آداب حضور در ماه مهمانی خدا
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
ماه مبارک رمضان، ماه مهمانی خدا، ماهی مبارک و بابرکت است که در فرهنگ اسلامی به عنوان فصل نوازش‌های الهی و فرصتی برای نزدیکی به خداوند در نظر گرفته می‌شود.
این ماه، با روزه‌داری، نماز، دعا و تلاوت قرآن همراه است و مؤمنان را به تجدید عهد با خداوند و تقویت ایمان دعوت میکند.
ورود به این ماه عزیز، آداب خاصی دارد که علاوه بر افزایش برکت و فضیلت، روح و جان انسان را نیز تازه می‌سازد. از خودسازی و تمرین بندگی در ماه رجب و شعبان گرفته تا آداب حضور در ماه رمضان که هر یک از آنها فرصتی است برای نزدیک‌تر شدن به خداوند و ارتقاء بعد معنوی انسان.
در این مقاله، به دلیل اهمیت این موضوع، به بیان مهم‌ترین آداب حضور در ماه مهمانی خدا ماه مبارک رمضان پرداخته و نحوه‌ی بهره‌برداری حداکثری از ضیافت الله را بیان خواهیم کرد.
آداب حضور در ماه مهمانی خدا
دکتر میرباقری در دوره‌ی «مهمانی خدا» در یکی از بخش‌های درس، به بیان آداب حضور در ماه مهمانی خدا می‌پردازند.
برای رفتن به مهمانی باید آداب آن را رعایت کرد. اگر مهمانی قابل توجه و مهمی باشد، انسان مقدماتی را رعایت میکند. از جمله نظافت کردن و استحمام، پوشیدن لباس نو، آراستن خود، خوشبو کردن خود، هدیه بردن برای میزبان.
نو کردن لباس
در سوره اعراف سه لباس برای انسان تعریف می‌شود: لباس حداقلی، لباس زینت و لباس تقوا. بهترین لباس برای انسان لباس تقواست[1]. در ماه مهمانی خدا به درجه تقوای خود دقت کنیم. چقدر زندگی خود را بر محور خدا قرار داده‌ایم؟ خدامحوری خود را در این ماه باید بیشتر کرد. ترک گناه را جدی گرفت.
از بالاترین اعمال در ماه مهمانی خدا ورع است. ورع به معنای توبه کردن به درگاه خداوند، ترک جدی گناه و تلاش به دوری کردن از گناه است. پس برای رفتن به سمت خدا، خود را باید از آلودگی گناه پاک کرد.
نظافت کردن
در ماه مهمانی خدا نظافت بدن بسیار پسندیده است. برای رفتن به مساجد، محافل دعا و نیایش، بدن و لباس باید طیب و طاهر باشد. اما فقط همین کافی نیست. یک نظافت بالاتر از نظافت ظاهری نیز هست. برترین نظافت، نظافت قلب و دل است. قبل از ماه مهمانی خدا اعمال خود را باید بررسی کرد. در حق و حقوقی که به گردن ماست، تأمل کنیم، آیا آن را کامل به جا آورده‌ایم؟
این حقوق دو دسته است:
1. حقوق مردم (حق الناس): اگر به کسی بدهکاری داریم، بپردازیم. اگر توان پرداخت نداریم، از شخص طلبکار اجازه گرفته و حلالیت بطلبیم. اگر غیبت کسی را کرده‌ایم، در صورت امکان حلالیت بطلبیم و در غیر این صورت استغفار کنیم. اگر شئون کسی را رعایت نکرده‌ایم، جبران کنیم. بار خود را سبک کرده تا حقی بر گردنمان نباشد.
– رسیدگی به خود: پس از این که حقوقی که از دیگران به گردنمان بود، صاف کردیم، دل خود را با دیگران صاف کنیم. با من بدی کردند، بگویم خدایا می‌خواهم میهمان تو باشم و نمی‌خواهم کینه از کسی در دل من باشد. با خدا معامله کنم و دل را از صفات بد کینه، حسد، حرص به دنیا و … پاک کنم.
