عوارض نوشیدن آب هنگام ورزش

یکی از قوانین تغذیه در طب سنتی ایران این است که هنگام ورزش و تحرک نباید آب نوشید. نوشیدن آب هنگام ورزش یا بلافاصله بعد از آن عوارضی را به همراه دارد. در این مقاله به بررسی این موضوع پرداخته و عناوین زیر را بیان می‌کنیم:

• پرهیز از آب نوشیدن حین و پس از ورزش
• میزان مناسب آب با توجه به مزاج فردی
• عوارض آب نوشیدن در حالت داغی بدن
  • تولید بخارات بیماری‌زا
  • کاهش قوای روحی و حیاتی
  • سوء مزاجات سرد اندام

پرهیز از آب نوشیدن حین و پس از ورزش

یک قانون کلی در مورد ورزش این است که به هیچ وجه اجازه ندارید بعد از ورزش یا در حین ورزش کردن، آب بنوشید. نوشیدن آب هنگام ورزش یا پس از آن عادت غلطی است که متأسفانه رایج است و عامل اصلی بسیاری از سرد شدن‌های مغز و کاهش قدرت یادگیری یا سرد شدن‌های کبد و بروز بیماری‌های سرد درونی برای خیلی از افراد است که در اوج جوانی هستند و متأسفانه به جای سلامتی، از ورزش خود بهرۀ بیماری می‌برند.

طبیعی است که وقتی ما ورزش می‌کنیم، تعریق انجام بدهیم. بدن با فعالیت ورزشی از درون گرم می‌شود و باعث می‌شود طلب آب بکند. یعنی بدن عرق می‌کند، آب از دست می‌رود، حرارت آن بالا می‌رود، تعریق پیدا می‌کند، بدن الآن نیاز دارد که آب بنوشد.

منکر نیاز به آب نوشیدن نیستیم. درست است، وقتی که ورزش می‌کنید باید آب نوشید. امّا باید زمان نوشیدن این آب را تنظیم کرد. یعنی تا وقتی که بدن در حالت داغی و حرارت است و هنوز گردش خون شما بالا است، هنوز پوست شما سرخ است، هنوز در حال عرق ریزش هستید، در این وضعیت نباید به سرعت آب بنوشید. خصوصاً اگر آب سرد و پر حجم باشد.

 یعنی فرض کنید افرادی که آبی را با دمای بسیار معتدل -یعنی آب در دمایی هم سطح بدن- را فقط به صورت اسپری کردن، داخل دهان پاشیدن  برای رفع عطش می‌خورند، این عارضه برای آن‌ها ایجاد نمی‌شود، مشکلی ندارد. امّا افرادی که مثلاً آب سرد کن‌های بزرگ گوشۀ ورزشگاه‌ها وجود دارد، ورزش خود را می‌کنند، هنوز وسط ورزش هستند یا انتهای ورزش هستند، تازه ورزش تمام شده است، می‌روند یک لیوان آب سرد می‌خورند، بسیار ضرر بزرگی به بدن خود می‌زنند که در ادامه مفصل در مورد آن صحبت می‌کنیم.

میزان مناسب آب با توجه به مزاج فردی

میزان آب نوشیدن هم در زمان مناسب خود بنابر هر مزاجی متفاوت است. یعنی شما فرض کنید اگر یک بدنی بسیار رطوبی دارید و می‌خواهید این رطوبت‌های زاید را، بلغم زاید را، چربی انباشته را دفع بکنید، اگر بیش از حد و زیاده از حد بعد از ورزش حتی -وقتی که نفس شما جا آمده است و حرارت بدن شما خوابیده است- بنوشید، جلوی از دست رفتن و دفع کردن آن رطوبت‌های زاید بیماری‌زا را هم خواهید گرفت.

