دعا برای چهل مؤمن در نماز شب باید چگونه باشد؟

دعا برای چهل مؤمن در نماز شب، یکی از موضوعات مهم و معنوی است که در سیره اهل بیت (علیهم‌السلام) بسیار توصیه شده است. نماز شب، به عنوان سید نوافل و بهترین راه برای تصفیه روح و حیات قلب، تقویت اراده و اخلاص شناخته می‌شود. این نافله عظیم، فرصتی برای نزدیکی به خداوند متعال است و بستری منحصر به فرد برای دعا و طلب مغفرت برای خود و دیگران از درگاه الهی نیز محسوب می‌شود.

تجلی همدلی و محبت در میان مسلمانان در دعای برای چهل مؤمن در قنوت نماز شب است و اعلامی از عزم جمعی برای تحقق خوبی‌ها در جامعه به شمار می‌رود. این عمل ارزشمند خیرات و برکات فراوانی را برای مؤمنان به دنبال دارد. در روایات متعدد از پیامبر و اهل بیت (علیهم‌السلام) بر اهمیت دعا و درخواست خیر برای دیگران تأکید کرده است و این سنت حسنه در فرهنگ اسلامی به عنوان نمادی از موحد بودن و خیرخواهی نسبت به یکدیگر است.

از آنجایی که قنوت نماز وتر از اهمیت قابل توجهی در نماز شب برخوردار است، در این مقاله، به بررسی مفهوم، اهمیت و نحوه دعا برای چهل مؤمن در نماز شب که یکی از آداب مهم این قنوت است، خواهیم پرداخت.

امیدواریم که این نوشتار بتواند درک بهتری از این عمل نیکو را فراهم کند و موجب ترغیب و شوق  به انجام آن در سحرگاهان شود.

قنوت طلایی نماز شب

در روایتی از حضرت محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) آمده است: «هر کس در دنیا، قنوت نماز وِترش طولانی‌تر باشد در موقِف قیامت راحت‌تر است[1]». در این قنوت تربیتی که شروع آن با دعا برای چهل مؤمن است، انسان می‌آموزد که ابتدا باید در حق دیگران دعا کند و برای آنها طلب مغفرت نماید، سپس برای خود ۷۰ بار استغفار کرد. آن گاه ۷ بار با ذکر «هذا مقامُ العائذٍ بِکَ منَ النّارِ»، از آتش قیامت به پروردگار متعال پناه ‌برد و به اجابت دعا و رحمت خداوند امیدوار بود.

دعاهای بی‌شمار قنوت نماز شب

شیخ طوسی فرموده: «آن قدر در اینجا (قنوت نماز وتر) دعا وارد شده که احصاء و شمارش نمی‌شود. مستحب است انسان در قنوت آن گریه کند از خوف خدا و ترس از عقاب خدا، یا خود را به صورت گریه کننده در آورد و دعا کند برای برادران مؤمن؛ و مستحب است دعا برای چهل مؤمن، پس بدرستی که کسی که دعا برای چهل مؤمن کند دعایش مستجاب می‌شود ان شاء الله و دعا کند به آنچه که خواسته باشد[2].

مؤمن کیست؟

از جمله آداب مهم در نماز لیل، دعا برای چهل مؤمن در نماز شب است. از این رو باید دید کدام ویژگی مؤمن سبب می‌شود تا بتوان نام او را در قنوت نماز وتر برد و برای او طلب مغفرت کرد.

آنچه مبرهن است این که منظور از مؤمن کسی است که به خدا، قرآن، رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) و یازده فرزندش عقیده دارد و به آنها ایمان آورده است. لازم نیست این مؤمن کسی باشد که هیچ گناهی نکرده باشد. مؤمن کسی است که ایمان به ولایت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام داشته و شیعه امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) باشد. برای این فرد می‌توان دعا کرد و از او در بین چهل مؤمن قنوت نماز شب یاد کرد. چه مرد باشد و چه زن، مرده باشد یا زنده، فامیل یا همسایه و … دیگر هیچ قید و قیودی ندارد.