از همه گذشت کنیم تا خدا هم از ما بگذرد. دستور قرآن کریم است که «أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ[2]»؛ آیا دوست نمی‌دارید که خدا هم در حق شما مغفرت (و احسان) فرماید؟
۲. حقوق الهی (حق الله): به جا آوردن نماز و روزه قضا، خمس و زکات و … و اگر عهد و نذری به گردن داریم، ادا کنیم.
نکته بسیار مهم
اگر می‌خواهیم رابطه ما با خدای مهربان خوب و متعالی باشد. باید رابطهٔ خود را با امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) خوب کنیم؛ چراکه اوج گیری شیعیان از طریق ولایت امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) است. در طول سال اعمال ما به امام زمان عرضه می‌شود. شب قدر ملائک مقدرات انسان‌ها را به امام زمان عرضه می‌کنند و او برای ما دعا میکند و دعای او خیلی برای ما اثربخش است و ما را رشد می‌دهد.
استاد سید محسن میرباقری :
پس ارتباط خود را با امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) را جدی کنیم. از غفلت‌ها عذرخواهی نماییم و از حضرت بخواهیم برای ما دعا کنند. ما نیز برای حضرت دعا کنیم به ایشان عرض سلام کنیم.من عاشق آن مستحبی هستم که جوابش واجب است… «السَّلاَمُ عَلَیْکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ».
آراستن خود
در ماه مبارک رمضان روزه‌دارخود را با چه چیزی بیاراید تا مقبول درگاه حضرت حق قرار گیرد؟ به دو امر مهم اشاره می‌شود که خلاصه احادیث و روایات است:
1. ذکر خدا: آراستن انسان به ذکر خداوند، که نور قلب مومن است. تصمیم بگیریم که دائم به یاد خدا باشیم. با این تصمیم ذکر گفتن ما بیشتر می‌شود.
۲. اصلاح اخلاق: تصمیم به اصلاح اخلاق و رفتار و سعی بر داشتن حُسن خلق، امر بسیار مهمی است. در ابتدا نسبت به افراد خانواده و نزدیکان از جمله پدر و مادر، همسر و فرزندان آن را اِعمال کنیم. ما تصمیم به تغییر دادن رفتار داشته باشیم تا خداوند نیز در این ماه به ما عنایت ویژه‌ای داشته باشد.
پس با اخلاق حَسن، از همین الان شروع کنیم. حالا من نمی‌دانم این عرض امروز بنده را شما کی می‌شنوید؛ اگر دو روز به ماه رمضان بود، از همان موقع، اگر ۱۰ روز بود، از همان موقع، اگر در ماه رمضان بود، از همان لحظه تصمیم بگیریم اخلاقمان را خوب کنیم و شدنی است، باور کنید شدنی است.
از همین لحظه شروع کنیم و اطمینان خاطر داشته باشیم که می‌توانیم. اگر ما حساسیت‌های خود را تنظیم کنیم، از امور بی جا حساس نمی‌شویم. اخلاق خود را برای حضور در مهمانی خدا حَسن کنیم.
خوشبو کردن خود
در ضیافت الهی گفته شده که روح و جان خود را با دو چیز خوشبو کنید:
1. با صلوات بر پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان (علیهم‌السلام)
پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «آيا به تو بشارت بدهم؟ على (عليه السلام) عرض كرد: آرى پدر و مادرم فدايت، تو هميشه بشارت دهنده به همه نيكى‌ها بوده‌اى. پيامبر فرمود: جبرئيل الان از چيز عجيبى به من خبر داد، اميرمؤمنان پرسيد: چه خبرى داده، اى رسول خدا؟ فرمود: به من خبر داد كه يكى از امّت من هنگامى كه صلوات بر من مى‌فرستد و به دنبال آن صلوات بر اهل بيتم؛ درهاى آسمان به روى او گشوده مى‌شود و فرشتگان هفتاد صلوات بر او مى‌فرستند و اگر از گنهكاران باشد، گناهانش فرو مى‌ريزد آن گونه كه برگ‌ها از درختان مى‌ريزند[3]».
۲. تلاوت قرآن کریم
امام رضا (عليه‌السلام) فرمود: «هر كس در ماه رمضان يك آيه از كتاب خدا را قرائت كند مانند اين است كه در ماه‌هاى ديگر تمام قرآن را بخواند[4]».
