله به دلایل شیعیان در مسأله امامت می‌پردازیم. شیعیان معتقد هستند که بعد از پیامبراکرم (ص) علی بن ابی طالب (ع) با نصب الهی و ابلاغ پیامبر اکرم (ص) به مقام ولایت تعیین شدند و در نتیجه خلیفهٔ رسول خدا (ص) و امام حق هستند. در این مسأله دلایل عقلی و نقلی شیعیان بررسی خواهد شد.

نظر شیعه درباره تعیین امام حق

دلایل شیعیان را به طور خلاصه در نمودار زیر مشاهده می‌فرمایید:

اما توضیح مطلب:

1.دلایل عقلی در تعیین امام حق

خداوند ولی مردم است و هیچ کسی غیر از خداوند هیچ حقی به دیگری ندارد حتی بر خود. بنابراین لازم است خداوند ولی مردم را معرفی کند و به بیان دیگر ولایت خود را تفویض کند؛ هر کسی که او برگزیند باید اطاعت شود مثل پیامبران الهی. این موضوع سنتی الهی است که همواره در طول تاریخ جریان داشته است.
هدایت مردم از شئون الهی است و همچنین تعیین ولی و سرپرست برای مردم از شئون الهی است که می‌بایست بعد از پیامبر اکرم (ص) نیز این امر مهم صورت پذیرد؛ براساس اینکه ولایت خداوند برای اخراج از ظلمتها و رساندن جامعه و اهل ایمان به نورانیت است باید امام کسی باشد که نورانی‌ترین افراد در بین مؤمنین باشد. به مستندات برادران اهل سنت که مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که امام علی (ع) را باب علم پیامبرگرامی‌ اسلام (ص) دانسته‌اند، او را عالم بر قرآن و عالمترین افراد امت بر قرآن دانسته‌اند که در این زمینه مستندی از قول عبدالله بن مسعود مطرح می‌‌شود. روایت «أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِی بَابُهَا» 1 از رسول الله (ص) در مستندات شیعه و اهل سنت نقل شده است؛ علی (ع) باب علم پیامبر (ص) است.
در سورهٔ مبارکهٔ رعد، در آخرین آیه خطاب می‌شود:

علم الکتاب یعنی علم به کتاب تکوین و علم به حقیقت قرآن؛ در روایات فراوانی ذکر شده که «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» 3 امیرالمؤمنین (ع) است. با توجه به داستان حضرت سلیمان (ع) عظمت کسی که علم کتاب نزد اوست مشخص می‌شود؛ حضرت سلیمان (ع) از جمعی که در محضر او بودند درخواست کرد که تخت بلقیس را برای او بیاورند، قرآن می‌‌فرماید:

قرآن کریم با وصف «عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ» علت توانمندی آن شخص را بیان می‌‌فرماید؛ یعنی کسی که علم مختصری از کتاب را دارد چنین قدرتی دارد. در آیهٔ آخر سورهٔ رعد می‌‌فرماید: امیرالمؤمنین (ع) همهٔ دانش کتاب در نزد او است، «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ» پس طبیعی است که خداوند این شخص را به عنوان امام حق برگزیند. دلایل عقلی دیگری وجود دارد که البته تکیه‌گاه ما در اینجا دلایل نقلی و احادیث است بنابراین به آنچه مطرح شد اکتفا می‌کنیم.

2.دلایل نقلی در تعیین امام حق

روایات زیادی در کتب شیعه و اهل تسنن در مورد امامت و جایگاه امامان اهل بیت (ع) وجود دارد که به صراحت به موضوع امام حق پرداخته است، همچنین آیات زیادی در این‌باره هست که علمای اهل سنت در کتب روایی خود آنها را مربوط به اهل بیت (ع) دانسته‌اند؛ برای بررسی جایگاه اهل بیت و امیرالمؤمنین (ع) در این زمینه در مجموع به بیان پنج آیه و پنج حدیث می‌پردازیم که ممکن است در خلال اینها به آیات و احادیث دیگری نیز اشاره شود. به دلیل مفصل بودن این بحث هر آیه و هر روایت در مقاله مستقلی به طور کامل بررسی می‌‌شود. در این مقاله فهرستی از دلایل مذکور آورده شده است که شما را با آن آشنا می‌‌کنیم.