نماز شب، افضل‌ترین نماز نافله

نماز شب، سید نمازهای نافله است. این نماز، شعار صالحین، عادت متقین، نورچشم عابدین و تفریح مشتاقین است. حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «شب زنده‌داری، باغ مشتاقین (خدا) است[3]». همچنین رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند: «بهترین نماز بعد از نمازهای واجب نماز شب است[4]».

در قرآن کریم نیز ثوابی بی‌حساب برای آن عنوان شده است. امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: «ثواب هر كار نيكى در قرآن بيان شده است، مگر نماز شب؛ كه جز خداوند كسى پاداش آن را نمى‌داند[5]». سپس اين آيه را تلاوت فرمود: «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ[6]»؛ پس هیچ کس نمی‌داند که به پاداش نیکوکاریشان چه نعمت و لذّت‌های بی‌نهایت که روشنی‌بخش (دل و) دیده است در عالم غیب برایشان ذخیره شده است.

بنابر آنچه در سیره معصومین (علیهم‌السلام) آمده، مهمترین فیوضات در هنگام شب به اولیاء خدا رسیده است، مانند نزول قرآن، معراج پیامبر خدا و … . و چه خسرانی است که انسان خود و دیگران را از دعا محروم کند؛ چراکه با دعا برای چهل مؤمن در نماز شب و استغفار برای خود به فیض عظیمی دست خواهد یافت. چه بسا علمایی که به خاطر یکبار فوت شدن نماز شب از آنها، بسیار گریه می‌کردند.

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ                     از یمن دعای شب و ورد سحری بود

جهت کسب اطلاعات بیشتر، مقاله «خواندن، کیفیت و برکات نماز شب» پیشنهاد می‌گردد.

می‌ترسم شب خواب بمانم

از ربیع ابن خیثم پرسیدند چرا شب‌ها نمی‌خوابی؟ گفت: می‌ترسم خواب بر من چیره شود و در خواب بمانم و از فیض نماز شب محروم بمانم[7].

اثر دعا برای چهل مؤمن در نماز شب

یکی از شاگردان میرزا جواد آقا ملکی تبریزی نقل می‌کند که استاد روزی پس از پایان درس به حجره یکی از طلاب در مدرسه دارالشفا رفت. من هم ایشان را همراهی کردم، به حجره طلبه وارد شد. استاد پس از ادای مراسم احترام و اندکی جلوس، برخاست و رفت. علت این کار ایشان را سؤال کردم، استاد پاسخ داد: شب گذشته، هنگام سحر فیوضاتی بر من افاضه شد که فهمیدم از ناحیه خودم نیست، چون توجه کردم دیدم این طلبه برای شب زنده‌داری برخاسته و در نماز شبش به من دعا می‌کند. فهمیدم این فیوضات بر اثر دعای اوست[8].

در حالات میرزا جواد آقا ملکی گفته شده که ایشان وقتی سرگرم شب زنده داری می‌شد حالش خیلی منقلب می‌گشت. او در نمازها مخصوصا در دعای قنوت گریه‌های طولانی داشت تا آن جا که بعضی ایشان را جز بکائین و گریه کنندگان عصر به شمار می‌آورند[9].

آثار و برکات دعا برای چهل مؤمن در نماز شب

دعا کردن برای دیگران دارای آثار و برکات زیادی است که در زندگی فردی و اجتماعی افراد تأثیرگذار است، بخصوص اگر این دعا در نماز شب باشد. در زیر به برخی از این آثار آن اشاره می‌شود:

۱. استجابت دعا: امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «مَن قَدَّمَ اَربعینَ رَجُلاً مِن اخوانِهِ فَدَعا لَهُم ثُمَّ دَعا لِنَفسِهِ اُسُتجیبَ لَهُ فیهِم وَ فی نَفسِهِ[10]»؛ کسی که پیش از خود دعا برای چهل مؤمن در نماز شب بکند، دعای او هم درباره آنان، و هم برای خودش مستجاب می‌گردد.

