آخرالزمان در روایات
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
مفهوم آخرالزمان، یکی از موضوعات مهم در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان است. در متون دینی نیز، این مفهوم به وضوح توضیح داده شده و به نشانه‌ها و وقایع پایان دنیا و ظهور حضرت مهدی موعود (عجلاللهفرجه) اشاره دارند.
به دلیل اهمیت این موضوع، در این مقاله، به بیان روایات ائمه معصومین (علیهم‌السلام) و پیام‌های آنها خواهیم پرداخت و تلاش می‌کنیم تا ارتباط این آموزه‌ها با دنیای امروز و راهکارهای نجات از این برهه زمانی سخت را بررسی کنیم. امیدواریم با تأمل در این روایات، دیدگاه روشن‌تر و فهم بهتری نسبت به زندگی در دوران آخرالزمان به دست آوریم و راه درست را پیش بگیریم.
تعریف آخرالزمان
به طور کلی در معارف اسلامی، اصطلاح آخرالزمان به دو معنا مطرح می‌شود:
1- مدت زمانی طولانی که با ولادت آخرین پیامبر خدا شروع شده و با آغاز قیامت پایان می‌یابد. به همین دلیل پیامبر اسلام، حضرت محمّد (صلّی‌الله‌علیه‌واله) را به عنوان پیامبر آخرالزمان یاد می‌کنند.
2- مفهوم دوم تا حدودی محدودتر از معنای اول است. به مدت زمانی که با ولادت حضرت مهدی (علیه السلام) آغاز شده، زمان غیبت صغری و کبری و همچنین ظهور حکومت جهانی آن حضرت، دوران آخرالزمان گفته می‌شود.
دوران اول روزگاری است که در آن فساد اخلاقی و ظلم و ستم همه جا را فرا می‌گیرد و در دوره دوم که با قیام مصلح جهانی آغاز می‌شود، ظلم و ستم و فساد ریشه کن شده و جای خود را به عدالت می‌دهد، همچنین توحید، عدل و داد، رشد عقلی و علمی در سراسر دنیا گسترش می‌یابد.
روایات مربوط به مردم آخرالزمان
در روایاتی که از ائمه هدی (علیهم‌السلام) به دست ما رسیده است، احادیث گهرباری در مدح و ذم مردمان آخرالزمان وجود دارد که در ادامه به مواردی از آنها اشاره می‌کنیم:
شگفت انگیزترین ایمان‌ها
یکی از ویژگی‌های مردمان دوره آخرالزمان امتحاناتی است که آنها پشت سر می‌گذارند و در آن ایمان خود را حفظ کرده و جزو موفق‌های دوره آخرالزمان می‌گردند. در این باره پيامبر خدا (صلّىاللهعليهو آله) به امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ای علی! بدان، مردمی در آخرالزمان خواهند آمد، که دارای شگفت انگیزترین ایمان‌ها و استوارترین یقین‌ها هستند، مردمی که پیامبر را ندیده‌اند، و حجت خدا نیز از نظر آنان پنهان است، با این وجود، از راه نوشته‌ها (قرآن و حدیث)، ایمان می‌آورند (و بر ایمان خود به دین اسلام ثابت می‌مانند)[1]».
دینداری مردمان آخرالزمان
از مهم‌ترین روایت‌های بشارت‌دهنده درباره مردمی از آخرالزمان، که به طور ویژه در عصر غیبت امام دوازدهم (عجلاللهفرجه) به سر می‌برند، حدیثی است از حضرت خاتم الانبیا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) که فرمودند: «زمانی می‌آید که شکیبایِ بر دین، مانند کسی است که آتشی را در دست خویش گرفته باشد[2]».
از آن جهت که در آخرالزمان حضور شیاطین در خلوت و جلوت بسیار قوی‌تر از دیگر دوران‌هاست، حفظ دین و تقوا کار سخت و دشواری است. در این دوران دشمنان نیز با ادبیاتی دیگر به القاء شبهات اعتقادی می‌پردازند و دلها را مضطرب می‌کنند، اما تحمل این سختی‌ها اجر عظیمی به دنبال دارد.