در ماه مبارک رمضان، به این اذکار مداومت داشته باشیم و به آن مأنوس شویم.
هدیه بردن برای میزبان
در ماه ضیافت الله، چه هدیه‌ای را به خداوند متعال پیشکش کنیم؟
1. خدمت به بندگان خدا
پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «مسلمانی، غیر از خدمت به برادران مسلمان و اهتمام در رفع مشکلات آنان نیست[5]».
۲. اطعام فقرا در ماه مبارک رمضان
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «هر کس در ماه رمضان به خاطر خدا به روزه دار افطاری بدهد، خداوند ثواب آزاد کردن بندهای را به او می‌دهد و گناهان او را نیز میبخشد. عرض کردند: یا رسول الله! ما توانایی افطاری دادن نداریم، چگونه به این فیض برسیم؟ فرمود: از آتش جهنم خود را برهانید هر چند به اندازه یک خرما یا نیمی از آن افطاری بدهید[6]».
3. به جا آوردن مستحبات ماه‌های رجب و شعبان برای ورود به ماه مبارک رمضان، استغفار فراوان برای حضور پاک و پاکیزه در ماه ضیافت الله؛ چراکه می‌خواهیم با خدا خلوت کنیم، با او نجوا و مناجات داشته باشیم.
این ضیافت، ضیافت قرب است. پس باید وقت گذاشت. کارهای روزمره و شبانه روزی را باید کم کرد تا فرصتی برای شب زنده‌داری و انس با پروردگار بماند.
تغییر دادن شرایط برای حضور بهتر در ماه مهمانی خدا
بعضی از افراد در ماه مهمانی، رمضان خدا به بهانه فشار روزه و پایین آمدن قند خون، به خود آزادی عمل داده و نسبت به دیگر اوقات زودتر عصبانی می‌شوند. از این تلقین که بار منفی دارد، باید دوری کرد. اگر ما باور داشته باشیم که می‌بایست در ماه مهمانی خدا خشم خود را فرو بریم و خوش اخلاق باشیم و در اهتمام به این امر جدیت کنیم، موفق خواهیم شد.
تغییر شرایط و اصلاح باورهای غلط در مورد روزه، این فریضه پرفیض، به فرد کمک خواهد کرد تا ماه خاطره انگیزی را تجربه کند؛ زیرا روزه انسان را صبورتر و برای او خوش خلقی ایجاد میکند. روزه قرب به خدا می‌آورد. روزه انسان را به محضر پروردگار می‌برد.
باید اخلاق خود را در شب و روز ماه مهمانی خدا در خانه، در محیط کار و در جامعه حَسن قرار داد. در هر درجه از خوش خلقی که قرار داریم، یک قدم بیشتر برداریم. اگر گاهی به دیگران اخم یا بی‌اعتنایی می‌کنیم، در ماه رمضان اینگونه نباشیم. محبتی که خداوند به ما داده آن را به بندگان خدا منتقل کنیم تا بعد از ماه مهمانی خدا نیز اخلاق حسنه در وجود ما تثبیت شده باشد.
خودسازی در ماه رجب و شعبان
تزکیه نفس و خودسازی در دو ماه پرفیض و برکت رجب و شعبان، فرصتی طلایی برای تقویت روح و افزایش معنویات است. این ماه‌ها به عنوان پیش‌درآمدی برای ماه مبارک رمضان شناخته می‌شوند و زمان مناسبی برای توبه، دعا و تهذیب نفس به شمار می‌آیند.
با تمرین کنترل نفس قبل از ماه مهمانی خدا، کاهش عادات ناپسند و افزایش کارهای نیک و خداپسندانه، استغفار، گرفتن روزه، افزایش قرائت قرآن و توجه به دعاهای سفارش شده، می‌توان ارتباط خود را با خداوند عمیق‌تر کرده و با آمادگی بیشتر به استقبال ماه مهمانی خدا، این ماه عظیم رفت.
