معنای حوض کوثر چیست؟
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
- 1 مفهوم حوض کوثر
- 2 حقیقت کوثر
- 3 ساقی کوثر و یاور پیامبر خدا (ص)
- 4 ارتباط حوض کوثر با قرآن کریم
- 5 حوض کوثر در حدیث ثقلین
- 6 برتری حضرت محمد (ص) بر سایر پیامبران
- 7 اولین کسانی که در کنار حوض کوثر بر پیامبر وارد می‌شوند، کیستند؟
- 8 چه کسانی از حوض کوثر می نوشند؟
- 9 محبت اهل بیت، شاه کلید ورود به حوض کوثر
- 10 دو مشت از آب حوض کوثر
- 11 پیوند برکه غدیر و حوض کوثر
- 12 نوشیدن از حوض کوثر، با تلاوت سوره کوثر
حوض کوثر، نماد رحمت و گشایش الهی در روز قیامت و یکی از مفاهیم برجسته در فرهنگ اسلامی است که در میان پیروان اهل بیت (علیهم‌السلام) از اهمیت ویژهای برخوردار است. این حوض، به عنوان یکی از حوض‌های بهشتی با آبی گوارا و نشانه‌ای از نور و امید، به پیشوایان الهی نسبت داده شده است.
در بسیاری از احادیث معتبر نیز از آن سخن به میان آمده است. رسیدن به حوض کوثر به معنای گشایش و نجات برای مؤمنان است و انتظار می‌رود که در روز قیامت، شیعیان و محبان اهل بیت (علیهم‌السلام) از آن بهره‌مند شوند و به حیات ابدی دست یابند.
در این مقاله، به دلیل اهمیت این موضوع، به بررسی ابعاد مختلف حوض کوثر خواهیم پرداخت، از جمله ویژگی‌ها و فضائل آن، مکانت و اهمیتش در باورهای اسلامی، و روایت‌هایی که درباره آن در متون دینی آمده است. همچنین، نگاهی نیز به ارتباط حوض کوثر با محبت به اهل بیت (علیهم‌السلام) خواهیم داشت و تأثیر این محبت بر سرنوشت انسان‌ها در آخرت را بیان خواهیم کرد.
با ما همراه باشید تا با دنیای معنوی حوض کوثر و پیام‌های عمیق آن بیشتر آشنا شویم.
مفهوم حوض کوثر
حَوْض کوثر نام حوض یا نهری در بهشت است. این حوض که با نام حوضُ النَّبی نیز شناخته می‌شود. این حوض در حدیث ثقلین و دیگر روایات نیز به تصریح بیان شده است. بنا بر نقل روایات، قرآن و اهل بیت (علیهم‌السلام) در کنار این حوض بر پیامبر خدا (صلّیاللهعلیهوآله) وارد می‌شوند و رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) با مؤمنان امت خویش در کنار آن حوض دیدار می‌کند. در روایات شیعه و اهل سنّت، حضرت علی (علیه‌السلام) ساقی حوض یا ساقی کوثر معرفی شده است.
حقیقت کوثر
در تفاسیر و روایات مصادیق و معانی فراوانی برای کوثر گفته شده است که عبارتند از:
1. کوثر، نهری است در بهشت؛
2. کوثر، حوض پيامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) است در روز قيامت که حضور انبوهی از مردم در کنار آن قرار دارند؛
رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) در این باره فرمود: «كوثر نهری است كه خداوند به من وعده فرمود و دارای خير كثير است. حوضی است كه امت من در روز قيامت بر آن وارد می‌شوند. ظرف‌های آن (كه تشنگان را سيراب می‌كند) به عدد ستارگان آسمان است[1].
3. کوثر، همان خير كثير است؛
4. کوثر، نبوت و كتاب (قرآن) است؛
5. کوثر، همان اصحاب و شيعيان فراوان است؛
6. كوثر به معنای فراوانی نسل و فرزندان است؛
چنان كه نسل پيامبر خدا (صلّیاللهعلیهوآله) در ذرّيه او از فرزندان حضرت فاطمه (علیهاالسلام) بی‌شمار پديد آمده و تا روز قيامت ادامه دارد[2].