خلافت شیعیان در آخرالزمان
یکی از وقایعی که در روایات به آن اشاره شده وعده خداوند به جانشینی شیعیان در آخرالزمان است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: « وَعَدَ ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمۡ وَعَمِلُواْ ٱلصَّـٰلِحَٰتِ لَيَسۡتَخۡلِفَنَّهُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ …[3]»؛ خدا به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، وعده داد که در روی زمین جانشین دیگران‌شان کند، همچنان که مردمی را که پیش از آنها بودند جانشین دیگران کرد. و دین‌شان را- که خود بر ایشان پسندیده است- استوار سازد و وحشت‌شان را به ایمنی بدل کند…[4]».
از امام سجاد (علیه‌السلام) روایت شده که در پی تلاوت این آیه فرمود: «سوگند به خدا! آنان شیعیان ما اهل بیت هستند که خداوند به سبب مردی از خاندان ما که مهدی این امت باشد – آنان را خلیفه روی زمین قرار خواهد داد[5]».
زنان در دوران آخرالزمان
در مورد وضعیت زنان در آخرالزمان آمده است که پیامبر خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) در توصیف برخی از زنان آخرالزمان فرمود: «چگونه می شود حال شما هنگامی که زن‌های شما فاسد شوند و جوانانتان فاسق و شما نه امر به معروف می‌کنید و نه نهی از منکر. به پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) گفته شد که آیا این چنین خواهد شد؟! آن حضرت فرمود: بله و بدتر از آن نیز خواهد شد[6]».
افزون بر آن امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) درباره ساحت بعضی از زنان در زمانه آخرالزمان می‌فرمایند: «در آخرالزمان و نزدیک شدن قیامت – که بدترین زمان‌هاست- زن‌هایی ظاهر می‌شوند که برهنه می‌باشند، که از دین فاصله گرفته، زینت‌های خود را آشکار می‌سازند، به فتنه‌ها داخل می‌شوند و به سوی شهوت‌ها تمایل دارند و به سوی لذت‌ها می‌شتابند، حرام‌های الهی را حلال می‌شمارند و در جهنم جاودانه خواهند بود[7]».
ناگفته نماند زنانی هستند که ارزش و کرامت خود را حفظ و پاک و عفیف زندگی می‌کنند. آنها تقوای الهی را پیشه کرده و به تربیت فرزندانی مشغول هستند که از صالحان آخرالزمان و سربازان حضرت ولی عصر (علیه‌السلام) خواهند بود. حتی گروهی از زنان در زمره یاوران حضرت مهدی (عجلاللهفرجه) بوده و برخی دیگر با رجعت به دنیا به یاری امام خود خواهند پرداخت.
حاکمیت دنیاپرستی در آخرالزمان
حضرت ختمی مرتبت، محمّد مصطفی (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) درباره روی آوردن مردم به دنیا و امور دنیایی فرموده‌اند: «به زودی زمانی بر امت من می‌آید که در آن زمان درون آنها پلید می‌شود، ولی ظاهر آنها به طمع دنیا آراسته می‌گردد. به آنچه در پیشگاه خداوند است دل نمی‌بندند، دین آنها ریا، و تظاهر است، خوف از خدا به دلشان راه نیاید و خداوند آنها را به عذابی فراگیر دچار سازد و به این صورت که آنها خداوند را همچون آدم غرق شده می‌خوانند و خداوند دعایشان را مستجاب نمی‌کند[8]».
پیشگویی عجیب! تقرب به رذایل اخلاقی در آخرالزمان
حضرت علی (علیه‌السلام) در کلامی حکمت آمیز و هشداری عجیب به اصحاب و یارانش درباره آینده یا همان آخرالزمان می‌فرماید: «زمانى بر مردم فرا مى‌رسد که تنها حيله‌گرانِ سخن چين، مقرّبند و تنها فاجرانِ بدکار، ظريف و لطيف شمرده مى‌شوند و افراد باانصاف، ضعيف و ناتوان محسوب خواهند شد. در آن زمان کمک به نيازمندان خسارت و ضرر، و صله رحم (که حق مسلم خويشاوندان است) منّت، و عبادت (که وظيفه هر انسانى در پيشگاه خداست) وسيله برترى جويى بر مردم خواهد بود[9]».