در ادامه به سفارشاتی در خصوص آمادگی پیش از ورود به ماه مهمانی خدا، از زبان پیامبر اکرم و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) می‌پردازیم:
خطبه پیامبر اکرم (ص) در آخرین جمعه ماه شعبان
در احادیث آمده است كه رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)در روزهای پایانی ماه شعبان به مردم هشدار مىداد و آنها را آماده مىكرد. از جمله این موارد آخرين جمعه ماه شعبان است که حضرت ختمی مرتبت، براى آماده ساختن ياران خود برای حضور در ضیافت الله خطبهاى خواند و اهميت اين ماه را چنين یادآور شد.
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «ای مردم به سوی شما روی می‌آورد ماهی که با برکت، رحمت و مغفرت است، ماهی که در نزد خداوند بهترین ماه‌هاست، روزهایش بهترین روزها، شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعات او بهترین ساعات است. در این ماه به مهمانی خدا دعوت شده‌اید و خداوند شما را از اهل کرامت قرار داده است. نفس‌های شما در این ماه تسبیح خدا، خواب شما عبادت و اعمال شما مقبول و مورد رضای خداوند است و همه دعاها در این ماه مستجاب می شود[7]».
سفارش امام رضا (ع) به اباصلت در جمعه آخر شعبان
اباصلت هروى مىگويد: جمعه آخر ماه شعبان خدمت امام رضا (عليه‌السلام) رسيدم. حضرت فرمود: «اى اباصلت! اكثر ماه شعبان رفت و امروز جمعه آخر ماه است، پس تقصيرها و كوتاهىهاى گذشته را در بقيه اين ماه جبران كن، و به آنچه براى تو سودمند است روى آور؛
بسيار دعا كن و استغفار نما و قرآن را بسيار تلاوت كن. از گناهان خود توبه نما، تا وقتى كه ماه رمضان داخل مى‌شود، خود را براى خدا خالص ساخته باشى. هر دين و امانتى بر عهده دارى، ادا كن و كينه هر كس كه در دل دارى بيرون نما. گناهانى را كه انجام مىدادى، ترك كن. از خدا بترس و در امور پنهان و آشكار خود بر خدا توكل نما، كه هر كس بر خدا توكل كند، خداوند امور او را كفايت مىنمايد.
در بقيه اين ماه اين دعا را بسيار بخوان: «اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضى مِنْ شَعْبانَ فَاغْفِرْ لَنا فیما بَقِىَ مِنْهُ؛ بار خدايا، اگر مرا در روزهاى سپرى شده از شعبان نيامرزيدهاى در باقيمانده آن مرا بيامرز[8]».
تمرین روزه‌داری
طبق سفارشات اهل بیت (علیهم‌السلام) در ماه رجب و شعبان به روزه، می‌توان روزه‌داری را تمرین کرد. با انجام این کار، علاوه بر کسب ثواب‌های بی‌شمار آن، بدن به فرآیند روزه‌داری عادت کرده و روزه گرفتن در ماه مهمانی خدا آسان‌تر می‌شود.
حال اگر این امکان فراهم نبود، می‌توان حداقل در سه روز پایانی شعبان روزه گرفت تا علاوه بر آمادگی جسمانی، به ثواب اخروی آن نیز رسید. چراکه امام صادق (عليه‌السلام) در این باره می‌فرماید: «هر كس سه روز از آخر ماه شعبان را روزه بگيرد و به ماه مبارك رمضان متصل سازد، خداوند متعال ثواب روزه دو ماه متوالى را براى او بنويسد[9]».
درخواست توفیق از خداوند
نیت، پایه و اساس همه اعمال عبادی در اسلام است. با توجه به اینکه ماه رمضان، ماه عبادت و نزدیکی به خداوند است، نیت خالصانه در این زمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نیت در واقع نشان‌دهنده معرفت و اشتیاق ما به تقرب به خداوند و انجام واجبات است.
در ماه مهمانی خدا، روزه‌داری، نماز و تلاوت قرآن همگی باید با نیتی خالصانه و به دور از ریا انجام شوند. خداوند متعال نیز در قرآن کریم می‌فرماید: «وَما أُمِرُوا إِلّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ[10]»؛ و فرمان نیافته بودند جز اینکه خدا را بپرستند و در حالی که به توحید گراییده‌اند دین [خود] را برای او خالص گردانند.
