فهرست مطالب این مقاله را ببینید
- 1 مفهوم دعا
- 2 استجابت دعا از منظر آیات
- 3 استجابت دعا در روایات
- 4 چرا باید دعا کنیم؟
- 5 آثار و فوائد دعا
- 6 آداب دعا کردن
- 7 شروط استجابت دعا
- 8 روشهای استجابت دعا
- 9 بهترین اوقات دعا و نیایش
- 10 بهترین مکان برای استجابت دعا
- 11 حکمت تأخیر در استجابت دعا
- 12 دعای افرادی که مستجاب است
- 13 کتابهای انسانساز ادعیه
- 14 دو داستان آموزنده در باب استجابت دعا
دعا و نیایش، یکی از راههای ارتباطی بندگان با خداوند متعال است و به دنبال آن استجابت دعا یکی از موضوعات مهمی است که انسان به دنبال آن بوده و هست. انسان نیازش را به درگاه آفریدگار بیهمتا ابراز میکند و با استجابت دعا به غم و اندوه خود پایان میدهد. با اجابت دعای مؤمن، ایمان او تقویت، شادابی روح و ارتباط عمیقتر او با پروردگار مهربان ایجاد میگردد. اما باید دید چه روشهایی درخواست انسان را به اجابت نزدیک و باعث برآورده شدن آن میگردد.
در این مقاله قصد داریم به جهت اهمیت این موضوع و تأثیرات معنوی آن بر انسان، به روشهای استجابت دعا بپردازیم.
مفهوم دعا
دعا، در لغت به معنای خواندن است و در اصطلاح، نوعی خواستن است که به صورت درخواست، راز و نیاز، نیایش و مناجات با خداوند باری تعالی ابراز میشود.
دعا، راهی است برای اعتراف به نیازمندی و درخواست یاری از محضر خداوند و وسیلهای است برای شکرگزاری و قدردانی از نعمتهای بیشمار او.
نیایش و دعا، مظهر عشق ورزیدن و دوست داشتن رب العالمین است تا انسان با خضوع و خشوع در برابر قدرت بیانتهای خداوند، از غرور و خودپسندی خود دست بکشد و آفرینش خویش را مدیون آفریدگارش بداند.
فرق دعا با مناجات
- مناجات، یعنی خواندن خدا و دعا، یعنی خواستن از خداوند مهربان.
- مناجات، جنبه خصوصیتر نسبت به دعا دارد.
- دعا، ابراز نیاز است و مناجات گفتن راز با پروردگار خود در خلوت.
اهمیت دعا
دعا و نیایش، یکی از اساسیترین نیازهای انسان است که آدمی را از زندان نفس رهایی میبخشد. دعا، ریشه و اصل عبادت است و بنا بر فرموده حضرت محمد (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) دعا، مغز عبادت است، کلید موفقیت و رمز گشایش مشکلات و اسلحه مومن است. شهید مطهری در مورد دعا میگوید: «دعا، هم هدف است هم وسیله برای رفع نیازها».
دعا و مناجات، بیش از همه شامل حمد و ستایش خداوند و درخواست کمک از اوست. کسی میتواند خدای رحیم را بهتر ثنا بگوید که او را شناخته باشد و کسی میتواند بهترین درخواست را از خدا داشته باشد که از نیازمندهای انسان و موانعی که بر سر راه رسیدن آدمی به کمال است، آگاه باشد.
معصومین (علیهمالسلام) بیش از هر کس صفات وجودی خداوند و نیازهای آدمی را میشناسند. از این رو دعاهایی که از آنها برای شیعه به یادگار مانده، بینظیر است. برای نمونه دعای کمیل است که یکی از بهترینهاست و بنا به درخواست کمیل بن زیاد نخعی، امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) آن را به او آموخت و توصیه کرد که در هر شب جمعه یا در هر ماه یا در هر سال یا در عمرش یک بار با این دعا خدا را بخواند[1].
استجابت دعا از منظر آیات
از بزرگترین نعمتها و الطاف الهی این است که به بندگان خود اجازه فرموده تا احساس نیاز خود را ابراز کرده، نام او را بر زبان آورند و او را بخوانند. خداوند متعال میفرماید: «ادْعونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ[2]»، مرا بخوانید تا شما را اجابت نمایم.