 پس صبر بر عطش برای افرادی که رطوبت مزاج آن‌ها بالا است، مفید است. این به معنای آب ننوشیدن نیست. به معنای این‌ است که صبر بکنند تا ببینند واقعاً چه میزان عطش دارند و فقط به همان میزان مورد نیاز آب بنوشند، آب زیاده از حد ننوشند.

 امّا افرادی که خشک مزاج هستند، بسیار گرم مزاج هستند و تحمل از دست رفتن آب بدن را هم ندارند، به محض این‌که نفس آن‌ها جا آمد، حرارت بدن آن‌ها خوابید، گردش خون آن‌ها حالت طبیعی پیدا کرد (از روی ضربان قلب و تعداد تنفس می‌توانند این را چک بکنند) این افراد می‌توانند به هر میزان که مورد نیاز آن‌ها است، آب بنوشند. البته باز هم اگر زیاده‌روی بکنند به سیستم معده فشار می‌آید و خود آن‌ها می‌دانند بعد از آن دل درد می‌گیرند و یک مدتی باید این درد زاویه‌های راست قفسۀ سینه و میانۀ قفسۀ سینه را تحمل بکنند تا آن عارضه از بین برود.

عوارض آب نوشیدن در حالت داغی بدن

نوشیدن آب هنگام ورزش و داغی بدن عوارضی را به همراه دارد:

۱. تولید بخارات بیماری‌زا

 تصور بکنید وقتی درون بدن شما خیلی گرم است مثل این است که شما یک سطح داغی، یک سنگ داغی را در نظر بگیرید، حالا روی این آب بپاشید، چه اتفاقی می‌افتد؟ آب ناگهان به صورت بخار و با فشار شروع به بالا رفتن می‌کند. این اتفاق دقیقاً در بدن شما هم می‌افتد. بالاترین سطح و محاذاتی که مقابل معده داریم، مغز است. یعنی وقتی که آب سرد به سرعت در معده قرار می‌گیرد -معده‌ای که داغ است- یک سری بخارات بیماری‌زا به سرعت به مغز می‌رسد و همچنین می‌تواند به حالت پخش شدن به بقیۀ اندام‌ها مثل قلب هم برسد. سردی قلب هم از عوارض آن است.

چون الآن داریم در مورد مسائل تربیتی صحبت می‌کنیم، اثر آن این است که این بخارات بیمار‌ی‌زا و آسیب‌زا به سرعت به مغز می‌رسد و ناگهان قوای مغز را سرکوب می‌کند و متأسفانه شما یک عارضۀ بیماری‌زایی شدید دیگری به نام نزله را هم بعد از این عادت غلط پیدا خواهید کرد که خود آن باعث بیماری‌های دیگر خواهد شد.

۲. کاهش قوای روحی و حیاتی

مشکل دیگری که هنگام آب خوردن وسط ورزش یا به سرعت بعد از ورزش پیش می‌آید، این است که وقتی شما بدن خود را با ورزش گرم کردید، منافذ سطح پوست شما باز می‌شود. یعنی یک سری گشایش مسام خواهید داشت. چون بدن می‌خواهد نفس بکشد، حرارت درون آن بالا رفته است و با این حرارت بالای درون، یک جریان ویژه‌ای از درون به بیرون برقرار می‌شود، یک نوع کشش از سمت داخل به سمت خارج از مواد ایجاد می‌شود.

شاید شما بعد از ورزش و یک فعالیت شدید اگر حتی دست خود را نزدیک پوست بگیرید، این جریان ویژۀ حرکت را حس بکنید که انگار دارد می‌گوید: دارد بخار از من خارج می‌شود، انگار دارد جریان نسیمی از سطح بدن و منافذ بدن خارج می‌شود یا حس حرارتی که در حال خارج شدن از بدن است. این جریان واقعی است.

  فرض کنید هنگامی که این جریان به صورت متناسب دارد رطوبت‌های زاید و مواد سمی را به سمت بیرون هدایت می‌کند -که از فواید ورزش است- ناگهان در این میان آب سرد بخورید، باعث می‌شود به خاطر سرد شدن ناگهانی درون، یک میزانی از روح و نیروی حیاتی از درون بدن شما به سمت خارج حرکت کند.