یک نیت خالص می‌تواند موجب تحول در روح و روان انسان شود. هر چه نیت فرد برای نزدیکی به خداوند خالص‌تر باشد، روح او نیز در این ماه نورانی‌تر خواهد شد. همچنین نیت درست می‌تواند در موقعیت‌های سخت و دشوار، انسان را یاری کند تا بر دشواری‌ها فائق آید.
حضرت محمد مصطفی (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: «با نيّت‌هاى درست و دل‌هاى پاك، از پروردگارتان بخواهيد تا براى روزه دارىِ ماه رمضان و تلاوت كتاب خويش، توفيقتان دهد؛ چرا كه بدبخت، كسى است كه در اين ماه بزرگ، از آمرزش الهى محروم بماند[11]».
نکات تغذیه‌ای برای آمادگی بدن در ماه مهمانی خدا
روزه‌داری و عبادات در ماه رمضان برای مسلمانان به عنوان یک فرصت معنوی مهم تلقی می‌شود. در ماه مبارک، روزه‌دار از اذان صبح تا اذان مغرب از خوردن و آشامیدن خودداری میکند. با رعایت نکات تغذیه‌ای مناسب، می‌توان بدن را به طور مؤثری برای این ایام با برکت آماده کرده و از انرژی لازم برای عبادت و روزه‌داری بهره‌مند شد. این توصیه‌ها نه تنها به بهبود سلامت جسمی کمک می‌کنند، بلکه کیفیت عبادات را در ماه مهمانی خدا نیز به طرز چشمگیری افزایش می‌دهند. لذا رعایت نکات زیر توصیه می‌گردد:
o پیش‌بینی افطاری سبک و مغذی برای تأمین ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و …؛
o پیش‌بینی غذاهای مناسب برای سحری؛
o استفاده از میوه‌ها و سبزیجات؛
o نوشیدن آب و مایعات بین افطار و سحر؛
o عدم مصرف غذاهای سنگین و ناسالم؛
o داشتن رژیم غذایی منظم و متعادل و …
برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاهده دوره «تغذیه در ماه رمضان» در ایمانور پیشنهاد می‌گردد:
نکته قابل توجه این که هر روز و شب و سحر و افطار ماه رمضان آداب خاص خود را دارد که پرداختن به آن را به مقاله‌ای دیگر مؤکول می‌کنیم تا به طور مفصل به آن بپردازیم.
سخن آخر
از نکات فوق می‌توان دریافت که ماه مهمانی خدا، ماه تهذیب نفس و خودسازی است و فرصتی برای آغاز یک دوره جدید سیر و سلوک الی الله. خوشبخت کسی است که قدر و منزلت این ماه را بداند و از برکات بی‌نهایت آن بهره‌مند شود. همچنین با رعایت آداب ضیافت الله در این ماه و قبل از آن، می‌توان آرامش روحی بیشتری را تجربه کرد.
علاوه بر آن روزه‌دار در ماه رمضان با انجام درست اعمال معنوی، ارتباط خود را با خداوند مستحکم کرده و با تقویت روحیه خدمت، دستگیری و محبت به دیگران، به قرب الی الله می‌رسد و می‌تواند این حس نورانی را با مراقبه و توجه، در تمام سال حفظ کرده و موفقیت‌های بیشتری را در زندگی مادی و معنوی خود کسب نماید.
[1] . سوره اعراف، آیه ۲۶. «وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ»؛ و لباس تقوا [که انسان را از آلودگی های ظاهر و باطن باز می‌دارد] بهتر است.
[2] . سوره نور، آیه ۲۲.
[3] . منهاج البراعه في شرح نهج البلاغه، ج 5، ص 215.
[4] . بحار الانوار، ج 93، ص 346.
[5] . الکافی، ج۲، ص۱۶۳.
[6] . عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 296.
[7] . وسائل الشیعه، همان، ج 10، ص 313.
[8] . عیون اخبار الرضا، ج2، ص 51.
[9] . امالی، ص 670.
[10] . سوره بینه، آیه 5. این آیه به آیه اخلاص معروف است.
[11] . بحار الأنوار، ج ۹۶، ص ۳۵۶.