علاوه بر آن دعا و نیایش، وسیلهٔ جلب نظر عنایت خدای متعال به بندگان نیازمند است. همانطور که در قرآن آمده است: « قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُم…[3]»، بگو: اگر دعایتان نباشد پروردگارم به شما هیچ اعتنایی نمیکند.
افزون بر آن، هنگامی که تمام درهای عالم اسباب به روی انسان بسته شده، و از هر نظر درمانده و مضطر میگردد، تنها کسی که میتواند قفل مشکلات را برایش باز کند، و نور امید در دل او زنده کند، و درهای رحمت را به روی او که از همه جا درمانده گشته، بگشاید، خدای مهربان است، همان گونه که قرآن میفرماید: «أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ…[4]»، آن کس که دعای بیچاره مضطر را به اجابت میرساند و رنج و غم آنان را بر طرف میسازد…
استجابت دعا در روایات
در روایات بسیاری به زوایای مختلف پیرامون دعا و استجابت دعا پرداخته شده است که نشان از از اهمیت ارتباط بنده با پروردگارش میباشد. برای نمونه به چند مورد اشاره میکنیم. از جمله این موارد اگر که دعا با جمیع شرایط انجام شود، خصوصاً با توجه، اخلاص، تضرّع و اصرار همراه باشد، چه بسا قضا و قدر را تغییر داده و به استجابت دعا بیانجامد. رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) میفرماید: «قضا و قدر را هیچ چیز جز دعا برنمیگرداند[5]».
علاوه بر آن، وسعت دعا بقدری شگفتانگیز است که همه را شامل میشود. رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) در این باره میفرماید: «هنگامی که مؤمنی برای مؤمنی پشت سرش دعا کند فرشتگان الهی همان دعا را برای او از خدا میخواهند[6]».
و امام صادق (علیهالسلام) نیز درباره درخواست مصرانه از خدای متعال و استجابت دعا میفرماید: «دعا، سپر مؤمن است و هرگاه دری را بسیار بکوبی به رویت باز خواهد شد[7]».
گفت پیغمبر که گر کوبی دری عاقبت زان در برون آید سری
همچنین بنا بر فرمایش امام علی (علیهالسلام) دعا در برطرف کردن بلاها و حوادث و ایجاد آرامش و قدرت به انسان بلازده، نقش مؤثری ایفا میکند. «امواج بلا را با دعا و نیایش برطرف سازید[8]» . و روایات بیشمار دیگر از اهل بیت (علیهمالسلام) با موضوع دعا که بسیار زیبا و خواندنی است.
چرا باید دعا کنیم؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت، آن چیزی که انسان را به حرکت و تکاپو وا میدارد، کسب منفعت و دفع کردن ضرر از خود است. انسانها گاهی چیزهایی را که به نفع یا ضررشان هست، به راحتی تشخیص میدهند، اما گاهی سود یا زیانِ کاری برای انسان مشخص نیست، لذا وجود دوستی که خیرخواه باشد تا مصلحت یا مفسدهای را به آن گوشزد کند، نیاز است؛ چراکه چنین دوستانی مانند چراغ راه، انسان را از گرداب گمراهی نجات میدهند.
ائمه هدی (علیهمالسلام) با این روش مردم را به یاد خداوند و درخواست از او ترغیب میکردند. امیرالمؤمنان علی (علیهالسلام) به فرزندش امام حسن (علیهالسلام) میفرماید: «ای پسرم! تو را به تقوای خدا و پایبندی به دستورهای او و آباد کردن قلبت به یاد او سفارش میکنم[9]».
امام رضا (علیهالسلام) نیز به یاران خود فرمود: «از سلاح انبیاء بهره گیرید. از ایشان سؤال شد سلاح انبیاء چیست؟ فرمود: دعا[10]». پس چه دوستی بهتر از خداوند که به مصالح و مفاسد انسان آگاه است و جز خیر و نیکی برای او نمیخواهد و چه شیرین است دوستی با حضرت دوست، که هرچه داریم همه از اوست.