مبارزه با ادعای بی‌پایه و نادرست
در آخرالزمان افرادی خواهند آمد که گناهان خود را توجیه کرده و تلاش می‌کنند تا گناه را در بین مردم عادی جلوه دهند. در این بین افراد باایمان و دین‌مدار به مقابله با آنها می‌پردازند که در حدیثی از رسول خدا (صلّى‌الله‌عليه‌وآله) در این خصوص آمده است: «در آخرالزمان مردمى مى‌آيند كه گناه مى‌كنند و مى‌گويند خداوند، گناه را بر آنان مقدّر كرده است! كسى كه با ادّعاى آنان مبارزه كند، همچون كسى است كه در راه خدا شمشير كشيده باشد[10]».
چراغ‌های هدایت در آخرالزمان
امیرالمؤمنین علی (عليه‌السلام) در توصيف رستگان آخرالزمان فرمود: «زمانى مى‌رسد كه هيچ كس در آن زمان نجات نمى‌يابد، مگر مؤمن حق پرستِ بى نام و نشان كه اگر حضور داشته باشد، كسى او را نمى‌شناسد و اگر غايب باشد، كسى به جستجويش نمى‌آيد. اين افراد چراغ‌هاى هدايتند و نشانه‌هاى روشن براى شب روان[11]».
نشانه‌های آخرالزمان
در متون دینی و روایات درباره آخرالزمان نشانه‌هایی بیان شده است که می‌توان آن را به نشانه‌های عظیم و کوچک تقسیم نمود که عبارتند از:
- نشانه‌های بزرگ (دجال، سفیانی، صیحه آسمانی، ظهور امام زمان (علیه‌السلام)، … )
در روایات معصومین (علیهم‌السلام)، قبل از ظهور منجی عالم بشریت نشانه‌های حتمی و غیرحتمی ذکر شده است که در این خصوص مقاله‌ای با عنوان نشانه‌های ظهور حضرت مهدی (عج) به نگارش درآمده است.
- نشانه‌های کوچکتر و شرایط اجتماعی و اخلاقی
پیشوای ششم، در روایتی مفصّل، از برخی اخلاقیات، عادت‌ها و مناسباتِ فردی و اجتماعی که دامن‌گیر شماری از مردمان آخرالزمان خواهد شد، به اشاره و فهرست‌وار یاد کرده‌اند. این انحرافاتِ رفتاریِ آخرالزمانی که امام صادق (علیه‌السلام) در کلامشان برشمرده‌اند، موارد متعددی را در بر می‌گیرد که همه جزو رذایل اخلاقی و منش‌های ناپسند و ناحق است و بین مردمان آخرالزمانی رایج می‌گردد. در ادامه به چند مورد اشاره می‌گردد:
– (دستورهای( قرآن کهنه شود و چیزهایی که در آن نیست، و [آیات آن] طبق دلخواه توجیه شود؛
– هر که را به کارِ بد ستایش کنند، خندان و خشنود شود و اعتراضی نکند؛
– خانۀ کعبه تعطیل و دستور به نرفتنِ به آن داده شود؛
– پول‌دار عزیزتر از مؤمن باشد؛
– ربا آشکار شود و بر آن سرزنش نشود؛
– مردِ باایمان غمناک، پست و خوار شود؛
– شراب را آشکارا بنوشند و آنان‌که از خدای عزّوجلّ نمی‌ترسند، برای نوشیدنش گرد هم آیند؛
– با شراب مداوا کنند و برای بیمار نسخه کنند و بِدان بهبودی جویند؛
– بدعت و زنا آشکار شود؛
– مؤمن نتواند کارِ بد را جز در دلِ خویش انکار کند؛
– زمامداران به کافران نزدیک شوند و از خوبان دوری گزینند؛
– شنیدن قرآن بر مردم سنگین و گران آید، در حالی‌که شنیدن چیزهای ناروا برای آنان آسان و مطلوب است؛
– همسایه از ترس زبانِ همسایه‌اش او را گرامی دارد؛
– بچۀ کوچک مرد بزرگ را خوار شمارد؛
– مسجدها طلاکاری و نقّاشی شود؛
– مردم خون‌ریزی را آسان شمارند و برایشان عادی شود؛
– انسان برای غرض دنیایی ریاست طلبد و خود را به بدزبانی مشهور سازد تا از او بترسند و کارها را به او وا گذارند؛
– آن که روزیِ حلال جوید، سرزنش شود و جویندۀ حرام، ستایش شود؛
– مُرده را به مسخره گیرند و کسی برای مرگِ او غمناک نشود؛
