اهمیت نقش مادر در تربیت فرزندان با توجه به آیات و روایات

تربیت فرزندان از مهم‌ترین وظایف هر والدینی است. در این میان، نقش مادر به‌ عنوان اولین مربی و الگوی رفتاری در زندگی کودک، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم‌السلام) به ‌طور صریح بر نقش مادر تأکید شده و او را در فرآیند تربیت انسانی، محور و ستون فقرات خانواده معرفی می‌کنند.

در بسیاری از متون مذهبی، آغوش مادر به‌ عنوان ظرفی برای کمال و رشد شخصیت فرزندان یاد شده است. هر چند که تربیت فرزند وظیفه‌ای مشترک بین والدین است، اما نقش مادر به‌ دلیل نزدیکی عاطفی، توجه به جزئیات رفتاری و عاطفی، و تأثیر بر روحیه و شخصیت کودک، بارزتر و چشمگیرتر است.

به دلیل اهمیت نقش مادر در تربیت فرزندان، در این مقاله به تبیین و بررسی این موضوع با بهره‌گیری از آیات و روایات می‌پردازیم و به تأثیرات عمیق وی در شکل‌گیری شخصیت و رفتار اجتماعی فرزندان نگاهی خواهیم داشت.

مادر است مقصــود هست و بود ما         مادر است بالاترین موجــــــــودِ ما

مادر است آمـــــــــــــوزگار معرفت               مادر است یک عالمـــی از موهبت

مادر، ریشه و اصل وجود فرزند

در حقیقت مادر اصل، ریشه و سرچشمه وجود فرزند است. فرزند انعکاسی از واقعیات جسمی و روحی مادر و میوه‌ای از این شجرهٔ مبارکه است، به همین علت نقش مادر بسیار مهم است؛ چرا که فرزند به مدت شش تا نه ماه مهمان مادر است و از مادر اثر می‌پذیرد.

روحیه و اخلاق مادر بر رشد فرزندش در مرحلۀ جنینی، تاثیر می‌گذارد. روحیۀ فرزند در دوران بارداری از روحیۀ مادر شکل می‌گیرد. در واقع این نه ماه از زندگی جنین، بر تمام عملکردهای ذهنی، هوشی، حسی، روحی و فیزیکی آنها در زندگی آینده آن تأثیر مستقیم می‌گذارد. دوران حمل برای طفل، دورانی سرنوشت‌ساز است. مادر باید بداند که تمام اخلاق و روحیاتش بر بچه‌ای که در شکم دارد اثر دارد.

دختران قبل از ازدواج باید به این نکته مهم توجه داشته باشند که آنها مادران آینده هستند و می‌بایست در رفت و آمد، خورد و خوراک، معاشرت، ادب و ایمان دقت کنند تا بتواند نسلی پاک، سالم به دنیا آورده و باایمان و مؤدب تربیت کند.  

مادر برای تحویل دادن فرزندی پاک، شجاع، خردمند و با ادب باید دارای وجودی پاک، فکری سالم و اخلاقی انسانی باشد. او که می‌خواهد فرزندی باایمان داشته باشد خود باید دارای قلبی سرشار از ایمان و یقین به پروردگار باشد تا بتواند فرزندی خداپرست تربیت نماید و حتی باعث آمرزش او می‌گردد.

در این خصوص پيامبر خدا (صلّى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) می‌فرمود: «أكرِموا أولادَكُم، وأحسِنوا أدَبَهُم؛ يُغفَر لَكُم[1]»؛ فرزندانتان را گرامى بداريد و نيكو تربيتشان كنيد تا آمرزيده شويد.

مادر بهترین گزینه برای مراقبت از فرزند

نقش مادری یکی از نقش‌های اصلی و اولویت‌دار برای زنان است. به حکم طبیعت، زنان پس از این که فرزند خود را به دنیا می‌آورند بهترین گزینه برای مراقبت از او هستند. همچنین شیر مادران بهترین غذا و شکیبایی حاصل از رابطه عمیق عاطفی آنان با کودک خود در دوران شیردهی، بهترین موقعیت برای انس گرفتن فرزند با مادر است.

در سیره حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) آمده، هرگاه کسی می‌خواست در انجام امور منزل به ایشان کمک کند، حضرت کار پخت و پز را به او می‌سپردند و خود به فرزندانشان رسیدگی می‌کردند و می‌فرمود: «من به حال فرزندانم مدارای بیشتری دارم و مهربان‌ترم[2]».