7. كوثر همان شفاعت است؛
چنان كه از امام صادق (علیه‌السلام) روايت شده است[3].
مرحوم طبرسی رحمة‌الله‌علیه در ذيل آيات سوره کوثر می‌نويسد: «در كوثر احتمال همه مصاديق ياد شده می‌رود؛ زيرا خداوند سبحان خير كثير در دنيا به پيامبر عطا فرمود و در آخرت نيز وعده داد. پس می‌توان همه اقوال ياد شده را تفصيل اين جمله «خَيْر كَثير فِي الدارين»؛ خیر کثیر در دو دنیا دانست[4]».
وصف حوض کوثر
عبداللَّه بن عباس می‌گويد: چون سوره «إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَرَ» نازل شد، على بن ابیطالب (عليه‌السلام) عرض كرد: «اى رسول خدا كوثر چيست؟ پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) فرمودند: «نهرى است، كه خداوند به من كرامت نموده است».
امیرالمؤمنین على (عليه‌السلام) عرض كرد: «اين نهر گرانقدری است، پس اى رسول خدا آن را براى ما توصيف كن».
رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) فرمودند: «آرى اى على، كوثر نهرى است كه از زير عرش خدای عزّ و جلّ جارى است، آبش از شير سفيدتر و از عسل شيرين‌تر و از كره نرم‌تر است، سنگريزههايش زبرجد و ياقوت و مرجان، گياهش زعفران، خاكش مشک خوشبو و پايههايش به زير عرش خدای عزّ و جلّ استوار است.
پس رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) دست به پهلوى اميرالمؤمنین (عليه‌السلام) زدند و فرمودند: «یا على، اين نهر از آن من و تو و دوستان تو پس از من خواهد بود[5]».
ساقی کوثر و یاور پیامبر خدا (ص)
یکی از القاب حضرت علی (علیه‌السلام) ساقی کوثر است که در کنار رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) شیعیان و مؤمنان را از آب گوارای کوثر سیراب می‌کند و یاور رسول خداست.
حضرت می‌فرمایند: «علی بن ابی طالب که او برادر، جانشین و پرچمدار من در دنیا و آخرت و ساقی کوثر و صاحب شفاعت من است، او امام و پیشوای مرد و زن مؤمن است[6]».
همچنین شاعر عرب در این سروده می‌گوید:
و علیک الورودُ تسقی من الحو ض و من شئت ینثنی محروما
لب تشنگان حوض کوثر، بر تو وارد می‌شوند، گروهی را سیراب و عده‌ای را محروم می‌کنی.
در این بیت شعر اشارتی است به این که سقایت حوض کوثر در روز قیامت با امیرمومنان علی (علیه‌السلام) است؛ که دوستان خویش را سیراب می‌فرماید و دو رویان و ناسپاسان را از آن می‌راند[7].
پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) فرمود: «ياعلي! أنت أخي وأنا أخوك، أنا المصطفى للنبوة وأنت المجتبى للإمامة، أنا وأنت أبوا هذه الأمة، وأنت وصيي و وارثي وأبو ولدي، أتباعك أتباعي وأولياؤك أوليائي وأعداؤك أعدائي، وأنت صاحبي على الحوض، …[8]»؛
یا علی! تو برادر منی و من برادر تو هستم، من برای نبوّت برگزیده شده‌ام و تو برای امامت انتخاب شده‌ای، من و تو پدران این اُمّت هستیم، ای علی، تو وصی و جانشین، وزیر، وارث و پدر فرزندان منی، شیعه تو شیعه من است و یاران تو یاران من و دوستدارانت دوستداران من هستند و دشمنان تو دشمنان من می‌باشند. ای علی، فردای قیامت، تو در کنار حوض کوثر همراه منی و تو در مقام ستوده همراه منی و تو پرچمدار من در آخرتی همان طور که در دنیا پرچمدار من هستی. خوشبخت کسی است که ولایت تو را پذیرفته باشد و بدبخت آن که با تو به دشمنی برخاست،…
پیغمبر خدا (صلّیاللهعلیهوآله) همچنین فرمود: «ای علی، در روز رستاخیز تو را عصائی از عصاهای بهشتی خواهد بود که با آن منافقان را از حوض می‌رانی[9]».