– ناسپاسی پدر و مادر آشکار شود و پدر و مادر را سبک شمارند. حالِ آنان نزد فرزند از همه بدتر باشد و فرزند خوشحال است که به آنها دروغ بندد. فرزند آنان را نفرین کند و از مرگشان خشنود شود؛
– تمام غم و اندوه مردم دربارۀ شکم و شهوتشان باشد و باکی ندارند که چه بخورند و با چه نکاح کنند؛
– هر که مال یتیمان را بخورد، او را به شایستگی بستایند؛
– وقت نماز را سبک شمارند؛
– نشانه‌های آسمانی پدید آید، اما مردم از آن هراس نکنند؛
– اهل قرآن و تفسیر خوار شوند و هر که آنان را دوست دارد نیز خوار شود؛
– زندگی مرد از کم‌فروشی اداره شود؛
– اگر شخصی سخن حق گوید و امر به معروف و نهی از منکر کند، دیگران او را نصیحت کنند و بگویندش که این کار بر تو لازم نیست؛
– نمازخوان برای ریا و خودنمایی نماز خوانَد؛
– دل مردم سخت و چشمانشان خشک شود و یاد خدا بر آنان سنگین آید؛
– حرام، حلال شود و حلال، حرام گردد؛
– مردم غیبت را سخن خوش‌مزه و نمکین شمارند و یکدیگر را بِدان مژده دهند؛
– همجنس‌بازی مردان و زنان رایج و مرسوم شود؛
– شرّ و سخن‌چینی آشکار شود و…[12]
چگونه روایات آخرالزمان بر رفتار انسان‌ها تأثیر می‌گذارد؟
روایاتی که به مباحث آخرالزمان و نشانه‌های آن پرداخته‌اند، می‌توانند تأثیرات عمیقی بر رفتار انسان‌هایی که به دنبال حق و حقیقت هستند، داشته باشند. این تأثیرات شامل موارد زیر هستند:
1. تغییر نگرش و تفکر
روایات آخرالزمان انسان‌ها را به تفکر درباره معنای زندگی، اهداف و ارزش‌های خود ترغیب می‌کنند. بسیاری از افراد سعی می‌کنند با ملاحظه نشانه‌های ذکر شده در این روایات، خود را اصلاح کرده و به سمت رفتاری مثبت‌تر و اخلاقی‌تر حرکت کنند تا جزو گروه گمراهان نباشند.
۲. ایجاد انگیزه برای اصلاح جامعه
برخی از افراد بر اساس این روایات، به ایجاد تغییرات مثبت در جامعه و تلاش برای اصلاح خود و اطرافیان خود می‌پردازند. اعتقاد به نزدیکی آخرالزمان ممکن است انگیزه‌ای برای گسترش ارزش‌های نیکو و تلاش برای برقراری عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری‌ها باشد.
3. جلب توجه به توحید و امور معنوی
روایات در خصوص آخرالزمان می‌توانند باعث تقویت توحیدباوری و ایمان، افزایش توجه به مسائل معنوی و دینی شوند. لذا افراد به تزکیه نفس و خودسازی و همچنین انجام عبادات، دعا و ارتباط با خدا روی آورده و به قرآن کریم و اهل بیت (علیهم‌السلام) عنایت بیشتری خواهند داشت.
4. تقویت همبستگی و وحدت اجتماعی
توجه و تأمل در این روایات باعث تقویت همبستگی بین مسلمانان می‌گردد؛ زیرا آنها با تمرکز و برنامه‌ریزی بر مراسمات به صورت جمعی می‌کوشند تا از مسائل و سختی‌ها عبور کرده و به یکدیگر کمک کنند.
تلاش والدین برای دنیای فرزندان در آخرالزمان
دکتر سید محسن میرباقری در دوره چهل روز زندگی با امام زمان (علیه‌السلام) با تمسک به حدیثی از رسول مهربانی‌ها، به یکی از معضلات دوران آخرالزمان می‌پردازند.
متن ویدیو به شرح زیر است:
این حدیثی از پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)، که قابل توجه است. پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌واله) برای فرزندان آخرالزمان از پدران متدیّن‌شان اظهار تأسف می‌کنند. عزیزان متدیّن، خیلی مواظب باشید، ما یک وقت ولو شده ذرّه‌ای، مشمول این حدیث نشویم.