مادر اولین فردی است که بذر تربیت را در روان و جان فرزند می‌پاشد و اولین مدرسه کودک دامان مادرش می‌باشد. آغوش مادر بهترین جایگاه برای تربیت فرزند است. نکته مهم این که تربیت کردن فرزند به نصیحت کردن و گفتن نیست، بلکه به رفتار و عمل است. بسیاری از نابهنجاری‌های رفتاری که در فرزندان دیده می‌شود از رفتار پدر و مادر نشأت می‌گیرد؛ چرا که فرزند در ۶ سال اول زندگی خود از آنها الگو می‌پذیرد.

مادر آگاه به مسائل تربیتی کودکان بیش از دیگران به وظایف خود آشناست. از همین رو با صبر و حوصله فضایی امن و آرام را برای رشد فرزند خود فراهم می‌کند. اهتمام مادر به مطالعه در زمینه تربیت فرزند منجر به ارتقا‌ء سطح آگاهی او در این زمینه می‌گردد و موفقیت او را در تربیت فرزند دو چندان می‌کند.

کدام کودکان سالم‌ترند؟

در پاسخ به این سوال باید گفت یکی از عوامل کلیدی که بر سلامت جسمی و روحی کودکان تأثیر عمیق دارد، نقش مادر است. مادر به ‌عنوان اولین مربی و الگوی رفتاری فرزندان، نقشی بی‌بدیل در شکل‌گیری عادات سالم و تأمین نیازهای اساسی کودکان ایفا می‌کند.

مادرانی که از روش‌های صحیح آموزشی در تربیت استفاده می‌کنند، می‌توانند کودکانی با سلامت جسمی و روانی بهتر تربیت کنند. همچنین، محبتی که مادر به فرزندان خود نشان می‌دهد، به ایجاد احساس امنیت و اعتماد در کودکان کمک کرده و به آنها می‌آموزد تا با دنیای بیرون بهتر سازگار شوند.

علاوه بر این، مادران می‌توانند با ایجاد فضایی عاطفی و حمایت کننده، به فرزندان خود کمک کنند تا در مواجهه با مشکلات زندگی، سازگارتر و انعطاف‌پذیر باشند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد کودکانی که تحت مراقبت و توجه عاطفی مادران خود قرار دارند، معمولاً در زمینه‌های عاطفی، اجتماعی و حتی تحصیلی عملکرد بهتری دارند.

افزون بر آن، نقش مادر به‌ عنوان محور تربیت و مراقبت، نه ‌تنها بر روی سلامت جسمی فرزندان اثر مثبت می‌گذارد، بلکه به ‌طور مستقیم بر شکل‌گیری شخصیت و رفتار آنها و در نتیجه، بر کیفیت زندگی پس از بزرگسالی آنها نیز تأثیرگذار است. این حقیقت نشان می‌دهد که مادران نقش اساسی و ویژه‌ای در پرورش نسل‌های سالم‌تر و موفق‌تر ایفا می‌کنند.

سفارش پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به جوانان

حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به جوانانی که قصد ازدواج داشتند سفارش می‌کردند دختری از خانواده ای اصیل، دیندار و متین انتخاب کنند، به این خاطر که جلوی فساد نسل گرفته شود.

ظرف وجودی و نقش مادر در شکل‌گیری شخصیت فرزند چنان مهم و مؤثر است که رعایت بسیاری از امور برای او لازم و ضروری است و بسیاری از مادران پاکدامن و دیندار با مراعات این موارد توانستند فرزندانی عالم و فرهیخته تربیت کنند.

مادر برای حفظ روحیه خود از خطا و معصیت، در هر مجلسی شرکت نمی‌کند؛ از هر غذایی نمی‌خورد، چه بسا غذا از منبع حلالی تهیه نشده باشد. مادر مسائل مربوط به طهارت و نجاست را رعایت می کند و بر انجام واجبات خود و رعایت مسائل اخلاقی اصرار دارد؛ زیرا می‌داند که رعایت این امور در نسل او مؤثر است.

الگوپذیری مادران از مادر عالم هستی

حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در تمام هستی نمونه اعلای مادری است. زنان و دختران جامعه اسلامی با الگوپذیری در تمام شئونات فکری، روحی، اخلاقی و ایمانی از بانوی دو عالم در تربیت فرزند می‌توانند به بهترین نحو به نقش مادری خود بپردازند.

فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) که پرورش یافته مکتب وحی و نبوت بود و به خوبی از شیوه‌های تربیتی دین مبین اسلام آگاهی داشت. وی با فرزندانش بسیار مهربان بود و با مهر و محبت آموزه‌های الهی را به آنها می‌آموخت.

نقش مادر در شکل‌گیری وجود فرزند

مادری که اخلاق اسلامی را رعایت می کند و از مهر و محبت و عاطفه سرشار است تا زمانی که فرزند در رحم اوست از این عشق سیراب شده و پس از تولد با نگاهی دائمی که به مادر دارد و گوشی که تا مدتی وقف صدای مادر است، وجودش شکل می‌گیرد. فرزندان پیوسته به دنبال مادران هستند و در هنگام سختی‌ها به آنان پناه می‌برند.

مادری که بدون هیچ توقعی، وجود فرزندش را سرشار از آرامش می‌کند و در این راه از هیچ تلاشی فروگذار نیست، مورد توجه خاص پروردگار عالم قرار می‌گیرد همان طور که در حدیثی گهربار از امام صادق (عليه‌السلام) آمده است که می‌فرماید: «همانا خداوند متعال نسبت به شخصی كه نسبت به فرزند خود محبت بسيار دارد، رحمت و عنايت می‌كند[3]».

همچنین امام حسین (علیه‌السلام) زمانی که در روز عاشورا سر حرّ بن یزید ریاحی را به دامن گرفت، حریت و آزادی او را از هوا و هوس و حاکمیت بنی‌امیه به مادرش نسبت داد و فرمود: «تو آزادی، و این آزادی را از مادر نشانه داری». 

نقش مادر در بازی با کودکان

رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) سفارش می‌کردند: «هرکس کودکی دارد با او بازی کند و رفتاری کودکانه با او داشته باشد[4]». بر همین اصل تربیتی، فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها)با کودکان خود بازی می‌کرد و برای آنان اشعاری حماسی و پرمحتوا می‌خواند و گاهی با بکار بستن روش‌های جذاب مانند برگزاری مسابقه، شور و نشاطی عجیب در منزل ایجاد می‌کرد[5].

نقش مادر در تقویت روح عبادت و بندگی فرزند

حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) برای فرزندان خود مربی و الگوی عملی بود و علاوه بر گفتار با رفتار خود و عبادت خالصانه با آگاهی از شیوه‌های تربیتی اسلام به آنها آموزش می‌داد. او با دعا در محراب در حق همسایگان در شب جمعه در ساعاتی طولانی در حق همسایگان، به فرزندان خود آموخت که «الجار ثم الدار[6]»؛ اول همسایه، بعد اهل خانه. 

شیوه تربیتی انسیة الحوراء (سلام‌الله‌علیها) آنقدر دقیق و درست و طبق دستورات اسلام بود که فرزندان او در دشوارترین لحظات تاریخ درخشیدند. او فرزندانی چون امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) را در دامان خود پرورش داد که در شجاعت و صلابت زبانزد بودند و در راه خدا و اقامه حق تا پای جان از هیچ تلاشی فروگذار نبودند.

همچنین حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) ام کلثوم و حضرت زینب (سلام‌الله‌علیهما) که به آنان درس جانفشانی و از خودگذشتگی و پایداری در راه امامت و ولایت را آموخت تا در مقابل ظلم تسلیم نشده و در کمال صراحت و جرأت از توطئه بنی امیه بر ضد دین و امت پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) پرده بردارند.

نقش مادر در صلابت و شجاعت فرزند

امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) پس از شهادت مالک اشتر بر فراز منبر مسجد کوفه فرمود: «مادران را نمی‌یابم که فرزندی همانند مالک بیاورند. مالک، چه مالکی؟! اگر کوه بود کوهی استوار، اگر سنگ بود سنگی باصلابت، مالک برای من همانند من برای پیامبر بود!».

نقش مادر در داشتن فرزندانی دلیر و قوی چنان مهم است که امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) پس از شهادت حضرت زهرا (علیهاالسلام) به برادرش عقیل که آگاه به انساب عرب بود، فرمود :«برای من زنی انتخاب کن که از مادران شجاع عرب به دنیا آمده باشد» .

عقیل پس از مدتی به حضرت عرضه داشت :«با فاطمه کلابیه ازدواج کن که در عرب شجاع‌تر از پدران او نیست .حضرت او را به همسری انتخاب کرد و نتیجه آن ازدواج چهار پسر باصلابت، رشید،  مؤمن و شجاع چون قمر بنی هاشم و برادرانش شد .