آثار و فوائد دعا
یکی از سازندهترین راهکارهای تأمین بهداشت روان و تولید کننده شور و نشاط و امید در انسان دعاست؛ زیرا روح را لطیف میکند، به قلب اطمینان میدهد، نَفْس را آرامش و صفا میبخشد و از عوامل مؤثر در جلب دوستی و ثابت شدن محبت نسبت به پروردگار مهربان است. علاوه بر این، برای دعا و نیایش آثار و فواید بیشمار دیگری برای مؤمن شمردهاند که عبارتند از:
- تقویت توکل و خدامحوری و خداشناسی؛
- ایجاد اخلاص درون و عشق پاک نسبت به معبود؛
- خالی کردن نفس از معشوق غیر حقیقی؛
- ایجاد پیوستگی روح به ساحت حضرت حق؛
- رفع نیاز و حل مشکلات؛
- تهذیب و تزکیه نفس؛
- بخشش گناهان؛
- برترین عبادت و اجر اخروی؛
- شناخت مصالح و مفاسد خویش؛
- تغییر مقدرات؛
- در امان بودن از مکر شیاطین؛
- نوع دوستی، صمیمیت و فداکاری نسبت به دیگران؛
- دور شدن از نفاق، قساوت قلب و خودخواهی؛
- رسیدن به کرامت و بزرگواری و …
آداب دعا کردن
هرگاه فردی از شخصی بزرگ و دارای مقام، خواستهای داشته باشد، سعی میکند آن را با بهترین کلمات و زیباترین جملات بیان کند تا به حاجتش برسد. دعا و تضرع به درگاه خداوند متعال که آفرینندهٔ آسمان و زمین و همه موجودات جهان است، مدیر و مدبر است و هیچ قدرتی برتر از او نیست، آدابی دارد که با رعایت آن، ثمره و نتیجه بهتری بدست میآید.
مطابق روایاتی که از ائمه معصومین (علیهمالسلام) به ما رسیده، مهمترین آداب دعا به شرح ذیل است:
۱. شروع دعا با بسم الله: رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) فرمود: «دعایی که با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز گردد، رد نمیشود[11]»؛
۲. حمد و ثنای خداوند: امام صادق (علیهالسلام) فرمود: «پس هرگاه از خدا خواستهای داشتید، خداوند عزیز و جبّار را تمجید و مدح کنید و بگویید: ای بخشندهترین عطاکنندگان و ای بهترین کسی که از او چیزی میطلبند و …[12] »؛
۳. صلوات فرستادن: پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) فرمود: «صلوات فرستادن بر من، استجابت دعایتان، رضایت پروردگارتان و پاکی اعمالتان است[13]»؛
۴. یادآوری گناهان، اقرار به آنها و استغفار نزد پروردگار: امام محمد باقر (علیهالسلام) فرمود: «به خدا سوگند، کسی از گناه رهایی نمییابد، مگر آنکه به آن اقرار کند[14]»؛
۵. بیان خواستهٔ خود از درگاه خداوند: امام صادق (علیهالسلام) فرمود: «هنگامی که بندهای دعا میکند، خداوند میداند بندهاش از او چه میخواهد، اما دوست دارد بندگانش حاجتهای خود را نزد او ببرند. پس هرگاه دعا کردی، حاجتت را بگو[15]»؛
۶. شفیع قرار دادن صالحان: امام موسی كاظم (عليه السلام) فرمود: «هرگاه خواستى از خداوند حاجتى طلب كنى، بگو: خدايا! به حقّ محمّد و على از تو مسئلت مىكنم؛ زيرا آن دو را نزد تو منزلتى است[16]»؛
۷. پنهانی بودن دعا: پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) فرمود: «یک دعای پنهانی، برابر است با هفتاد دعای آشکار[17]»؛
8. دعای گروهی: امام صادق (عليهالسلام) فرمود: «چون مشكلى پدرم حضرت باقر (عليهالسلام) را غمناك مىساخت، زنان و كودكان را گرد مىآورد و خود دعا مىكرد و آنان آمين مىگفتند[18]».آمين گفتن در برابر دعا، مستحب است و آمين گويى كودكان بى گناه و اهل خانه دعا را به اجابت نزديك تر مىكند؛
۹. دعا نمودن برای همه: امام صادق (علیهالسلام) فرمود: «هر کس پیش از دعا کردن برای خودش، چهل مؤمن را دعا کند، دعایش مستجاب میشود[19]»؛
۱۰. حسن ظن به اجابت دعا: امام صادق (عليه السلام) فرمود :«هرگاه دعا مى كنى با دل به خدا روى آر و چنين فکر کن كه حاجت و خواسته تو بر در خانه است[20]»؛
۱۱. کوچک نشمردن خواستهها:امام على (عليهالسلام) فرمود :خداوند تبارك و تعالى … اجابت خود را در دل دعا پنهان كرده است. پس هيچ دعايى را كوچك نشمار؛ زيرا چه بسا اجابت شود و تو ندانى[21]»؛
۱۲. پا فشاری و اصرار در دعا:رسول خدا(صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) فرمود:«خداوند رحمت کند بندهای را که از خداوند عزوجل حاجتی بخواهد و در دعایش پافشاری ورزد؛ خواه دعایش مستجاب شود، خواه نشود[22]».
