پرهیز از خوابیدن، حمام و ورزش بعد از غذا

در طب ایرانی آدابی برای غذا خوردن بیان می‌شود. از جمله این آداب پرهیز از خوابیدن، حمام و ورزش بعد از غذا است. در این مقاله نکاتی را که باید بعد از غذا مراعات کنیم بررسی می‌کنیم. برخی از مطالب مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• پرهیز از خوابیدن بعد از غذا
  • زمان مناسب خوابیدن بعد از غذا
  • پرهیز از خواب عمیق
  • راه کارهایی برای پیشگیری
    • انجام کارهای سبک بعد از غذا
    • لم دادن و سکون
    • راه رفتن آرام بعد از غذا
• پرهیز از ورزش بعد از غذا
  • سکون بعد از غذا، لازمۀ هضم
• پرهیز از حمام بعد از غذا
  • آثار حمام بعد از غذا
    • اختلال در هضم
    • پیری زودرس یا مرگ
    • ایجاد بلغم
    • کاهش قوای مغزی و قلبی

پرهیز از خوابیدن بعد از غذا

نکته‌ای که در این مقاله می‌خواهیم اشاره کنیم این است که آیا ما اجازه داریم بعد از غذا بخوابیم؟ یک عادتی که خیلی از افراد دارند، غالباً در وعدۀ ظهر این اتفاق می‌افتد. خیلی افراد ممکن است خسته از کار، مدرسه، دانشگاه آمده باشند، غذا را که خوردند می‌خواهند سریعاً بخوابند. یا این‌که شب دیر غذای خود را خورده‌اند، بدون این‌که فاصلۀ مناسب بگذارند، بعد از شام می‌خواهند سریعاً بخوابند. شغل‌هایی که تا اواخر شب طول می‌کشد، خیلی با عجله و در وقت نامناسب شام خورده می‌شود. بعد از آن هم سریعاً خواب اتفاق می‌افتد.

زمان مناسب خوابیدن بعد از غذا

این چه مشکلی برای ما ایجاد می‌کند؟ آیا این مجاز است یا نیست؟ خوابیدن سریعاً بعد از غذا، بدون شک مضر است. این را در ذهن خود حک کنید. به هیچ وجه و در هیچ شرایطی نباید بلافاصله بعد از غذا خوابید. حداقل یک فاصله‌ای نزدیک به یک ساعت، اگر خیلی عجله دارید حدوداً 45 دقیقه، بعد از غذا بگذارید و نخوابید.

پرهیز از خواب عمیق

اگر عجله ندارید بیش از یک ساعت فاصله بگذارید. یک استراحت سبک بعد از غذا داشته باشید. اگر ظهر باشد با خواب عمیق به هیچ وجه موافق نیستیم. اگر هم می‌گوییم استراحت بعد از یک ساعت مجاز است، منظور ما یک استراحت سبک است. به قول معروف چرت زدن ساده، یک خواب سبک که خیلی عمیق نشود مجاز است.

راه کارهایی برای پیشگیری

چه کنیم این فاصله‌ای که می‌خواهیم ایجاد کنیم اتفاق بیفتد؟

۱. انجام کارهای سبک بعد از غذا

از طرفی ما اجازه نداریم حرکت شدید داشته باشیم. بعداً در مورد آن صحبت خواهیم کرد. باید این یک ساعت را در حالتی از سکون باشید، یعنی یک حالت آرامش، مثل نشستن یا ایستادنی که خیلی تحرک ندارد. فرض کنید مخاطب ما اگر یک خانم است می‌تواند به آرامی برخیزد و آشپزخانه را مرتب کند. یا بچه‌ها، یا همسر، هر کدام که دوست دارند به خانم در شستن ظرف‌ها و جمع کردن سفره کمک کنند. می‌توانند در این حد تحرک داشته باشند، خیلی به آرامی، بدون این‌که تحرک خیلی شدیدی باشد. در حالت سکون و آرامش سفره یا میز را جمع کنند، ظروف را بشویند و تمیز کنند، آشپزخانه را مرتب کنند. نیم ساعت، 40 دقیقه بگذرد، همه چیز آماده شود و بعد استراحت با فاصلۀ حدود یک ساعت انجام شود.

۲. لم دادن و سکون

این سکون می‌تواند حالت لم دادن هم داده باشد. یعنی طوری که سر شما بالاتر باشد، حالت شیب‌دار داشته باشد. روی یک تکیه‌گاه لم داده باشید، در این حد هم اشکال ندارد. اما به هیچ وجه حالت افقی که سر شما کاملاً روی زمین قرار بگیرد، پایین باشد، نباید داشته باشید. چون موجب برگشت غذا به مری می‌شود و به مرور زمان دهانۀ فوقانی معدۀ شما سست می‌شود.