نقش مادر در تربیت فرزندان بر اساس آیات قرآن

بارزترین و والاترین نقش در قرآن کریم برای زنان که مورد ستایش قرار گرفته، نقش مادری و تربیت فرزندان است که جایگاه و منزلت والایی دارد و شایسته تکریم است.

علاوه بر آن، خداوند در قبال صبر و بردباری مادر، اجر و پاداش بی پایان به او عنایت می‌کند. قرآن کریم به رنج و مشقت مادر اشاره کرده می فرماید: «حَمَلَتهُ اُمُّهُ کُرهاً وَ وَضعَتهُ کرهاً وَ حَملُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شهَراً…[7]» مادرش او را با تحمل رنج و زحمت باردار شد و با رنج و زحمت او را زایید و دوران بارداری و باز گرفتنش از شیر سی ماه است…

آیه در ابتدا نیکی به والدین را سفارش می‌کند، آن گاه به دنبال این سفارش به ناراحتی‌هایی که مادر در دوران حاملگی، وضع حمل و شیردان تحمل می‌کند، اشاره می‌نماید[8].

شیرین نشد چو زحمت مادر، وظیفه‌ای           فرخنده‌تر ندیدم ازین، هیچ دفتری[9]

نقش مادر در سعادت و شقاوت فرزند

مادر از افرادی است که در عاقبت بخیری یا بدبختی فرزند نقش بسزایی دارد. پیامبر بزرگ اسلام(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) مبنای سعادت و شقاوت کودک را از همان آغاز بارداری معین کرده و می‌فرماید: «الشَّقیُّ مَن شَقِیَ فِی بَطنِ اُمِّهِ وُ السَّعیدُ مَن سَعِدَ فی بطنِ اُمِّه»؛ بدبخت کسی است که در رحم مادر گرفتار شقاوت می گردد و خوشبخت کسی است که از شکم مادر سعادتمندی او پی ریزی می گردد.

بر این اساس زمینه سعادت و شقاوت در شکم مادر ریخته می‌شود. مسئولیت سعادت و خوشبختی کودک را مادر از هنگام شروع بارداری به عهده گرفته و این مسئولیت در این مرحله بر دوش او نهاده می‌شود.

تأثیر تغذیه مادر از مال حلال بر فرزند

یکی از مسائل مورد توجه اسلام در هنگام بارداری، تغذیۀ مادر باردار از مال حلال است که نقش آن در رشد جنین ثابت شده است. غذای حلال و طیب در دوران بارداری بسیار مهم است. مادر در هنگام تغذیه در این دوران باید مراقب حلال بودن آن باشد؛ چراکه غذای حرام عواقب بدی برای فرزند او به دنبال دارد. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «مالی که از راه حرام به دست آمده باشد، اثرش در فرزندان ظاهر می‌شود[10]».

علاوه بر آن، درآمد حرام نیز در فرزند اثر سوئی دارد. پدر و مادر باید مراقب باشند که غذای حرام نخورند؛ زیرا نطفه ای که با غذای حرام بسته شده و یا جنینی که با غذای حرام تغذیه شده باشد در فرزند اثر نامطلوب باقی می‌گذارد و گوشت و خون و پوست جنین از همان لقمه حرام می‌روید و حالت تعبد و بندگی را از وی می‌گیرد. این خود مانع بزرگی در تربیت دینی فرزند می‌شود. فرزندی که از لقمه حرام در دوران جنین و پس از آن تغذیه کرده باشد،  تشخیص حق از باطل برای او سخت می شود و حتی حق را به صورت باطل و باطل را به شکل حق می‌بیند. 

نور عبادت گاهی کمرنگ می‌شود

جوانی به مادرش مراجعه کرد و گفت: «مادر، گاهی از اوقات حال عبادتم ضعیف می‌شود. بعضی از اوقات حس می‌کنم تاریکی بر نورانیت باطنم می‌دود. حرام‌خور نیستم، با بدان معاشرت ندارم، از عوامل کسالت در عبادت پرهیز می‌کنم، اما علت آن را نیافتم. به این نتیجه رسیدم که از شما بپرسم تا حقیقت را به من بگویی و من این داستان را علاج کنم».