شروط استجابت دعا
برای رسیدن به مرحله استجابت دعا ، بهتر است بدانیم که دعا علاوه بر آداب، شروطی هم دارد. مهمترین شروط استجابت دعا از این قرار است:
۱. دعا کردن و تلاش برای رسیدن دعا به اجابت: اگر کسی از خداوند چیزی بخواهد، اما خودش نیز در راه رسیدن به آن تلاش نکند، دعایش مستجاب نمیشود. رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) در سفارش به ابوذر میفرماید: «ای ابوذر، حکایت دعا کنندهٔ بدون عمل، حکایت تیرانداز بدون کمان است[23]»؛
۲. توبه و دوری از گناهان: امام باقر (علیهالسلام) فرمود: «همانا بنده از خداوند حاجتی میخواهد که شأن آن این است که خداوند آن را در آیندهای دور یا نزدیک برآورده سازد. ولی بنده گناهی مرتکب میشود و خداوند به فرشته میفرماید: حاجت او را برآورده نکن و محرومش کن که او موجب غضب من شده و سزاوار محرومیت است[24]»؛
۳. دعا مخالف سنّتهای الهی نباشد: از آنجایی که علم و آگاهی انسان اندک و صبرش کم است، به همین دلیل ممکن است از خداوند مهربان چیزی بخواهد که هم به زیان خود او و مخالف سنّت الهی است. در قرآن کریم به این نکته اشاره شده: « وَيَدْعُ الْإِنْسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَيْرِ وَكَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا[25]»، انسان با شوق و رغبتی که خیر و منفعت خود را میجوید با همان شوق و رغبت شرّ و زیان خود را میطلبد، و انسان بسیار بیصبر و شتابکار است.
همچنین حضرت علی (علیهالسلام) به دعا کننده سفارس میکند: «ای دعا کننده! چیزی را که شدنی نیست و چیزی را که حلال نیست از خدا مخواه[26]».
روشهای استجابت دعا
گاه این سوال پیش میآید که برای استجابت دعا چه کنیم؟ با توجه به مطالب ارائه شده روشن شد که برای استجابت دعا ابتدا باید آداب دعا و سپس شروط دعا رعایت شود، اما عواملی دیگر نیز در رسیدن خواستههای انسان به اجابت تأثیرگذار است که باید به آنها نیز دقت کرد. از جمله این موارد که در روایات سفارش شده میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. چشم امید از غیر خدا برداشتن و خواستن از قدرت لایزال الهی؛
در درگه ما دوستی یک دله کن هر چیز که غیرماست آنرا یله کن
یک صبح به اخلاص بیا بر در ما گر کار تو بر نیامد آنگه گله کن
۲. کسب روزی حلال و دوری از مخلوط شدن مال خود به حرام؛
۳. حضور قلب و خلوص نیّت داشتن و خالی کردن دل از هرچه غیر او هنگام دعا؛
۴. ابتدا دعا برای مؤمنین و مؤمنات، سپس بیان درخواست خود: هر کس دعا کردن برای چهل نفر از مؤمنین را بر دعای خویش مقدم بدارد و سپس برای خود دعا کند دعایش مستجاب است. طلب غفران و رحمت برای چهل مؤمن در قنوت نماز وتر به همین دلیل است؛
۵. توسل کردن و واسطه قرار دادن اهل بیت (علیهمالسلام) در دعاها: امام رضا (علیهالسلام) فرمود: «هرگاه سختی و گرفتاری به شما روی آورد، به وسیله ما در پیشگاه الهی استعانت بجویید، و همین منظور خداوند است که فرموده: وَ للهِ الأَسْماءُ الحُسْنی فَادعُوهُ بِها[27]» و خداوند را نیکوترین نامهاست، بدانها خدا را بخوانید. و امام صادق (علیهالسلام) فرمود: «سوگند به خدا اسماء حسنی ما هستیم… پس خدا را به وسیله آنها بخوانید[28]»؛
یا رب به محمّد و علی و زهرا یا رب به حسین و حسن و آلعبا
کز لطف برآر حاجتم در دو سرا بیمنتِ خلق یا علی الاعلا
۶. انتخاب زمان و مکان مناسب برای دعا کردن طبق سفارش اهل بیت (علیهمالسلام).