۲. دفع گرفتاری‌ها و زیاد شدن روزی: حضرت جعفر بن محمد (علیه‌السلام) فرمودند: «إنّ دُعاءَ المُؤمِنِ لِأَخیهِ بِظَهْر الغَیبِ مُستَجابٌ وَ یدِرُّ الرِّزقَ وَ یدفَعُ المَکروهَ[11]»؛ دعای مؤمن در حق برادر دینی غایب خود مستجاب می‌شود و باعث زیاد شدن روزی و دفع ناگواری‌ها از او خواهد بود.

۳. زیر پا گذاشتن غرور و تکبر: دعا کردن برای دیگران به فرد این فرصت را می‌دهد که از خودخواهی و خودمحوری فاصله بگیرد و آن را مهار کرده و فرد را به سمت تواضع و فروتنی سوق دهد.

۴. رسیدن به وسعت روح: درخواست مغفرت و بخشش برای دیگران از محضر غفاریت کریمانه حضرت حق باعث می‌شود که روح انسان رشد کرده و وسعت یابد؛ به گونه‌ای که فرد خوبی‌ها و کمالات الهی را برای همه بخواهد تا آنها نیز از فیوضات بی‌پایان خداوندی برخوردار گردند.

۵.افزایش همدلی و توسعه محبت: دعا برای دیگران و طلب بخشش برای آنها، روحیه همدلی و خیرخواهی را در فرد تقویت می‌کند.

۶. جذب خیرات الهی: در بسیاری از روایات آمده است که دعا کردن برای دیگران موجب می‌شود که دعاهای خود شخص نیز به اجابت برسد. یعنی خیرات و برکات بیشتری به سمت فردی که دعا می‌کند جاری می‌شود.

بهترین دعا در حق مؤمنین و مؤمنات

هنگامی که انسان به درگاه خداوند متعال دعا می‌کند، به این نکته باید توجه داشته باشد که مانعی بر سر راه اجابت دعای او نباشد، لذا گفته می‌شود قبل از دعا کردن استغفار و از خداوند طلب بخشش کنید تا دعایتان به مرحله اجابت برسد.

یکی از بهترین دعاها برای دیگران این است که مانع دعای آنها برطرف شود. گاهی دعای شخصی به دلیل گناهی که از او سرزده به تأخیر افتاده، و با دعا کردن برای چهل مؤمن در نماز شب و طلب بخشش و آمرزش برای او از خداوند توسط دیگری، مانع اجابت دعای او برداشته می‌شود. این دعا بهترین و بزرگترین خدمت در حق مؤمن دیگری است که انجام می‌شود.

چه بسا فردی حاجتی دارد که ما از آن اطلاعی نداریم، اما وقتی برای او در نماز شب مغفرت الهی را می‌خواهیم با بخشش او توسط پروردگار به دعای ما و رفع موانع، حاجت او به اجابت می‌رسد. به همین دلیل در معارف دینی توصیه شده که اولین دعایتان برای برادران و خواهران ایمانی باشد:‌ «اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات»

امام باقر (علیه‌السلام) نیز می‌فرمایند: «دعايى كه زودتر از همه به اجابت مى‌رسد، دعايى است كه برادر (مؤمن) در غياب برادرش مى‌كند. چون ابتدا براى برادرش دعا كند، فرشته‌اى كه بر او گماشته شده است، گويد: آمين، تو را نيز دو چندانِ آن باد[12]».

در ادامه توجه شما را به ویدئوی توضیحات دکتر سید محسن میرباقری درباره نحوه نام بردن در دعا برای چهل مؤمن در نماز شب جلب می‌کنیم.

آیا دعا برای بیش از چهل مؤمن اشکالی دارد؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت که برای این عمل تعداد چهل نفر معین شده است؛ حال اگر تعداد نفرات در قنوت نماز وتر و دعا برای چهل مؤمن بیشتر شود، اشکالی ندارد. اما نباید طوری شود که طبق سلیقه خود عمل کرد. به طور مثال ما در قنوت نماز چهل مؤمن را نام بردیم، نام دو نفر دیگر به ذهن‌مان رسید، در اینجا می‌توانیم آنها را از دعا محروم نکنیم و نام آنها را نیز ببریم.