مادر گفت: «پسرم، زمانی که به تو حامله بودم پدرت در سفر بود، زمان فراوانی زردآلو رسیده بود. من از خانه بیرون نمی‌رفتم و نمی‌توانستم زردآلو بخرم. یکبار که برای پهن کردن رخت به پشت بام رفتم، چشمم به زردآلوی زیادی افتاد که همسایه برای خشک کردن پهن کرده بود، به اندازه چشیدن، اندکی از یکی از آن زردآلوها را خوردم و بعد پشیمان شدم، اما روی رضایت گرفتن نداشتم».

جوان گفت: «مادر، علت مسأله پیدا شد. از شما اجازه می‌خواهم از همسایه حلالیت بطلبم تا از این پس بدون حمله شیطان بتوانم خدا را عبادت کنم[11]».

نقش مادر در دوران شیردهی

پس از طی دوران سخت و سنگین، اما شیرین بارداری، با تولد فرزند، وظیفه و تعهد تربیتی مادر بیشتر می‌شود. خداوند مهربان غذای نوزاد را در شیر مادر قرار داده است. دوران دو ساله شیردهی، کودک از مادر جدا نمی‌شود و این ارتباط بسیار تنگاتنگ است. در این دوران کار مادر فقط شیر دادن نیست، بلکه تبادل مهر و عاطفه و تقویت روحی است.

کودک به هنگام شیر خوردن، صدای قلب مادر را می‌شنود و آرامش نسبی پیدا می‌کند. کودکانی که از شیر مادر محرومند این آرامش را دریافت نمی‌کنند. شیر خوردن فرزند از مادر، موجب اقناع روانی طفل می‌شود. کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌کنند کمتر دچار ناراحتی‌های روانی شده و حتی از نظر جسمی سالم‌ترند و بر اساس تحقیقات علمی کمتر گرفتار ناراحتی‌های گوارشی می‌شوند.

شیر مادر از دیدگاه اسلام به قدری قابل اهمیت است که برای ترغیب و تشویق مادران به انجام این کار، اجر و ثواب زیادی برای آن در نظر گرفته شده است. چنانچه پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) فرمودند:  «هنگامی که زن، بچه‌اش را شیر می‌دهد خدای متعال در مقابل هر مرتبه‌ای که بچه از پستانش شیر می‌مکد ثواب آزاد کردن یک بنده از اولاد اسماعیل به او عطاء می‌فرماید و هنگامی که دوران شیرخوارگی به اتمام رسید، فرشتۀ بزرگوار الهی دست بر پهلوی مادر نهاده می گوید: زندگی را از نو آغاز کن که خدای متعال گناهان گذشته‌ات را آمرزید[12]».

انتقال فضایل و خصلت‌های انسانی در دوران شیردهی به کودک

شیر مادر در رشد فضیلت‌ها و خصلت‌های انسانی کودک بسیار مؤثر است. مادر پاک با رعایت موازین اخلاقی و کنترل زبان و چشم و گوش، مرتکب گناه نمی‌شود، هر غذایی را نمی‌خورد؛ زیراکه می‌داند مراعات کردن این نکات در تربیت دینی فرزندش چقدر مهم است.

در اهمیت این موضوع، امیرالمومنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «برای شیر دادن به کودک، زن شیرده صالحه و خوب انتخاب کنید، چنانچه در ازدواج و انتخاب همسر دقت می کنید؛ زیرا شیر طبیعت بچه را تغییر می‌دهد[13]».

صفات خوب یا بد شیردهنده به کودک منتقل می‌شود. مادری که باتقواست و با پروردگار عالم رابطه برقرار کرده و فکر و ذهنش به گناه آلوده نیست و در این دوران جوانب احتیاط را رعایت کرده و باوضو و طهارت به فرزندش شیر می‌دهد فرزندی صالح و پرهیزگار از خود به یادگار می‌گذارد و زمینه سعادت و عاقبت بخیری او را فراهم می‌کند. 

مادر شیخ شوشتری

شیخ جعفر شوشتری از نظر علم و عمل به مقامات عالیه رسید. نفوذ او در مردم هنگامی که آنها را  نصیحت می‌کرد؛ بسیار بالا و عجیب بود. از مادرش پرسیدند برای داشتن چنین فرزندی خوشحالی؟ گفت:‌ نه، گفتند: چرا؟ گفت: من برای یک بار در مدت دو سال او را بدون وضو و طهارت شیر ندادم و در آغوش نگرفتم، آرزویم این بود حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) شود، ولی جعفر شوشتری شد!!!