بهترین اوقات دعا و نیایش
برای بیان خواسته و نیایش به درگاه خداوند متعال، زمانهایی در آیات و روایات ائمه معصومین (علیهمالسلام) سفارش شده که احتمال استجابت دعا در آن بیشتر است. به عنوان نمونه در قرآن کریم آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا[29]»، ای کسانی که ایمان آورده اید خدا را بسیار یاد کنید و او را در بامدادان و شامگاهان تسبیح بگویید.
اوقاتی که برای دعا کردن سفارش شده به دو گونه است:
۱. ساعاتی از شبانه روز مانند:
- هنگام اذان؛
- هنگام نماز؛
- دل شب؛
- سحرگاهان؛
- از سپیده دم تا دمیدن خورشید؛
- پیش از طلوع و غروب خورشید؛
- یک سوم از شب گذشته؛
- هنگام ظهر.
۲. زمانهای معین شده در طول سال مانند:
- ماههای رجب و رمضان؛
- اعیاد مبعث، فطر، قربان و غدیر؛
- روزهای جمعه، روز عرفه و روز اول محرم؛
- شبهای قدر، شب جمعه و شب نیمه شعبان؛
- هنگام نزول باران.
بهترین مکان برای استجابت دعا
بعضی از مکانها به دلیل مقدّس و مبارک بودن آن برای دعا، در روایات معرفی شده که با قرار گرفتن در این اماکن مشرّف، امید به برآورده شدن حاجت بیشتر است. از جمله این موارد:
۱. شهر مکه و مسجد الحرام؛
۲. حرم رسول خدا و آرامگاه اهل بیت (علیهمالسلام)؛
۳. حائر حسینی؛
۴. مسجد سهله و مسجد کوفه؛
۶. مزار پدر و مادر.
حکمت تأخیر در استجابت دعا
در برخی موارد با وجودی که فرد آداب و شروط دعا را رعایت کرده و در مکان و زمانی مناسب دست به دعا برمیدارد، اما دعایش مستجاب نمیشود. امام صادق (علیهالسلام) در این خصوص میفرماید: «بندهای دعا میکند و خداوند عزّوجلّ به دو ملک میگوید: دعایش مستجاب است ولی آن را برآورده نکنید؛ چراکه دوست دارم صدای او را بشنوم[30]».
علاوه بر آن توجه به این سفارش حضرت علی (علیهالسلام) به فرزندش امام حسن (علیهالسلام) قوت قلب است که فرمود: «دیر اجابت شدن دعایت، تو را از رحمت خداوند ناامید نکند… چه بسا اجابت دعایت به تأخیر بیفتد تا پاداش دعا کننده، بیشتر شود و عطای امیددارنده به رحمت الهی بیشتر گردد و چه بسا چیزی را بخواهی و به تو داده نشود، اما در آیندهٔ دور یا نزدیک بهتر از آن به تو عطا شود[31]».
به هر حال، چنانچه برآورده شدن آن خواسته به مصلحت فرد نباشد، خداوند چیز دیگری به او عطا میکند و اگر به هر دلیلی برآورده نشد «به اندازه دعایش گناهانش را میآمرزد[32]».