ولی این که خودمان عددی را غیر از چهل به طور ثابت و برای همیشه اعمال کنیم، درست نیست و به نوعی بدعت گذاری می‌شود؛ چراکه در عبادات بهتر است طبق دستور ائمه اطهار (علیهم‌السلام) عمل کنیم تا بدعتی بخصوص در عبادات مستحبی ایجاد نشود. 

آیا می‌توان کمتر از چهل مؤمن را در قنوت نام برد؟

اصل در نماز شب، خواندن یازده رکعت است که هشت رکعت آن به نیت نماز شب و دو رکعت به نیت نماز شفع (به معنی جفت) و یک رکعت به نیت نماز وِتر (به معنی فرد) است. در نمازها گفتن تکبیرة الاحرام، خواندن حمد (حتی خواندن سوره هم لازم نیست)، قنوت هم گفته نشود اشکالی ندارد.

دعاها و دیگر اعمالی که برای نماز شب گفته شده از آداب نماز شب است. از جمله این موارد دعا برای چهل مؤمن در نماز شب است. اما فرض بر این است که نزدیک اذان است و فرد وقت ندارد یا می‌خواهد به اصل نماز اکتفا کند، می‌تواند کمتر از چهل مؤمن را نام ببرد و به بردن نام چند نفر بسنده کند.

نکته قابل توجه این که به هر مقدار که مستحبات و آداب نماز شب را انجام دهیم ثواب بیشتری کسب خواهیم کرد. آداب و مستحبات عبادات برای این است که شخص خیر و ثواب بیشتری را جذب نماید.

آیا امکان دارد در قنوت نماز وتر برای مؤمنین به صورت جمعی دعا کرد؟

به دلیل این که اهتمام به دعا برای دیگران نزد خالق بی همتا بسیار ارزشمند و برای شخص دعا کننده نیز بسیار سودمند است، انجام آن مانعی ندارد. آنچه در روایات ائمه هدی (علیهم‌السلام) پیرامون موضوع نماز شب و در مورد قنوت نماز وتر آمده است، دعا برای چهل مؤمن که می‌توان نام افراد را در این قنوت ذکر کرد و از خداوند متعال برای آنها طلب استغفار نمود.

اما منعی برای دعای جمعی نیست. حال اگر فرد بخواهد برای جمیع مؤمنین و مؤمنات دعا کند، بنابر سفارش اهل بیت (علیهم‌السلام) می‌تواند این گونه دعا کند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَات[13]»؛ خداوندا! مردان و زنان مؤمن و مسلمان، چه زنده و مرده آنها را بیامرز. اگر این گونه عمل کند، در حق همه مسلمانان دعا کرده است.

همچنین می‌توان گفت: «رب غفرلی و لوالدی و ما ولدا»؛ خدایا! من و پدر و مادرم و همه نسل پدر و مادرم را و هر آنچه که از آنها متولد شده، فرزندان و نوادگان و … را مورد رحمت و مغفرت قرار بده.

برای چه کسانی در قنوت نماز وتر دعا کنیم؟

هنگامی که در قنوت نماز وتر می‌خواهیم دست به دعا برای چهل مؤمن برداریم، لازم نیست از مؤمنین معروف و نامدار باشند، بلکه می‌توان پدر و مادر، فرزندان، برادر و خواهر، نزدیکان، دوست و آشنا، همسایه، شهدا، علما، مادران امامان (علیهم‌السلام) و دختران ائمه مانند حضرت زینب، حضرت ام‌کلثوم، حضرت فاطمه معصومه (علیهم‌الاسلام) و … را نام برد که احتمالاً به چهل مؤمن می‌رسد.

نکته حائز اهمیت این که برای کسانی که به دعا نیاز دارند، در نماز شب دعا کنیم. دعا برای کسانی که حقی بر گردن ما دارند یا کسانی که ما حقی بر گردن آنها داریم. تجربه نشان می‌دهد هنگامی که ما برای اشخاصی دعا کنیم، خداوند محبت ما را در قلب آنها القاء می‌کند، یعنی دوستدار انسان می‌شوند.