نقش مادر در آموزش اعتقادات و صفات اخلاقی

پس از اتمام دوران شیردهی، مادر به عنوان مربی کودک قدم بعدی را برمی‌دارد. او برای آشنا کردن فرزندش با مسائل اعتقادی از جمله اصول دین و فروع دین که بر هر مسلمانی اعتقاد به آن واجب است، از روش آموزش و تقلید استفاده می‌کند.

مادر می‌تواند ایمان به خدا، نبوت، امامت و معاد را به کودک خود از طریق قصه، شعر و بازی بیاموزد و او را به سوی نیکی‌ها دعوت و با آموزش درست از فساد اخلاقی کودک جلوگیری کند.

از آنجایی که پرورش فطرت پاک کودکان بر عهده والدین است و کودک در سال‌های ابتدایی زندگی خود رابطه عاطفی و عمیق‌تری با مادر دارد، نقش مادر در این زمینه بسیار قابل اهمیت است؛ زیرا کودک سخنان مادر را بهتر می‌پذیرد و از او اطاعت می‌کند.

مادر، علاوه بر ابراز مهر و محبت به فرزند خود آموزه‌های دینی و ارزش‌های اخلاقی را به فرزندش می‌آموزد و از راه تمرین و تشویق، این ارزش‌ها را در وجود کودک نهادینه کرده و با تکرار و مداومت آن را تقویت نموده و زمینه هدایت فرزند خود را در این مسیر خطیر فراهم می‌کند.

نکته قابل توجه این که کودک از مادر الگو می‌پذیرد. مادر باید خود به مسائل دینی و فضائل اخلاقی پایبند باشد تا فرزندش نیز در عمل از او الگو بگیرد.

نقش مادر در پرورش اعمال صالح در کودکان

فراهم ساختن فضای روحانی و معنوی برای کودکان از دیگر وظایفی است که مادر آن را بر عهده دارد. با مأنوس بودن پدر و مادر به نماز، دعا، مناجات و تلاوت قرآن، فرزند در محیط خانه با معنویات آشنا می‌شود. او اهتمام والدین به انجام فرایض واجب از جمله نماز و روزه و … را به چشم خود می‌بیند و از آنها الگو می‌گیرد.

کودک در ابتدا از والدین تقلید می‌کند، اما به مرور آداب و اعمال را می‌آموزد. والدین با تشویق فرزند و شرکت در محافل و مجالس مذهبی کودک را کم کم به امور دینی عادت داده و در وجودش نهادینه می‌کنند.

نکته قابل توجه این که غالبا کودکانی که به تدریج امور دینی و اعتقادی را می‌آموزند و با اعمال صالح آشنا و تشویق می‌شوند و والدین مراقبت لازم را رعایت امور دینی دارند کمتر تحت تأثیر محیط و دوستان و همسالان قرار گرفته و تا آخر عمر خود را ملتزم به انجام واجبات و ترک محرمات می‌نمایند.

سخن آخر

در مجموع باید گفت مادر نقش اساسی و مهمی در تربیت و سرنوشت فرزندان دارد و به این امر مهم در آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم‌السلام) اشاره شده است. شروع این وظیفه خطیر از دوران بارداری و شیردهی است که خصوصیات مادر از جمله ایمان و اخلاق به فرزند منتقل می‌گردد. سپس در دوران پس از شیردهی ادامه می‌یابد و این مادر است که در آموختن مسائل اعتقادی، فضایل انسانی و اعمال صالح به کودک خود مؤثر است و با مراقبت و تمرین و مداومت فرزندی مقید و متعهد به امور دینی تربیت می‌کند.

«رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِماما[14]»؛

پروردگارا! همسران و فرزندانمان مایه روشنى چشم ما قرار ده، و ما را پیشوای پرهیزگاران قرار ده.

---

[1] . مکارم الأخلاق، ج 104، ص 95.

[2] . عوالم العلوم المعارف و الاحوال، ج ۱۱، ص ۳۵۶.

[3] . مكارم الاخلاق، ص 113.

[4] . من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۴۸۳.

[5] . بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۸۶.

[6] . همان، ص ۸۱.

[7] . سوره احقاف، آیه ۱۵.

[8] . طباطبایی، ج 18، ص 30۱.

[9] . پروین اعتصامی.

[10] . وسائل الشیعه، کتبا التجاره.

[11] . نظام خانواده در اسلام، ص ۴۳۹.

[12] . وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص ۴۵۱.

[13] . همان، ص ۴۶۸.

[14] . سوره فرقان، آیه ۷۴.