دعای افرادی که مستجاب است
بعضی از افراد، نزد خداوند باری تعالی، جایگاه ویژهای دارند و هنگامی که در حق دیگری دعا کنند، رد نخواهد شد و به اجابت میرسد. از جمله این افراد عبارتند از:
- دعای پیامبر خدا و اهل بیت (علیهمالسلام) در حق مؤمنین؛
- دعای پدر در حق فرزند نیکوکار؛
- دعای مادر در حق فرزند؛
- نفرین پدر در حق فرزند آزار دهندهاش؛
- دعای ستمدیده بر علیه ستمگر؛
- دعای مؤمن در حق مؤمن؛
- دعای پیشوای دادگر؛
- دعای کودکان پاک؛
- دعای قاری قرآن؛
- دعای روزهدار؛
- دعای بیمار و عیادت کننده او؛
- دعای شب زندهدار.
کتابهای انسانساز ادعیه
از جمله عوامل بسیار اثرگذار در پاکسازی نفس و رسیدن به مرتبههای عالی، روی آوردن به ادعیه و مناجاتهاست. مراجعه به ادعیه و مأنوس شدن به آنها اثری معجزهآسا در تزکیه نفس دارد و باعث نورانی شدن دل میشود.
افراد بسیاری بودند که بوسیله تمسک به مفاتیح الجنان و صحیفه سجادیه، راه انس با خداوند را یافتند و حجابها را کنار زدند. امام صادق (علیهالسلام) میفرماید: «دعا کن و مگو کار از کار گذشته است؛ همانا نزد خداوند مقام و منزلتی است که جز با دعا به دست نمیآید[33]».
کتابهای دعا و نیایش، به کتابهای انسانسازی تعبیر شدهاند. دعای کمیل، مناجات شعبانیه، زیارت جامعه، دعای ابوحمزه ثمالی و … با مضامین عالی در توصیف خداوند متعال و نیازهای انسان، نقش مؤثری بر روح و روان انسان دارد و آن را برای تزکیه و تهذیب نفس آماده میکند و یاد خدا را در دل انسان زنده نگه میدارد. حضرت علی (علیهالسلام) در این خصوص میفرماید: «ریشه شایستگی دل، پرداختن آن به یاد خداست[34]». رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآلهوسلم) نیز میفرماید: «ذکر فراوان خداوند موجب پاکی دل از نفاق و دورویی است[35]».
تأثیر دعا و اهمیت آن از نگاه امام خمینی (ره)
امام خمینی (ره) درباره تأثیر دعا و اهمیت آن میفرماید: «از همه دلانگیزتر مناجات و ادعیه ائمه مسلمین است که راهبرند به سوی مقصود، نه راهنما، و دست انسان حقجو را میگیرند و به سوی او میبرند، افسوس و صد افسوس که ما از آن ادعیه فرسنگها دور هستیم و مهجور[36]».
دیدگاه دکتر کارل درباره نیایش و دعا
دکتر الکسیس کارل، پزشک، جراح و دانشمند معروف فرانسوی، پس از بررسی تأثیر دعا بر بیماران مختلف، نتیجه تحقیقاتش را به صورت کتابی به نام «نیایش» درآورده و درباره نقش دعا مینویسد: «هیچ کس، هیچ گاه نیایش نکرده مگر آنکه چیزی دستگیرش شده است … کسی که دعا میکند تا خدا او را از یک بیماری عضوی شفا دهد و بیمار میماند، در عوض یک تحول عمیق و تفسیرناپذیر روحی و اخلاقی به وی دست میدهد[37]».
دو داستان آموزنده در باب استجابت دعا
در خصوص دعا و اثرات معنوی آن، داستانهای فراوانی از سیره پیامبر و اهل بیت (علیهمالسلام) به دست ما رسیده است که جهت درسآموزی از محضر بزرگان دین، در ادامه دو مورد مطرح میگردد:
1. اثرات دعای مؤمنین
حفص بن عمر بجلی گوید: از وضع ناهنجار مالی و از هم پاشیدگی زندگیام به امام صادق (علیهالسلام) شکایت کردم.
امام فرمود: «هنگامی که به کوفه رفتی با فروش بالش زیر سرت هم که باشد به ده درهم غذایی آماده کن و تعدادی از برادرانت را به غذا دعوت کن و از ایشان بخواه تا درباره تو دعا کنند».
حفص گوید: به کوفه آمدم و هر چه تلاش کردم غذائی مهیا کنم میسر نشد تا بالاخره طبق دستور امام بالش زیر سرم را فروختم و با آماده ساختن غذا، تعدادی از برادران دینی خود را دعوت نموده و از ایشان خواستار دعا در حل مشکلات زندگیام شدم؛ آنها هم با صرف غذا دعا کردند.