«رُوِيَ عَنِ اَلنَّبِيِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَنَّهُ نَظَرَ إِلَى بَعْضِ اَلْأَطْفَالِ فَقَالَ وَيْلٌ لِأَوْلاَدِ آخِرِ اَلزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اَللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ اَلْمُشْرِكِينَ فَقَالَ لاَ»؛ روزی رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به بعضی از اطفال نگاه کردند، اظهار تأسف کردند و فرمودند: وای بر فرزندان آخرالزمان از پدرانشان. پرسیدند: ای رسول خدا! آیا منظور شما پدران مشرک است؟ فرمودند: نه، «مِنْ آبَائِهِمُ اَلْمُؤْمِنِينَ»؛ پدران مؤمن. به نحوی در این زمانه این گونه پدران را می‌بینیم، چرا؟ «لاَ يُعَلِّمُونَهُمْ شَيْئاً مِنَ اَلْفَرَائِضِ»؛ آنها تلاش نمی‌کنند احکام خدا و واجبات را به فرزندانشان یاد بدهند، «وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلاَدُهُمْ مَنَعُوهُمْ»؛ اگر فرزندانشان هم بخواهند یاد بگیرند مانعشان می‌شوند.
امروز درس و مدرسه و دیپلم گرفتن و دانشگاه رفتن فرزندان، چقدر برای خانواده‌ها و پدران و مادران اهمیت پیدا کرده است. عیبی ندارد، نمی‌گوییم نباشد، اما دین خدا هم این همه اهمیت دارد. پدر نماز می‌خواند، اما نه انگار که واجب است به فرزندش فرائض دینی را بیاموزد، نه انگار که واجب است. خود فرزند هم گاهی به دنبال آموختن احکام می‌رود منعش می‌کنند، می‌گویند به درست برس. واقعاً مصادیقش را گاهی می‌بینیم.
می‌گویند از پدران متدیّن و مؤمن «مِنْ آبَائِهِمُ اَلْمُؤْمِنِينَ»، فرائض و احکام الهی را به آنها یاد نمی‌دهند، خودش هم اگر برود یاد بگیرد، منعش می‌کنند، می‌گویند به زندگی‌ات برس. «وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ يَسِيرٍ مِنَ اَلدُّنْيَا»؛ برای فرزندان راضی هستند که راهی را برود و پولی از دنیا را بدست بیاورد، «بِعَرَضٍ يَسِيرٍ مِنَ اَلدُّنْيَا»، چیزی از دنیا گیرش بیاید و آن پدر و مادر خوشحال می‌شود. خوشحال نمی‌شود که فرزند برود و قرآن یاد بگیرد.
البته متدیّنین و جمع ما از این مسائل به دور هستند، ان شاء الله. ما چنین پدر و مادرانی را که می‌بینیم، بی‌دین هم نیستند، اما این‌قدر دنیا در زمان ما بزرگ شده که امور دنیا جای همه چیز را گرفته، خیلی مراقب باشید. اهل ایمان دلداده خدا هستند «… الَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ …[13]»؛ (آنان که ایمان آورده‌اند، محبت و عشق‌شان به خدا بیشتر و قوی‌تر است) دل به امام زمان (علیه‌السلام) دارند، کاری کنیم امام زمان (علیه‌السلام) از ما راضی باشد. دنیای ما را خدا تأمین می‌کند.
نمی‌گویم تلاش نکنیم، ولی کمتر حرص بخوریم. در خطبه‌ای از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) یک جمله‌اش این است که دنیای شما، روزی دنیایتان را خدا تضمین کرده، آخرتتان را گفته خودتان باید تلاش کنید. شما در دنیای خودتان که خدا تضمین کرده، توکل نمی‌کنید، حرص و جوش می‌خورید. به آخرت که می‌رسد می‌گویید که خدا کریم است.
به هر حال «وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ يَسِيرٍ مِنَ اَلدُّنْيَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِيءٌ»؛ من از این پدرها بری هستم، بیزار هستم، «وَ هُمْ مِنِّي بِرَاءٌ[14]»؛ آنها هم از من فاصله دارند و از من نیستند.