در بچه‌ها که کمی در بیماری‌های رطوبی آمادگی بیشتری دارند آسیب‌پذیری ممکن است به صورت رفلاکس ماندگار، یک بازگشت غذای ماندگار خود را نشان بدهد. یک علامتی که شما احساس می‌کنید این است که دهانۀ معدۀ شما ترش می‌شود، سوزش پیدا می‌کند. در مسیر مری حس برعکس حرکت کردن مواد غذایی دارید. یعنی احساس می‌کنید غذا از پایین به بالا حرکت می‌کند، غذا دارد بالا می‌آید. این حالت نامناسبی است که در اثر سستی دهانۀ فوقانی معده برای شما ایجاد می‌شود.

حالت خوبی نیست، به مرور زمان بیماری‌زا است. علاوه بر این‌که هضم غذا با اختلال روبرو می‌شود، بازگشت موادی که به اسید معده آغشته شده‌اند به مجرای مری می‌تواند برای شما بیماری‌زا باشد. حتی در حدی که برخی از انواع سرطان‌ها را به آن نسبت می‌دهند. پس تکرار آن و طولانی شدن انجام آن (بلافاصله خوابیدن بعد از غذا)، خطر بیشتری ایجاد می‌کند.

اگر تا الآن خود را به این عادت نامناسب خو داده‌اید، باید زودتر آن را اصلاح کنید. از عادت‌هایی است که آرام آرام و با تدبیر باید برطرف شود تا یاد بگیریم با فاصله‌ای حدود یک ساعت از غذا خوردن، فقط در حالت سکون باشیم. بعد اگر نیاز به خواب و رفع خستگی داشتیم، باز یک خواب خیلی کوتاه و سبک، چیزی در حدود نیم ساعت تا 40 دقیقه و نه بیشتر داشته باشیم تا بدن سالم بماند.

به یاد داشته باشیم حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرمایند که: غذاهایتان را با یاد خدا، با نماز، ذوب کنید، هضم کنید و بر آن مخوابید که دل‌ها به این علت سخت می‌شود. خوابیدن بلافاصله بعد از غذا در کلام رسول خدا موجب سخت شدن دل‌ها یا قلب‌ها می‌شود. [1]

۳. راه رفتن آرام بعد از غذا

در سیرۀ علما عادت بوده که وقتی غذا را می‌خوردند 40 قدم در حالت آرامش راه می‌رفتند. به یاد داشته باشید ورزش، پیاده‌روی، حرکت‌های تمرینی، به هیچ وجه بعد از غذا نباید انجام شود. این سیرۀ علما که خدمت شما عرض کردم حرکت آرام به حالت قدم زدن به صورت 40 قدم (‌شاید به دلیل تقدس عدد 40 انتخاب شده است‌) یکی از کارهایی است که باعث می‌شود غذای شما استمراء پیدا کند، یعنی حرکت کند، برود و در انتهای معده آرام بنشیند. باعث می‌شود حالت ماندن در سر معده و مشکلاتی که قبلاً در مورد بازگشت غذا و ایجاد رفلاکس گفتیم برطرف شود. در عین حال، سکون و آرامش معده هم اختلال پیدا نکند. یعنی حرکت زیاد هم نباشد.

یک عادت خیلی خوب است، یعنی به صورت یک راهکار عملی خدمت شما عرض می‌کنم که این کار را انجام بدهید. دقیقاً مثل سیرۀ علما وقتی غذا خوردید به آرامی 40 قدم بردارید. کارهایی را که حرکت زیاد ندارد، همان‌طور که عرض کردم مثل جمع کردن سفره، مثل آرام ایستادن و ظرف‌ها را شستن، مثل جمع کردن محیط آشپزخانه که بدون تحرک باشد انجام بدهید. بعد حدود 45 دقیقه، یک ساعت که گذشت، به آرامی یک استراحت کوتاه داشته باشید. یا به سراغ کار و مشغله‌ای که دارید بروید و آن‌ها را انجام بدهید.

پرهیز از ورزش بعد از غذا

همان‌طور که خدمت شما عرض کردم، بعد از غذا خوردن نه تنها نباید بخوابیم، بلکه ورزش یا حرکت شدید هم نباید داشته باشیم. در طب ایرانی قانونی وجود دارد که می‌گوید: بدترین عوامل برای سوء هاضمه یا از دست دادن انرژی و مواد حاصل از غذا، یعنی به هم خوردن سیستم هضم؛ حرکت شدید است. ورزش یا حرکت شدید بدترین و مضرترین کاری است که می‌شود بعد از غذا خوردن انجام داد و کاملاً از بهرۀ غذا بی‌بهره شد. حتی از خوابیدن هم بدتر است.

