حدیث منزلت و جایگاه ویژه امام علی (ع)

به تحقیق نزدیک‌ترین فرد به پیامبر اکرم (ص) وجود گرامی امیرالمومنین علی(ع) است. شواهد متعدد تاریخی و همچنین دلایل قرآنی و روایی فراوانی بر این امر وجود دارد. یکی از احادیث معروف در این زمینه، حدیث منزلت است که از لحاظ سندی بسیار محکم می‌‌باشد و به تواتر نقل شده است و پیامبر اکرم (ص) در جاهای مختلفی این حدیث را بیان فرموده‌اند.

در این حدیث شریف جایگاه امام علی (ع) نسبت به پیامبر اکرم (ص) همچون هارون نسبت به موسی (ع) معرفی می‌‌‌شود. به یقین می‌‌توان گفت هیچ کسی چنین جایگاهی نداشته و ندارد. و این مقام بالای امیرالمومنین (ع) و نزدیکی ایشان به پیامبر اکرم (ص) را نشان می‌‌دهد.

ابتدا چکیده مطالب ارائه شده است:

متن حدیث منزلت

در این حدیث پیامبر اکرم (ص) امیرالمؤمنین (ع) را برای خود مانند هارون (برادر موسی) برای موسی (ع) معرفی کردند، پیامبر اکرم (ص) به امیرالمؤمنین (ص) فرمودند:

موارد نقل حدیث منزلت

این حدیث با سندهای متواتر و مفصل و در جایگاه‌های مختلفی از رسول خدا (ص) نقل شده است. که در نمودار زیر مواردی از آن را مشاهده می‌کنید:

اما توضیح مطلب:

اول: معروفترین موردی که پیامبر اکرم (ص) این حدیث را بیان کردند هنگام غزوهٔ تبوک بود. پیامبر اکرم (ص) عازم غزوهٔ تبوک بودند، منافقین در صدد توطئه‌ای بودند که برای رسول خدا (ص) مشکلاتی ایجاد کنند. پیامبر (ص) برای جلوگیری از توطئهٔ آنها امیر المؤمنین (ع) را در مدینه به جای خود قرار دادند و با خود نبردند.

منافقین که وضع را برای خود نامناسب دیدند شروع کردند به شایعه پراکنی که علی بن ابی طالب (ع) جایگاه خود را در نزد پیامبراکرم (ص) از دست داده است 2؛ او همیشه در جنگها حضور داشت و پرچمدار غزوات رسول خدا (ص) بود حالا چه اتفاقی افتاده است که او مورد بی‌مهری قرار گرفته است؟ امیر المؤمنین (ع) باید این توطئه را خنثی می‌کردند. با عجله در یک یا دو منزلی خود را به پیامبر اکرم (ص) رساندند و با چشمی گریان عرضه داشتند یا رسول لله چه شده است که این بار من را از جهاد در راه خدا معاف کردید؟ پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

چون وقتی حضرت موسی (ع) به میعادگاه (میقات) رفتند حضرت هارون (ع) را خلیفهٔ خود درمیان قوم قرار دادند، فرمودند من هم برای تو چنین کاری کردم. این مشهورترین موردی است که حدیث منزلت از پیامبر اکرم (ص) صادر شده است.

دوم: در جریان عقد اخوت بین مسلمانان بود که بعد از ورود به مدینه، رسول خدا (ص) دو به دو بین مسلمانها برادری ایجاد کردند. هر کدام برادر دیگری شد و باید در زندگی به یکدیگر کمک کنند. بعد امیر المؤمنین (ع) را به برادری خود انتخاب کردند و فرمودند: «أَنْتَ أَخِی» تو برادر من هستی و همین حدیث منزلت را فرمودند.
سوم: هنگام تولد امام حسین (ع).
چهارم: در جریان جنگ خیبر.
پنجم: هنگام سد ابواب .4
ششم: غدیرخم.
هفتم: هنگام بیان فضل عقیل، جعفر و علی بن ابی طالب (ع)، فرزندان ابو طالب و مواردی دیگر….

در این موارد بود که پیامبر اکرم (ص) این حدیث را نقل کردند.

سند حدیث منزلت

اما دربارهٔ سند این حدیث باید گفت که در صحت این حدیث همه اتفاق دارند. حتی ابن تیمیه که در فضائل امیرالمؤمنین (ع) همیشه روش سلبی داشته و تا جایی که توانسته در آنها تردید و تشکیک کرده است؛ دربارهٔ حدیث منزلت، در منهاج السنة، می‌گوید: «إنَّ هَذَا الحَدیث ثَبَتَ فِی الصَّحیحَین بِلَا رَیبٍ وَ غَیرِهِمَا» 5 این حدیث بدون شک در صحیحین و در کتابهای حدیثی دیگر نقل شده است.

مستندات این حدیث بسیار فراوان است تا آنجا که محدث بحرانی در غایة المرام دربارهٔ حدیث منزلت از طریق اهل سنت یک صد روایت و از طریق شیعه هفتاد روایت را نقل می‌کند 6. محدثان اهل سنت این حدیث را از بیش از بیست صحابی پیامبر اکرم (ص) روایت کردند.

در تاریخ ابن کثیر پاره‌ای از این نقلها بیان شده است 7. همچنین مدارک بسیار دیگر که البته در این مقاله بنا بر نقل مدارک نداریم و فقط برای روشن شدن موضوع اشاره کردیم. اگر کسی بخواهد پیگیری کند و مستند این احادیث را ببیند باید مستقیماً به کتابهای مربوطه رجوع کند. از جمله کتابی به نام «براهین و نصوص امامت» از علی ربانی گلپایگانی که در آنجا این احادیث را آورده‌اند و مستندات آن را مطرح کرده‌اند.

در بین احادیث وارد شده در موضوع ولایت مشهورترین آنها حدیث غدیر است. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌‌توانید به مقاله «حدیث غدیر» مراجعه کنید.

درس منادیان توحید

این مقاله بخشی از “درس‌ امامت” با عنوان “منادیان توحید” است که توسط استاد ارجمند دکتر سید محسن میرباقری تدریس شده است. علاقمندان به مباحث این درس می توانند آن را به صورت ویدیویی، صوتی یا متنی از لینک زیر دریافت کنند.

ورود به صفحه درس