آیات

و اما پنج آیه قرآن کریم از این قرار است:
1ـ آیهٔ تطهیر (آیه 33، سورهٔ احزاب)
2ـ آیهٔ مباهله (آیه 61 سورهٔ آل عمران)
3ـ آیهٔ اولی الأمر (آیه 59 سورهٔ نساء)
4ـ آیهٔ اولو الأرحام (آیه 6 سورهٔ احزاب)
5ـ آیهٔ ولایت (آیه 55 سورهٔ مائده).
در آیهٔ اول اهل بیت پیامبر اکرم (ص) به عنوان «مُطَهَّرون» مطرح می‌‌شوند. قرآن خاندانی مطهر را معرفی می‌‌کند که این خاندان مطهر علم قرآن را که در امّ الکتاب است در اختیار دارند.
در آیهٔ مباهله نشان می‌دهد که این اهل بیت مطهر چه کسانی هستند و جایگاه رفیع آنها را بیان می‌‌کند.
در آیهٔ اولی الأمر نشان می‌دهد که اطاعت از عده‌ای واجب است، و افرادی که امر امامت و خلافت را از خدا در دست داشته باشند امام حق و ولی امر مؤمنین هستند.
در آیهٔ اولی الأرحام مطرح می‌شود که پیامبر اکرم (ص) و اولی الأرحام ایشان، ولی مردم هستند؛ یا ولی مؤمنین از میان آنها است و دیگری حق ولایت بر آنها را ندارد.
آیهٔ ولایت، بیان می‌‌کند که شخص امیرالمؤمنین (ع) از طرف خداوند به این مقام منصوب شده‌اند.
این آیات روشن بودن معارف شیعه و حقانیت آنها را کاملاً مبرهن می‌‌کند.

روایات

اما پنج روایتی که دربارهٔ اهل بیت و امیرالمؤمنین (ع) مدّ نظر است همگی متواتر یا در حد تواتر 5 هستند، یعنی همهٔ اهل تسنن و شیعیان به صحت این احادیث و صدور آنها از پیامبر اکرم (ص) اعتراف کرده‌اند. این احادیث از این قرار است:
اول حدیث سفینه نوح است که پیامبر اکرم (ص) اهل بیت خود را به مثابه کشتی نوح معرفی می‌‌فرماید که هر کس بر آن سوار شود نجات می‌یابد و هر کس از آن فاصله بگیرد هلاک خواهد شد.
دوم حدیث ثقلین است که پیامبر اکرم (ص) فرمودند دو چیز را از خود بر جای می‌گذارم؛ کتاب خدا و عترت من که اهل بیت من هستند و تمسک به این دو را سفارش کردند و فرمودند تا زمانی که به هر دو تمسک کنید گمراه نمی‌شوید. اگر کسانی تمسک به عترت را کنار بگذارند در معرض گمراهی هستند.
سوم حدیث یوم الدّار یا یوم الإنذار است. در این حدیث نورانی پیامبر اکرم (ص)، امیرالمؤمنین (ع) را در مقام وصی و جانشین و واجب الإطاعة بر مؤمنین معرفی می‌‌کند.
چهارم حدیث منزلت است که جایگاه امیرالمؤمنین (ع) در این حدیث مانند جایگاه هارون نسبت به موسی بن عمران (ع) است.
پنجم حدیث غدیر است که به طور مستقل و مشخص، شخص علی بن ابی طالب (ع) از طرف خداوند و به دست رسول خدا (ص) به عنوان امام مؤمنین معرفی می‌شود.
توضیح بیشتر درباره این پنج حدیث شریف را به ترتیب می‌‌توانید در مقالات زیر مطالعه نمایید:
۱ـ «حدیث سفینه نوح»
۲ـ «حدیث ثقلین»
۳ـ «حدیث یوم الدار»
۴ـ «حدیث منزلت»
۵ـ «حدیث غدیر»
البته ما این پنج آیه و پنج حدیث نورانی را محور مباحث تعیین امام حق قرار می‌‌دهیم. گرچه دهها حدیث دیگر وجود دارد که در مسئلهٔ امامت و ولایت مورد گفتگوی عالمان دینی، علمای شیعه و حتی علمای اهل سنت قرار گرفته است.

درس منادیان توحید

این مقاله بخشی از “درس‌ امامت” با عنوان “منادیان توحید” است که توسط استاد ارجمند دکتر سید محسن میرباقری تدریس شده است. علاقمندان به مباحث این درس می توانند آن را به صورت ویدیویی، صوتی یا متنی از لینک زیر دریافت کنند.

ورود به صفحه درس