این حدیث را ببینیم، ما خیلی مراقب باشیم توجه به امور دنیا در زمان ما بسیار زیاد شده، در همه سطح جهانی این قدری که نگرانی مثلاً برای رفاه و اقتصاد هست، پدر و مادرها برای بچه‌هایشان نگران هستند، آیا برای امور دین‌شان نگران هستند؟
یکی از آشنایان که در آمریکا زندگی می‌کنند، می‌گفتند که من در این جا دوستی دارم، من وقتی فرزند او را دیدم، تعجب کردم. بسیار مراقب، متدیّن؛ از پدر سوال کردم چه شده در این محیط فرزند تو این گونه است؟ گفت: من خودم را موظف کردم روزی دو ساعت برای دین فرزندم وقت بگذارم. این نکته مهمی است، گاهی پدرها و مادرها برای درس بچه‌هایشان وقت می‌گذارند و ناراضی هم نیستند، تلاش هم می‌کنند. کمتر از همین وقت را برای آموزش دین و قرآن به فرزندشان تلاش نمی‌کنند. مراقب باشیم!
بررسی وضعیت دنیای امروز و ارتباط آن با نشانه‌های آخرالزمانی
در روایات معصومین (علیهم‌السلام) در نشانه‌های آخرالزمان، به بحران‌های اجتماعی و اخلاقی، بروز جنگ‌ها و نارضایتی‌های عمومی، و ظهور افراط گرایی اشاره شده است. امروز، با افزایش تنش‌های سیاسی، ناآرامی‌های اجتماعی و …، وقوع بسیاری از این نشانه‌ها را شاهد هستیم. این مشکلات می‌تواند به عنوان علامتی از نزدیک شدن به دوره‌ای جدید و بحرانی آخرالزمانی تعبیر شود.
همچنین، ظهور تکنولوژی و افزایش اطلاعات جعلی، به سردرگمی و تردید در جوامع دامن زده و نارضایتی مردم را افزایش داده است. در روایات به خطرات دروغ‌گویی و از بین رفتن حقایق نیز اشاره شده است. این موضوعات و تحقق نشانه‌هایی که در روایات آمده، می‌توانند از ظهور دوره آخرالزمان خبر دهد که انسان‌ها با چالش‌های جدیدی روبه رو هستند.
افرادی که دغدغه نجات از این دوره سخت و دشوار را دارند باید چاره‌ای بیندیشند که در ادامه مقاله به راهکارهای نجات از این دوران پرفراز و نشیب پرداخته خواهد شد.
راهکارهای در امان ماندن از فتنه‌های آخرالزمان
با وجود فتنه‌ها و شبهاتی که در این زمانه هست، با وسوسه‌ها و فریبکاری‌هایی که توسط شیاطینی که در قالب انسان در این دوران قدرت گرفته و جولان می‌دهند، باید دنبال راهی بود که خود را در امنیت قرار داده و از شرّ فعالیت‌های گستره شیطانی در امان بود.
بزرگان دین برای نجات از این برهه زمانی دو راه عرضه داشته‌اند:
۱. مداومت بر خواندن دعای غَریق
دعای غَریق دعایی است که امام صادق (علیه‌السلام) برای استواری دین در قلب در عصر غیبت، به عبدالله بن سنان یاد داد. در این حدیث گهربار آمده است که فرمود: «به زودى در شبهه‌اى خواهيد افتاد و بدون نشانه‌اى نمايان و امامى رهنما خواهيد ماند. از اين شبهه رهايى نمى‌يابد مگر آن كس كه دعاى غريق را بخواند. عرض كردم: دعاى غريق چگونه است؟ فرمود: مى‌گويى: «يٰا اللّهُ يٰا رَحمٰنُ يٰا رَحيمُ، يٰا مُقلِّبَ الْقُلوبِ ثَبِّتْ قَلبي عَلىٰ دِينِكَ[15]»؛ خدايا! مهرگسترا! مهربانا! اى دگرگون‌ساز دلها! دل مرا بر دينت استوار گردان.
۲. ودیعه سپردن ایمان خود به امام زمان (عج)
روشی است از بزرگان که ایمان خود را به امام زمان (عجلاللهفرجه) بسپارید؛ چرا که او ولی و امام ما از سوی خداست. هرچه داریم از ایمان و عمل صالح، از تقوا و وجود خود را نزد حضرت به امانت بگذاریم و از مولایمان بخواهیم برای ما حفظش کند و دست ولایتش را بر سر ما بگذارد و نگذارد که ما به انحراف برویم.