ببینید این عادت غلط است که خیلی از افراد غذای خود را همین‌طور که دارند راه می‌روند می‌خورند، یا در مسیر رفتن از یک مکان به مکان دیگر هستند می‌خورند. یا مثلاً بچه را صبح از خواب بیدار می‌کنند که به مدرسه برود، صبحانه را به صورت لقمه به دست او می‌دهند در حال حرکت در مسیر مدرسه می‌خورد، یا وقتی در ماشین نشسته در حال تکان خوردن روی دست‌انداز است، یا بچه‌ها دارند با هم شوخی می‌کنند، می‌خورد. یعنی مدام دارد حرکت می‌کند و غذا می‌خورد. یا این‌که بلافاصله بعد از این‌که غذا خورد در یک حالت پرحرکت و ناآرامی قرار می‌گیرد، این حالت حالتِ غلطی است. باعث می‌شود که غذا در واقع آن آرامشی که نیازمند است برای این‌که قوای هاضمه روی آن اثر کند به دست نیاورد.

سکون بعد از غذا، لازمۀ هضم

غذا باید در معده بنشیند. این یک اصطلاح در طب ایرانی است. یعنی غذا باید در معده آرام بگیرد تا مراحل هضم به درستی صورت بگیرد. می‌خواهد به صورت فیزیکی و قوای عضلانی معده باشد، یا به صورت شیمیایی آنزیم‌هایی که در معده هستند و مواد مکملی که قرار است کار هضم را انجام بدهند روی غذا اثر کنند. اگر این غذا آرام نگیرد اصلاً این مراحل هضم ـ‌چه فیزیکی چه Chemicalـ انجام نمی‌شود.

شما باید یک غذای هضم نشده را به سمت روده‌ها به صورت فضولی و دفعی بفرستید، یا به صورت ناقص به سمت کبد برای تولید خونی که مسلماً خون خوب و صالحی ایجاد نمی‌شود. عادت کنید که بعد از غذاها فرصتی را برای سکون ـ همان چیزی که در قسمت قبل هم در مورد آن صحبت کردیم ـ در نظر بگیرید. این سکون لازمۀ هضم است، لازمۀ نشستن غذا در قعر معده است. به هیچ وجه در حالتی که غذا می‌خورید در حال حرکت نباشید. به هیچ وجه وقتی غذا را خوردید سریعاً سراغ مرحلۀ بعدی کار خود نروید.

خیلی وقت‌ها حتی در مراکز آموزشی و تربیتی ما این مشکل وجود دارد. یعنی مثلاً دانشگاه است، بین دو کلاس کمتر از نیم ساعت فاصله است، فرد باید سریع برود غذا بخورد، دوباره سریع بیاید به یک کلاس دیگر برسد. حرکت نامناسب دارد، نوسان فراوان در معده انجام می‌گیرد، به قول طب ایرانی برای آن کلمۀ تَخَضخُض را به کار می‌برند. این تکان خوردن‌های غذا داخل معده، باعث می‌شود که غذا در معده ننشیند و هاضمۀ ما با مشکل مواجه شود.

پرهیز از حمام بعد از غذا

نکتۀ بعدی که در دامنۀ آداب بعد از غذا می‌گنجد و می‌خواهیم در مورد آن صحبت کنیم، این است که بعد از غذا نباید به حمام برویم. حمام رفتن بعد از غذا از مواردی است که به شدت هضم غذا را به هم می‌ریزد.

آثار حمام بعد از غذا

 ۱. اختلال در هضم

ما یک معده‌ای داریم، در یکی از باطنی‌ترین قسمت‌های بدن، تقریباً مرکز بدن قرار دارد. قسمت عمده‌ای از خون مؤثر بدن باید در اطراف این معده جمع شود تا بتواند حرارت لازم برای هضم غذا را در معده فراهم کند، ایجاد کند. اگر شما به هر طریقی این حرارت را که به واسطۀ خون است از اطراف معده دور کردید، در واقع معده را ضعیف کرده‌اید. مثل همان حرکت کردن‌ها که در بخش قبلی گفتیم، شما خون را به سمت عضلات کشیدید، معده سرد و کم خون می‌شود.

یا این‌که شما به حمام رفتید، در اثر حرارت حمام و حرکت در حمام، خون به سمت سطح پوست حرکت پیدا می‌کند، در واقع انحراف پیدا می‌کند. این منحرف شدن خون به سمت سطح پوست، باعث می‌شود که معده از خون محروم شود و یک حالت سردی در اطراف معده ایجاد شود. به خاطر همین است که در حالت سیری و پر بودن معده، حتی در شرع مقدس هم ممنوع است که شما حمام بروید. باعث می‌شود که بدن آسیب ببیند.