نحوه نام بردن افراد در دعا برای چهل مؤمن در نماز شب

بردن نام و اسم کوچک افراد کافی است. به طور مثال اللهم اغفر لحسن، اللهم اغفر لفاطمه و … . به نیتی که روی آن فرد مورد نظر داریم، اسم کوچک کفایت می‌کند.

قضای نماز شب

اگر کسی از عبادت شبانه، یعنی نماز شب محروم ماند، شایسته است که قضای آن را در روز به جای آورد و به گفته روایات، قضای نماز شب سرّی از اسرار آل محمد (علیهم‌السلام) است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا[14]»؛ و او خدایی است که شب و روز را جانشین یکدیگر قرار داد، برای آن کس که خواهد به شب یا روز متذکر (خدا) شود یا شکر او به جای آرد.

در این که پروردگار متعال به بندگان خود اجازه داده در نماز شب دعا کنند؛ خود نشان از رحمت واسعه او نسبت به آنهاست و نعمت و فرصتی است که می‌توان خود و دیگران را از خیرات کثیر خداوند باری تعالی بهره‌مند ساخت. پس اگر این نماز در شب از مؤمن فوت شد سعی خود را بر این داشته باشد تا قضای آن را در روز به جا آورد.

از آیت الله بهجت (رحمة‌الله) نقل است هر کس نماز شب خود را قضا کند، توفیق نماز شب را به او می‌دهند.

وعده قالوا بلی

شد وقت آن که درد نهان را دوا کنیم            روی نیاز خویش به سوی خدا کنیم

ای خفتگان بستر راحت سحر رسید             خیزید تا گذر به خدا از رجا کنیم

خیزید تو به وعده ادعونی استجب               تکلیف خود به درگه داور ادا کنیم

بیگانگی بس است به درگاه کردگار                 خود را دمی به خالق خود آشنا کنیم

تا صبح عمر ما ننموده است رو به شام        کاری برای خجلت روز جزا کنیم

سخن آخر

در پایان، دعا برای چهل مؤمن در نماز شب که یکی آداب مهم این نماز پرخیر و برکت است، زمینه تجلی همدلی، محبت را در فرد نسبت به دیگران ایجاد می‌کند. در جهانی که انسان‌ها همواره در تلاش برای رسیدن به آرامش و معنویت هستند، دعا به عنوان ابزاری مهم می‌تواند راهگشا و حلال مسائل و مشکلات باشد.

علاوه بر آن، از آثار و برکات دعا برای دیگران و درخواست مغفرت و رحمت برای آنها این است که با دعا برای چهل مؤمن در قنوت رکعت یازدهم این نماز، افزون بر کسب ثوابی عظیم برای آخرت، تکبر و غرور فرد مهار گشته، موانع اجابت دعای دیگری را رفع کرده و روحیه خیرخواهی را در وجود دعاکننده تقویت می‌کند.

با انجام این عمل آرام بخش و سازنده و دعا برای چهل مؤمن در نماز شب، می‌توان به زندگی خود و دیگران رنگ و بوی خدایی بخشید و در مسیر رشد و تعالی روحانی گام برداشت. بنابراین، اهتمام به این نماز پرفضیلت و دعوت دیگران به آن، سرمایه‌ای معنوی و اجتماعی است که باید همواره در زندگی ‌مؤمنان مورد توجه قرار گیرد.

---

[1] . عروه الوثقی، ج 1، ص 544 و 545.

[2] . نماز شب یا شبی با خدا، ص ۱۳۸.

[3] . غررالحکم، ۶۶۶.

[4] . جامع الاحادیث، ج ۷، ص ۱۰۶.

[5] . تفاسیر مجمع البیان و المیزان.

[6] . سوره سجده، آیه ۱۷.

[7] . هزار و یک نکته، ص ۱۵۹.

[8] مردان علم در میدان عمل، ج ۳، ص ۱۲۲.

[9] . هزار و یک نکته، ص ۲۲۶.

[10] . خصال، ج ٢، ص ١١٠

[11] . وسائل الشیعه، ج ۷،  ص ١۰۹.

[12] . الکافی، ج ۴، ص ۵۰۷.

[13] . کافی، ج ۲، ص ۵۳۰.

[14] . سوره فرقان، آیه ۶۲.