3. تمسک به دعای قرآنی
در قرآن کریم در خصوص حفظ ایمان چنین دعایی آمده است: «رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً ۚ إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ»؛ پروردگارا! دل هایمان را پس از آنکه هدایتمان فرمودی منحرف مکن، و از سوی خود رحمتی بر ما ببخش؛ زیرا تو بسیار بخشنده‌ای.
سماعه بن مهران از امام صادق (عليه‌السّلام) نقل كرده است كه فرمود: «آيه «رَبَّنٰا لاٰ تُزِغْ قُلُوبَنٰا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنٰا» را زياد تكرار كنيد و فكر نكنيد كه از لغزش در امان هستيد[16]».
4. عمل به توصیه امام صادق (ع)
پیشوای ششم، راه در امان ماندن از روزگار پُربلای آخرالزمان را این گونه بیان فرموده‌اند که در چنان شرایط و روزگاری، «خود را واپای (مراقبت کن) و از خدای عزّوجلّ نجات بخواه و بدان که (در چنین وضعی) مردم مورد خشم خدای عزّوجلّ قرار گرفته‌اند و خداوند به خاطر کاری است که آنها را مهلت داده. مراقب باش و کوشش کن تا خدای عزّوجلّ تو را برخلافِ آنچه مردم در آنند، مشاهده کند تا اگر عذاب بر آنها نازل شود و تو در میان آنها باشی، به سوی رحمت حق شتافته باشی و اگر جدا شوی، آنان گرفتار شوند و تو از روش آنان و بی‌باکی آنها نسبت به خدای عزّوجلّ بیرون باشی و بدان که به راستی خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نکند و همانا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است[17]».
سخن آخر
در مجموع باید گفت، روایاتی که در آن به توصیف آخرالزمان پرداخته‌اند، تاریکی‌ها و ظلمات این دوران را یادآور می‌شود که جز با دینداری، توحیدباوری و تمسک به قرآن و عترت نمی‌توان از آن نجات یافت. این روایات همواره به ما خاطرنشان می‌کنند که با وجود سختی‌های زندگی، امید به آینده و اصلاح جامعه اهمیت زیادی دارد. پس باید برای گسترش ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی تلاش کرد، و از مصائب، بلاها و نفاق‌های دوره آخرالزمان نهراسید و با بکار بستن راهکارهایی که از بزرگان دین به ما رسیده، به اصلاح و تقویت ایمان و باورها و ارزش‌ها در خود، خانواده و جامعه پرداخت و زمینه‌ساز ظهور حضرت حجت (علیه‌السلام) شد.
[2] . بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۴۵۴.
[3] . سوره نور، آیه 55.
[4] . سوره نور، آیه 55.
[5]. نورالثقلین، ج۳، ص۶۲۰.
[6] . تحف العقول عن آل الرسول، ج 2، ص 49.
[7] . من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 39۰.
[8] . الکافی، ج 8، ص 306.
[9] . نهج البلاغه، حکمت ۱۰۲.
[10] . بحار الأنوار: 5/47/75.
[11] . نهج البلاغه: الخطبه 103 .
[12] . الرّوضة من الکافی، ج ۱، ص ۵۸ و ۵۹.
[13] . سوره بقره، آیه 165.
[14] . پيامبرخدا (صلّي‌الله‌عليه‌وآله) نگاه‌شان به چند كودك افتاد و فرمودند: «واى بر فرزندان آخرالزمان از دست پدرانشان! عرض شد: اى پيامبر خدا! آيا از دست پدران مشركشان؟ پيامبر اکرم (صلّي‌الله‌عليه‌وآله) فرمودند: نه، بلكه از دست پدران مؤمن‌شان كه هيچ يك از واجبات دينى را به آنان نمى‌آموزند، و چون فرزندانشان، خودشان، بخواهند بياموزند، آنان را باز مى‌دارند، و در برابر آن به بهره‌اى اندك از دنيا خرسند مى‌شوند. من با چنين پدرانى بيگانه‌ام و آنان نيز با من بيگانه‌اند. جامع الأخبار، ج ۱، ص۱۰۶.
[15] . بحار الأنوار، ج 52، ص 149.
[16] . تفسير الصافي، جلد 1، ص 320.
[17] . الرّوضة من الکافی، ج ۱، ص ۵۸ و ۵۹.