وحدانیت و اهمیت آن

در این مقاله دربارهٔ وحدانیت که یکی از صفات خدای رحمان است مطالبی مطرح خواهد شد؛ به دلیل اهمیت صفت توحید نسبت به سایر صفات الهی لازم است این موضوع را در چند مقاله مختلف بررسی کنیم. این متن که اولین مقاله از سری مقالات درباره وحدانیت خداوند است درباره اهیمت این صفت الهی نسبت به سایر صفات بحث می‌کند. برای این که از کلیت این مقاله آگاه شوید می‌توانید چکیده آن را مطالعه کنید:

وحدانیت مهمترین بحث خداشناسی است. در مقاله «شناخت خدا» تبیین شده است که خداوند معرفت توحیدی خود را در فطرت انسان‌ها قرار داده است.

این تعبیر در روایات آمده که خداوند انسان‌ها را بر توحید یعنی بر معرفت خدا خلق کرد. پس در واقع معرفت خدا همان توحید است؛ یعنی معرفت توحیدی.

ما خدا را به یگانگی شناختیم. وحدانیت خدا از معرفت خدا جدا نیست. عقل نیز خدای یگانه را بی‌شباهت به مخلوقات اثبات می‌کند و در واقع خدایی که شبیه مخلوقات باشد، خدا نیست، بلکه مخلوقی است که به خالق و خدا نیازمند است.

در میان مباحث اسماء و صفات الهی بحث وحدانیت مقدم بر سایر صفات است چرا که:

اولاً وحدانیت از معرفت خدا جدا نیست و بلافاصله باید بعد از بحث معرفت خدا مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.

ثانیاً وحدانیت و یگانگی خدا زیر بنای تمام مباحث خداشناسی است. از جمله مباحث کلی راجع به این‌که صفات خدا را چطور باید بشناسیم، آیا می‌توانیم به کنه صفت خدا برسیم؟ به کنه ذات خدا برسیم؟ اساساً توحید زیربنای تک تک صفات الهی مثل علم و قدرت و حیات است؛ یعنی باید بر اساس یگانگی خدا سایر صفات را تفسیر و معنا کنیم. بنابراین وحدانیت به معنای یگانگی خدا، زیربنای تمام مباحث خداشناسی است که بعد از بحث معرفت خدا و اثبات خدا باید بلافاصله مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.

اسلام و توحید

پیامبران الهی مردم را به توحید و یگانه دانستن خدا دعوت کردند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید:

یگانگی خدا نقطهٔ مشترک بین تمام تعالیم انبیای الهی و همهٔ رسولان است و در این آیه دو مطلب آمده است؛ یکی لا اله الا الله که به وحدانیت خدا اشاره دارد و یکی «فَاعْبُدُونِ‏». حالا اگر این‌طور است و من خدای یگانه هستم، پس فقط مرا عبادت کنید.

وحدانیت نقطهٔ مشترک تعالیم همهٔ انبیاء الهی است؛ در دین مبین اسلام تأکید ویژه‌ای بر توحید شده است و در هیچ دینی به اندازهٔ اسلام بر توحید تأکید نشده است و حتی در نزد غیر مسلمانان هم این مطلب پذیرفته شده است. مثلاً در کتاب تاریخ جامع ادیانِ جان ناس؛ ایشان وقتی وارد بحث از هر دینی می‌شود، یک عنوانی انتخاب می‌کند. مثلاً برای دین یهود بحث شریعت را برای دین مسیحیت بحث محبت را، برای اسلام توحید را انتخاب کرده است. اسلام دین توحید. مشخصهٔ اسلام را توحید دانسته است، با این‌که خود این شخص مسلمان نیست. بنابراین حتی نزد دیگران این مطلب روشن است که اسلام بیش از همهٔ ادیان بر توحید تأکید کرده است، گرچه همهٔ ادیان بر وحدانیت خدا تأکید کردند اما تأکید اسلام که  کامل‌ترین و آخرین دین است، بر توحید خیلی زیاد بوده است.

وحدانیت رمز رستگاری

برای همین شعار لا اله الا الله شعار اصلی اسلام و شعار اصلی پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) بوده است.

یعنی پیامبر نفرمود خدا را قبول بکنید، نه. فقط بحث اصل وجود خدا نیست، یگانگی خدا هم است. برای رستگار شدن فقط پذیرش الله کافی نیست بلکه نفی هر الهی جز الله نیز لازم است، که یعنی یگانگی خدا. پس ملاک رستگاری و نجات انسان، ایمان به وحدانیت خداوند است، نه فقط پذیرفتن خدا که بتوان شریکی هم برای او قائل شد.

در روایات نیز همین مطلب بیان شده است. در روایتی جبرئیل از سوی خدا به پیامبر  (صلی الله علیه و آله)می‌فرماید:

اهل لغت «دعامه» را به عماد البیت معنا کرده‌اند؛ یعنی آن چیزی که خانه روی آن استوار است یا به او تکیه می‌کند. بعضی اهل لغت گفتند ستونی که دیوار را از کج شدن نگه می‌دارد؛ این تعبیر نقش توحید را نشان می‌دهد که توحید جلوی انحراف را می‌گیرد؛ یعنی وحدانیت و توحید برای کل مباحث خداشناسی اصلُ الاصول است.5

مادامی که به توحید تمسک بکنیم، منحرف نخواهیم شد و اگر ما این اصل را رها بکنیم و دچار مشکلات اعتقادی و سپس عملی خواهیم شد. کسی که با دیدگاه‌های مختلف و با تاریخ اندیشه‌ها آشنا باشد، می‌تواند به خوبی  درک بکند، مشکلاتی که بسیاری از متفکرین با آن مواجه شدند، به خاطر دوری از توحید و لوازم آن بوده است. در یک روایتی از امام صادق  (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:

توحید و عدل پایه‌های دین هستند تا جایی که بعضی متکلمین گفتند اصول دین دو تا است؛ توحید و عدل چون که نبوت و امامت و معاد از لوازم عدل هستند.

تا اینجا کمی با اهمیت صفتِ وحدانیت آشنا شدیم. اما این بحث دامنه وسیعی دارد؛ این که توحید دقیقاً به چه معنایی است و مراتب مختلف توحید مانند توحید ذاتی و توحید صفاتی چه آموزه‌هایی نسبت به خدای متعال برای ما ایجاد می‌کنند و مباحثی از این دست همگی زیر مجموعه‌ای از مبحث وحدانیت هستند که می‌توانید در مقالات زیر آن‌ها را مطالعه کنید:

1. مقاله «توحید چیست؟»
2. مقاله «انواع توحید»
3. مقاله «توحید ذاتی»
4. مقاله «توحید صفاتی»
5. مقاله «توحید افعالی»
6. مقاله «توحید تشریعی»
7. مقاله «توحید عبادی»

پیشنهاد ما این است که تمام این مقالات را به ترتیبی که آمده است مطالعه بفرمایید تا بحث وحدانیت و توحید را به طور کامل فرا بگیرد.

برای کسب اطلاعات بیشتر به درس ” توحید در قرآن” از سلسله دروس دوره “عقاید قرآنی” مراجعه کنید.