به خدا قسم، جز مدت کوتاهی از این قضیه نگذشت که متوجه شدم کسی در خانه را میزند و چون در را باز کردم، دیدم شخصی که با او داد و ستد داشتم و از وی طلب کار بودم به سراغ من آمد و با پرداخت مبلغ سنگینی که به گمانم ده هزار درهم بود، بدهی خود را با من تسويه و مصالحه کرد، و از آن پس پی در پی کار من به فراخی و گشایش نهاد و به رفع سختی و تنگدستی انجامید[38].
2. اصلاح تفکرات غلط
شخصی با هیجان و اضطراب به حضور امام صادق (علیهالسلام)آمد و گفت: «درباره من دعایی بفرمایید تا خداوند به من وسعت رزقی بدهد، که خیلی فقیر و تنگدستم». امام فرمود: «هرگز دعا نمی کنم.». آن فرد گفت: چرا دعا نمی کنید؟!
حضرت فرمود: «برای اینکه خداوند راهی برای این کار معین کرده است. خداوند امر کرده که به دنبال روزی بروید و آن را طلب نمایید. اما تو میخواهی در خانه خود بنشینی و با دعا روزی را به خانه خود بکشانی![39]».
سخن آخر
در یک جمعبندی از مطالب پیرامون دعا باید گفت، انسان از طریق دعا و برقراری ارتباط خالصانه و خاضعانه با کردگار خود، علاوه بر تقرب به خداوند مهربان، به صفای دل و پالایش روح میرسد و در این راه با بهرهمندی از روشهای استجابت دعا که از اهل بیت (علیهمالسلام) به دست مؤمنین رسیده، علاوه بر تعلق خاطر بیشتر نسبت به آفرینندهاش، روح خود را به پرواز درآورده و حتی اگر دعایش به اجابت نرسد، از درگاه خداوند ناامید برنمیگردد.
[1] . اقبال الاعمال، ص ۲۲۰.
[3] . سوره فرقان،
[4] . سوره نمل، آیه ۶۲.
[5] . مکارم الاخلاق، ص ۲۶۸.
[6] . جامع السعادات، ج 1، ص ۳۱۹.
[7] . کافی، ج ۲، ص ۳۴۰.
[8] . نهج البلاغه ترجمه فیض السلام، ص ۱۱۵۴.
[9] . نهج البلاغه، نامه ۳۱.
[10] . کافی، ج ۲، ص ۴۶۸ .
[11] . الدعوات، ص ۱۳۱.
[12] . کافی، ج ۲، ص ۴۸۵.
[13] . بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۶۴.
[14] . کافی، ج ۲، ص ۴۲۶.
[15] . همان، ۴۷۶.
[16] . الدعوات، ص ۱۲۷.
[17] . همان، ص ۷.
[18] . کافی، ج ۲، ص ۴۸۷.
[19] . بحارالانوار، ج ۲۱، ص ۳۱۷.
[20] . کافی، ج ۳، ص ۴۷۳.
[21] . خصال، ج ۳۱، ص ۲۰۹.
[22] . عدة الداعی، ص ۲۰۹.
[23] . ؟؟؟
[24] . کافی، ج ۲، ص ۲۶۸.
[25] . سوره اسرا، آیه ۱۱.
[26] . ؟؟؟؟
[27] . سوره اعراف، آیه ۱۸۰؛ تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۱۷۶.
[28] . ینابیع الحکمة، ج ۲، ص ۳۲۴.
[29] . سوره احزاب، آیه ۴۲-۴۱.
[30] . کافی، ج ۲، ص ۴۸۹.
[31] . نهج البلاغه، ص 397.
[32] . بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۷۸.
[33] . میزان الحکمة، حدیث 5539.
[34] . غررالحکم، ص ۳۷۹.
[35] . میزان الحکمه، حدیث ۶۴۳۳.
[36] . تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (ره)، ص 88.
[37] . ترجمه نیایش، ص ۴۰ و ۴۱.
[38] . با مردم اینگونه برخورد کنیم، ص ۱۰۷.
[39] . وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۵۲۹.