از مشکلات بسیار جدی این است که این عارضه و پروسه‌ای که به وجود می‌آید، منجر به کاهش طول عمر فرد می‌شود. یعنی افرادی که عادت دارند وسط ورزش یا به سرعت بعد از ورزش آب سرد یا نوشیدنی‌های سرد بخورند، قوۀ روحی خود را از دست می‌دهند، قوای حیاتی خود را کاهش می‌دهند و منجر می‌شود به این‌که طول عمر خود را هم کوتاه بکنند.

۳. سوء مزاجات سرد اندام

آب سرد درون معده و درون کبد، جریان زیان‌باری را که برای شما گفتم تسریع می‌کند و باعث می‌شود همۀ اندام‌ها به مرور سرد بشوند ولی یک سری از مشکلاتی به نام سوء مزاجات سرد اندام به دنبال خوردن آب یخ و آب سرد بعد از ورزش یا سریعاً بعد از ورزش یا میانۀ ورزش ایجاد می‌شود.

 از جملۀ این بیماری‌ها که شاید خیلی هم با آن آشنا باشید و متأسفانه رایج است و دارد روز به روز هم بیشتر می‌شود، بیماری دیابت است. از دیدگاه طب ایرانی یکی از عوامل اصلی دیابت این است که فرد ناگهان کبد را سرد بکند. یکی از راه‌های سرد شدن ناگهانی کبد، همین راهکاری است که دارم خدمت شما می‌گویم که باید حتماً از آن پیشگیری بکنید. یعنی ممکن است الآن فرد بگوید که ما که مدّت‌ها است داریم آب سرد وسط ورزش می‌خوریم و هیچ مشکلی هم نداریم خیلی حال خوبی داریم.

امّا او نمی‌داند که خیلی بیشتر از بقیۀ شانس ابتلا به دیابت، شانس ابتلا به استسقاء، شانس ابتلا به سیروز کبدی را برای خود ایجاد می‌کند و به دنبال سرد شدن کبد، انواع سرد شدن اندام‌های مرتبط با کبد را هم برای خود به وجود می‌آورد.

 حتماً سعی بکنید یک زمانی حدود 20 تا 30 دقیقه را بعد از اتمام ورزش فاصله بگذارید، بعد در آرامش کامل بدن، وقتی ضربان قلب کاملاً طبیعی است، رنگ رخسار شما کاملاً طبیعی شده است، تنفّس شما کاملاً حالت طبیعی گرفته است، الان آب تازه آن هم نه با دمای خیلی سرد بنوشید.

 توجه داشته باشید کلاً ما چیزی به نام آب یخ خوردن در طب ایرانی نداریم، همیشه بیماری‌زا است. این آب خنک مناسب با دمای بدن و مزاج خود را که انتخاب کردید هم بعد از ورزش باید با این مقدار از زمان، این فاصلۀ زمانی استفاده بکنید.

در باشگاه‌ها، در زنگ ورزش مدارس، حتی وقتی که بچه‌ها برنامۀ ورزش خانگی دارند، به یاد داشته باشیم اوّلاً ظرف آب را، آب سرد کن را و غیره را در حالت دمای معتدل قرار بدهیم، ثانیاً جوانان و خود را عادت بدهیم به این‌که تا نیم ساعت، بیست دقیقه بعد از ورزش به هیچ وجه به سراغ آب نرویم. هوای خنک تنفس بکنید یا آب را داخل دهان اسپری بکنید، شدت عطش و حرارت بخوابد و بعد در زمان مناسب به سراغ آب نوشیدن بروید. بنا به نوع مزاج خود آن میزانی که به طور واقعی به آن نیاز دارید را از آب استفاده بکنید.

دکتر مژده پورحسینی