ارتباط حوض کوثر با قرآن کریم
در قرآن کریم نامی از حوض کوثر نیامده است؛ اما اهمیت و جایگاه حوض کوثر به قدری است که قرآنکریم و ائمه هدی (علیهم‌السلام) در کنار این حوض به پیامبر خدا (صلّی‌الله‌علیه‌واله) ملحق می‌شوند و با مؤمنان واقعیِ امت حضرت ختمی مرتبت دیدار می‌کنند.
حوض کوثر در حدیث ثقلین
حوض کوثر یکی از جایگاه‌های رفیع قیامت برای مؤمنین است که طبق حدیث ثقلین، قرآن و عترت، در روز قیامت در کنار این حوض، بر پیامبر خدا (صلّیاللهعلیهوآله) وارد می‌شوند.
رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) می‌فرماید: «…إِنِّی تَارِکٌ فِیکمْ أَمْرَینِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا: کِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَیتِی عِتْرَتِی. أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّکُمْ سَتَرِدُونَ عَلَیَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلُکُمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِی الثَّقَلَیْنِ وَ الثَّقَلَانِ کِتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ أَهْلُ بَیتِی فَلَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَهْلِکُوا وَ لَاتُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُم[10]»؛
من در میان شما دو چیز باقی می‌گذارم که اگر به آنها تمسک کنید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که اهل بیتم هستند. ای مردم بشنوید! من به شما رساندم که شما در کنار حوض بر من وارد می‌شوید. پس من از شما درباره رفتارتان با این دو یادگار ارزشمند سؤال خواهم کرد؛ یعنی کتاب خدا و اهل بیتم. بر ایشان پیشى نگیرید که هلاک می‌شوید و به ایشان چیزى نیاموزید که آنها از شما داناترند.
برتری حضرت محمد (ص) بر سایر پیامبران
حوض کوثر، لطف و تفضّل خاص الهی بر پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) نسبت به سایر انبیای الهی است. پيامبر خدا (صلّى‌الله‌عليه‌وآله) می‌فرمایند:«أَنَّ الْحَوْضَ أَكْرَمَنِي اللَّهُ بِهِ وَ فَضَّلَنِي عَلَى مَنْ كَانَ قَبْلِي مِنَ الْأَنْبِيَاءِ[11]»؛ خداوند با دادن حوض به من، مرا گرامى داشت و بر پيامبران پيش از خودم مرا برتري داد.
در گفتگویی که بین آخرین پیامبر خدا و بین چندین یهودی واقع شد، چنین نقل شده است که یهودیان به پیامبر خدا گفتند: نوح (علیه‌السلام) برتر از تو بوده است.
پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) فرمودند: «از چه روی این سخن را می‌‌گویید؟»
گفتند: چون او بر کشتی سوار شد و کشتی او بر کوه جُودی گذشت.
پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) فرمودند: «چیزی برتر از آن به من عطا شده است».
گفتند: آن چیست؟
حضرت فرمودند: «خداوند عزّ و جلّ نهری در بهشت به من عطا فرموده که از زیر عرش الهی می‌گذرد و هزار هزار قصر بر آن است که یک آجر آن زرّین است و آجری دیگر سیمین و گیاهش زعفران است و سنگریزه‌اش درّ و یاقوت است و زمینش از مشک سفید است و آن فضلی برای من و برای امّت من است و این کلام خداوند متعال است که فرمود: «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ»؛ ما به تو کوثر دادیم».
یهودیان گفتند: راست گفتی ای محمّد! این در تورات نوشته شده و این فضیلت، از آن برتر است[12].
اولین کسانی که در کنار حوض کوثر بر پیامبر وارد می‌شوند، کیستند؟
برای یافتن پاسخ این سؤال به حدیثی گهربار از پيامبر خدا (صلّی‌الله‌عليه‌وآله) تمسک می‌جوییم که می‌فرمایند: «نخستين كسانى كه در كنار حوض كوثر بر من وارد مى‌شوند اهل بيت من و افرادی از امّت من هستند كه مرا دوست دارند[13]».