۲. پیری زودرس یا مرگ

از حضرت امام صادق (ع) روایتی داریم که می‌فرماید: سه چیز است که بدن انسان را فرسوده می‌کند؛ شاید هم او را بکشد. ببینید چقدر این روایت مهم است و دارد با تحکم صحبت می‌کند. یکی از این سه مورد حمام رفتن با شکم پر است.[2]  یعنی شما با معدۀ پر اجازه ندارید به حمام بروید. می‌فرماید: یا شما را می‌کشد ـ یعنی این‌قدر خطرناک است ـ و یا اگر هم به آن حد نرسد بدن شما را فرسوده می‌کند، بدن را به پیری زودرس مبتلا می‌کند. باعث می‌شود که برای شما این مشکلات پیش بیاید.

۳. ایجاد بلغم

این کار نهی شده است، چه در طب ایرانی، چه در طب اسلامی یا توصیه‌های سلامتی بخش اسلام، در هر دو نهی شده است، این کار نباید انجام شود. نتیجۀ نهایی آن هم یا سوء هاضمه است، یا بد گوارشی غذا است. وقتی شما گوارش بد داشته باشید چه اتفاقی می‌ افتد؟ یک غذای نیمه هضم شده که هضم کامل و خوب نداشته در کبد شما وارد می‌شود، کبد هم به واسطۀ این‌که خون خوبی در اطراف آن نیست، خصوصا اگر حمام طولانی باشد، حرکت طولانی باشد، یعنی حتی وقتی وارد مرحلۀ هضم کبدی هم شدید خون مناسب در اطراف سیستم گوارش خود نداشته باشید؛ باعث می‌شود اخلاط نامناسب تولید شود و به سمت یک خون ناصالح برود.

بنابراین یک غذای نیمه هضم شدۀ نامناسب، با خونی که سنگین است و آغشته به بلغم است، خون دم صالح در آن کم است، به اندام‌های حیاتی شما می‌رسد. قوای مغزی شما کاهش پیدا می‌کند.

۴. کاهش قوای مغزی و قلبی

انتظار نداشته باشید اگر بعد از غذا حمام کردید، بعد از غذا حرکت کردید، سر کلاس بروید و خوب یاد بگیرید. به هیچ وجه یادگیری خوب اتفاق نمی‌افتد. قوای ذهنی سریعاً افت می‌کند. حتی قوای قلبی سریعاً افت می‌کند. می‌دانید از چیزهایی است که قلب را به صورت مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین قوای عضلانی به شدت آسیب می‌بیند.

یعنی شما از هر سه بُعد تربیتی؛ چه جسمی و چه روحی و چه مغزی دچار اختلال می‌شوید، چون غذای مناسبی به این اندام‌ها نخواهد رسید.

جمع بندی

پس در یک جمع‌بندی اگر بخواهیم بگوییم هدف ما از این مقاله چه بود؟ این بود که وقتی غذا می‌خورید، از قبل برای بعد از غذای خود تدبیر داشته باشید. برای بعد از غذای خود برنامه داشته باشید، بدانید حدوداً تا یک ساعت اجازه ندارید یک سری کارها را انجام بدهید. این‌طور برنامه‌ریزی کنید، در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی خود برای بچه‌ها، برای جوان‌ها، این یک ساعت باید یک ساعت سکون باشد، یک ساعت استراحتی که منظور ما خواب نیست. به هیچ وجه کارهای خود را، حتی حرکت‌های ذهنی خود را در این زمان انجام ندهید.

مثلاً کلاس‌های آموزشی شما به هیچ وجه نباید یک ساعت بعد از غذا باشد، فایده ندارد. کارایی ذهن پایین می‌آید، جریان خون منحرف می‌شود و باز قوۀ هاضمه آسیب می‌بیند. همان‌طور که می‌بینید، اگر بعد از غذا کار تربیتی بگذارید خواب آلودگی، کسالت و عدم یادگیری حتماً بر این کلاس آموزشی شما بار می‌شود، اضافه می‌شود. بهرۀ چندانی از آن نخواهید برد.

این آداب را در مورد بعد از غذا به کار ببرید، تدبیر داشته باشید، ساعت قبل و بعد و حین غذای خود را برنامه‌ریزی دقیق کنید.

دکتر مژده پورحسینی

---

[1]. دانشنامه احادیث پزشکی، ج 2، ص105.

[2]. امام صادق (ع): سه چیز، بدن را فرسوده می‌کند و شاید هم بکُشد: خوردن گوشت خشکیده فاسد، حمّام رفتن با شکم پُر، و همبستري با پیرزنان. دانشنامه احادیث پزشکی، ج 2، ص123.