چه کسانی از حوض کوثر می نوشند؟
احادیث زیادی درباره حوض کوثر از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) ذکر شده است. این حوض بنابر آنچه در روایت نبّی مکرّم اسلام خطاب به امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آمده است، تحت عرش الهی جاری و روان است و توصیفات ویژهای دارد که پیامبر اکرم آن را بیان فرمودند و سپس می‌فرمایند: «ای علی! همانا این حوض برای من، تو و دوستان تو بعد از من است[14]».
آنچه از مجموع روایات در خصوص حوض کوثر به دست می‌آید، آن است که در روز قیامت، کسانی که اهل بهشت هستند، به دستِ ولایت، از آب آن حوضِ مطهّر می‌نوشند و مورد شفاعت واقع می‌گردند که ساقی آن حوض، امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) است.
علاوه بر آن، امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «كسى كه دل او از براى مصیبت ما به درد آيد، در وقتِ مردن فرحناك و شاد مى‌شود، فرح و شادى كه هرگز از دل او بيرون نمى‌رود تا در حوض كوثر بر ما وارد شود و كوثر خوشحالى مى‌كند؛ چون دوست ما بر او وارد مى‌شود. حتى آن كه به او از لذت انواع خوردنى‌ها مى‌چشاند كه نمى‌خواهد از آن جا به جاى ديگر رود.
هر كه از آن يك شربت بياشامد، هرگز تشنه نشده و بعد از آن هيچ گاه زحمت و رنج نكشد. و آب آن به سردى کافور و بوى مشک و طعم زنجیل است و از عسل شيرين‌تر و از مسكه نرم‌تر و از آب ديده صاف‌تر و از عنبر خوشبوتر مى‌باشد. و از چشمهٔ تسنيم بهشت بيرون مى‌آيد. بر نهرهای بهشت همه مى‌گذرد و بر روى سنگ ريزه‌ى مرواريد و ياقوت جارى مى‌شود و… .
و هر ديده‌اى كه در مصيبت ما بگريد، البته به نظر كردن به كوثر شاد و خوشحال گردد، و از آن همه‌ى دوستان ما را آب مى‌دهند، اما به قدر محبت و پیروی از ما، از آن لذت مى‌برند و هر كه محبتش بيشتر است، لذتش بيشتر خواهد بود،… [15]».
محبت اهل بیت، شاه کلید ورود به حوض کوثر
شیخ صدوق در خصال در حدیث أربعمائه (حدیثی که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در یک مجلس، چهارصد مطلب از مطالبی که به درد دین و دنیای مؤمن می‌خورد برای اصحاب خود بیان فرموده‌اند) آورده است که:
أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) به یاران خود فرمودند: «من با رسول خدا هستم، و با من عترت من در نزد حوض کوثر است. پس هر کس که ما را بخواهد و بطلبد، باید به گفتار ما پایبند باشد و به عمل ما عامل گردد؛ چون برای هر أهل بیتی یک فرد ممتازی است که به کرامت حسب و پسندیدگی خصال، در گفتار و کردار معروف است. و از برای ما مقام شفاعت است، و از برای اهل مودت و محبت ما نیز شفاعت است.
بنابراین باید شما در لقاء و دیدار ما، در نزد حوض از یکدیگر سبقت گیرید؛ چون ما دشمنان خود را از حوض دور می‌کنیم، و محبان خود را از آن سیراب می‌کنیم و موالیان خود را از آن می‌آشامانیم؛ و کسی که یک بار از آن حوض بیاشامد، دیگر هیچ‌گاه تشنه نمی‌شود.
حوض ما سرشار از آب است، و به آن دو رشته آب از بهشت سرازیر می‌شود، یک رشته از چشمه تسنیم و دیگری از چشمه معین. بر دو کناره و حاشیه آن زعفران روئیده است، و ریگ‌های آن از لؤلؤ و یاقوت است؛ و آن حوض کوثر است[16]».
ورود شیعیان به حوض کوثر با شفاعت پیامبر
با مهربانی و وساطت رحمة للعالمین، رسول مهربانی‌ها دسته‌ای از شیعیان به حوض کوثر وارد می‌شوند و از رحمت واسعه الهی بهره‌مند می‌گردند. امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: «در آن روز عده‌ای از دوستان حضرت علی (علیه‌السلام) می‌خواهند بر حوض کوثر وارد شوند و از آن آب استفاده کنند، ولی مأموران الهی آنها را رد و دور می‌کنند؛ چراکه اهل عصیان و گناه هستند، رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) با مشاهده این منظره گریه می‌کند و می‌گوید: پروردگارا! می‌بینم که شیعیان برادرم علی را از حوض من منع می‌کنند، ملکی از طرف خدا می‌آید که ای رسول خدا! حق تعالی می‌فرماید: من همه آنها را به خاطر تو بخشیدم و آنها را به تو ملحق کرده و بر حوض وارد کردم[17]».
محرومان از حوض کوثر
۱. میگساران: حضرت محمد مصطفی (صلّی‌الله‌عليه‌وآله) هنگام رحلت فرمود: «كسى كه نمازش را كوچك شمارد از من نيست، به خدا سوگند او بر من در حوض كوثر وارد نمى‌شود، و كسى كه ميگسارى كند از من نيست، سوگند به خدا كه او هم در حوض كوثر بر من وارد نخواهد شد[18]».
۲. بدعت گذاران: رسول خدا (صلّی‌الله‌عليه‌وآله) می‌فرماید: «روز قیامت گروهی از اصحاب من بر من وارد می‌شوند، سپس از ورود به حوض کوثر منع می‌شوند. می‌گویم پروردگارا! این افراد اصحابم هستند! خداوند می‌فرماید: تو نمی‌دانی آنها بعد از تو چه مسائلی را احداث کردند. آنان به گذشته خود بازگشتند[19]».
۳. منافقان: منافقان به فرموده رسول خدا (صلّی‌الله‌عليه‌وآله) از کنار حوض کوثر به دست حضرت علی (علیه‌السلام) رانده می‌شوند.
۴.کسانی که حوض پیامبر را باور ندارند: پیامبر خدا (صلّی‌الله‌عليه‌وآله) می‌فرماید: «مَن لَم يُؤمِن بِحَوضي فلا أورده الله حَوضي…»؛ هر كس به حوض من (حوض کوثر) ايمان نداشته باشد خداوند او را به حوض من وارد نسازد.[20]
دو مشت از آب حوض کوثر
فرزند علامه امینی (رحمة‌الله‌علیه) می‌گوید: در سال 1350 که خواستم دیگر در عراق نباشم، برای خداحافظی نزد سید محمد تقی که از نواده‌های مرحوم بحرالعلوم (رحمة‌الله‌علیه) است، رفتم؛ ایشان فرمود: بعد از وفات پدرت پیوسته در این فکر بودم که حضرت علی (علیه‌السلام) چگونه با پدر تو رفتار می‌کند، با اینکه ایشان عمرش را وقف حضرت علی (علیه‌السلام) کرد.
در خواب دیدم قیامت به پا شده و یک جا خیلی شلوغ است، گفتم: چه خبر است؟ گفتند: اینجا حوض کوثر است؛ گفتند امینی می‌آید؛ تا نزدیک حضرت رسید دیدم حضرت دو مشت خود را از آب کوثر پر کردند و به صورت امینی پاشیدند و فرمودند: «خدا تو را روسفید کند که روی ما را سفید کردی». از خواب بیدار شدم، فهمیدم پاداش تألیف کتاب الغدیر را حضرت به پدرت داده است[21].
پیوند برکه غدیر و حوض کوثر
پيامبر خدا (صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله) در روز عید غدیر منزلگاه بعدى را به حاضران يادآور شدند؛ همان وادى كه دوباره همگى در آن گرد خواهند آمد و بر ایشان وارد خواهند شد! رسول اکرم (صلّى‌اللّه‌عليه‌وآله) با كلام خويش با آنها اتمام حجت کرده و بين واقعه غدير و درياى پهناور كوثر پيوندى ناگسستنى ايجاد نمودند. آن هنگام كه فرمودند: «أيّها الناس! ألا تسمعون؟»؛ اى مردم! آيا همگى سخن مرا مى‌شنويد؟
پاسخ دادند: آرى مى‌شنويم.
حضرت فرمودند: «فإنّي فرط على الحوض و أنتم واردون عليّ الحوض[22]»؛ من در رسيدن به حوض كوثر بر شما پيشى مى‌گيرم و شما در آن جا بر من وارد مى‌شويد.
نوشیدن از حوض کوثر، با تلاوت سوره کوثر
ابوبصیر از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده است: «کسی که سوره کوثر را در نمازهای روزانه می‌خواند، در روز قیامت از حوض کوثر خواهد نوشید و همنشین رسول خدا در زیر درخت طوبیٰ خواهد بود[23]».
در مجمع البیان به نقل از پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) نیز آمده است: «کسی که سوره کوثر را قرائت می‌کند، خداوند او را از رودهای بهشت سیراب خواهد کرد و به تعداد قربانی‌هایی که بندگان خدا در روز عید قربان می‌کنند و همچنین قربانی‌های اهل‌کتاب و مشرکان ،به او پاداش خواهد داد[24]».
سخن آخر
حوض کوثر به عنوان مظهر معنوی و روحانی در فرهنگ اسلامی، جایگاه ویژهای برای مسلمانان دارد. این حوض، نه تنها در متون مقدس اسلامی و احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام) به کرات مورد اشاره قرار گرفته، بلکه در عرصه فرهنگ عامه و اندیشه‌های اسلامی نیز دارای اهمیت خاصی است.
مفهوم حوض کوثر به عنوان امتیازی برای شیعیان، منبعی از رحمت و گشایش، امید به نجات و شفاعت را در دل مؤمنان زنده نگه می‌دارد و بر جذابیت‌های معنوی شریعت اسلام می‌افزاید؛ چراکه نوشیدن آب گوارای حوض کوثر از دستان ساقی کوثر در معیت رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) آرزوی هر شیعه و دوستار اهل بیت (علیهم‌السلام) است.
از آنجا که بهره‌مندی از این خیر کثیر به محبت اهل بیت و پیروی از آموزه‌های دینی مرتبط است، با تمام وجود می‌بایست آن را تقویت نمود و در عصر حاضر با انتظار و زمینه سازی ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه) با امید به عدالت و گشایش به وسیله او به عمق این فرهنگ دینی افزود.
در پایان، باید گفت که باور به حوض کوثر و حسن عاقبتی که با خود به همراه دارد، می‌تواند مسلمانان را به سوی رفتارهای نیکو، عشق به اهل بیت (علیهم‌السلام)، تلاش برای ترویج معارف دینی و افزایش آستانه تحمل در مصائب و مشکلات هدایت کند و به این ترتیب، زمینه ارتقاء دینی و معنوی جامعه را فراهم آورد.
[1] . نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۸۰.
[2] . به اعتقاد بسیاری از علمای شیعه حضرت فاطمه (علیهاالسلام) و فرزندانش یکی از مصادیق کوثر هستند؛ زیرا نزول سوره کوثر در پاسخ به کسانی است که پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) را بدون نسل و ذریه می‌دانستند.
[3] . نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۸۱.
[4] . مجمع البیان، ج ۹.
[5] . تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۸۲.
[6] . ترجمه ارشاد القلوب دیلمی، ج۲، ص ۱۷۰.
[7] . الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب، ج 2، ص 454.
[8] . ینابیع الموده، ص146- 147.
[9] . الریاض، ص ۲۱۱.
[10] . الکافی، ج ۱، ص ۲۹۴.
[11] . الامالی، ص ۲۲۸.
[12] . البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۷۷۵.
[13] . کنزالعمال، ج 12، ص 100.
[14] . بحارالأنوار، ج ۸، ص ۱۸.
[16] . الخصال، ج۲، ص۴۴۱.
[17] . بحارالانوار، ج ۸، ص ۱۷.
[18] . کافی، ج ۶، ص ۴۰۰.
[19] . صحیح بخاری، ج4، ص142.
[20] . بحارالانوار، ج ۸، ص ۳۴.
[21] . الغدیر و وحدت اسلامى، ص 46.
[22] . حدیث غدیر.
[23] . ثواب الأعمال، ص ۱۲۷ و ۱۲۶.
[24] . مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۳۵.