نام های قیامت و کیفیت وقوع آن

آشنایی با حادثه قیامت و اتفاقاتی که در آن رخ می‌دهد بسیار اهمیت دارد. از این رو قرآن کریم نگاه ویژه‌ای به این موضوع دارد. نام های قیامت در قرآن بسیاری از مسایل مربوط به آن را بیان می‌کند. قرآن با استفاده از تعابیر مختلف از قیامت خصوصیات آن را شرح می‌دهد. در این مقاله قصد داریم نام های قیامت در قرآن را بیان کرده و با استفاده از آن کیفیت وقوع این حادثه مهم را شرح دهیم.

البته برای تحقیق درباره دامنه اتفاقاتی که در قیامت پیش می‌آید مقاله مستقلی به نام «قیامت» پیشنهاد می‌گردد.

ابتدا چکیده مطالب را مشاهده فرمایید:

نام‌های قیامت بیانگر کیفیّت وقوع آن

در بررسی نام های قیامت در قرآن مشاهده می‌کنیم که قرآن کریم با به ‌كارگيری تعابيری ویژه، چگونگی حادثۀ قیامت را بیان می‌كند. در ادامه پاره‌ای از اين تعابير را بررسی می‌کنیم:

الف ـ نفخ در صور

با توجه به آیات قرآن کریم، نفخ در صور دو مرتبه انجام می‌شود، یک‌بار برای انقراض و بار دیگر برای برپایی دوباره.^[1] «صور» به معنای شیپور و «نفخ» به معنای دمیدن است. بدین ترتیب نفخ در صور به معنای دمیدن در شیپور است. در قرآن کریم ده مرتبه به نفخ در صور، اشاره شده است.

ب ـ صیحه

یکی از تعابیر قرآن در بیان نام های قیامت «صیحه» است. صیحه به معنای فریاد و مهیب ناگهانی است؛ همچنان‌که در قرآن کریم آمده است:

﴿ وَيَقُولُونَ مَتَى هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ * مَا يَنْظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً واحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَهُمْ يَخِصِّمُونَ﴾ ^[2]

منکرین قیامت می‌گویند: «اگر راست می‌گویید، این وعدّه ای که می‌دهید چه هنگام خواهد بود؟» اینان جز صیحه‌ای یک‌باره را انتظار نمی‌برند. این صیحه آنها را فراخواهد گرفت، در حالی که به مخاصمه و بگو مگو مشغول هستند، (در کوچه و بازار و اداره و … مشغول به کارهای زندگی و گفتگو هستند که یک‌باره و ناگهانی ایشان را فراخواهد گرفت).

در آیه‌ای دیگر آمده است:

﴿ … لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً …﴾ ^[3]

قیامت جز ناگهانی به شما نمی‌‌‌رسد.

بنابراین، صیحه یک حادثه است؛ یعنی، کار جهان با یک فریاد تمام می‌شود. قرآن کریم دربارۀ نتیجۀ این صیحه و ناگهانی بودن آن چنین توضیح می‌دهد:

﴿ فَلا يَسْتَطِيعُونَ تَوْصِيَةً وَلا إِلَى أَهْلِهِمْ يَرْجِعُونَ﴾ ^[4]

با این شیپور خواب، نه فرصت وصیت دارند و نه به خانه‌های خود نزد کسان خود، برمی‌گردند.

ج ـ زلزله

«زلزله» یکی از نام های قیامت است. در حادثۀ قیامت، زلزله به معنای لرزش شدید همهٔ زمین است. بر اساس آیات قرآن کریم این زلزله حادثه‌ای قطعی و حتمی ‌است؛ چنان‌که می‌فرماید:

﴿ يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْ‏ءٌ عَظِيمٌ﴾ ^[5]

ای مردم، در پیشگاه پروردگار خود تقوا پیشه کنید که محققاً زلزلۀ قیامت، حادثه‌ای بس بزرگ است.

سپس می‌فرماید:

﴿ يَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا …﴾ ^[6]

روزی که این حادثه (زلزله) را ببینید، هر شیردهنده‌ای آن را که شیر می‌دهد رها می‌کند، و هر بارداری سقط جنین می‌کند.

مشخص است که این جریان به زندگی دنیا مربوط است و مادرانی که فرزند شیرخوار دارند، به علت سهمگین بودن این حادثه سراسیمه می‌شوند و فرزندان خود را رها می‌کنند.

﴿ وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَىٰ وَمَا هُمْ بِسُكارَىٰ وَلكِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِيدٌ﴾ ^[7]

و مردم را می‌بینی که مست هستند (و تعادل ندارند)، اما در واقع اینان مست نیستند، این عذاب خدا است که سهمگین است.

در سورۀ زلزله نیز موضوع زلزلۀ قیامت مطرح شده است، که بر هر دو مرحلۀ قیامت تطبیق‌شدنی است.

﴿ إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَها * وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَها * وَقَالَ الْإِنْسانُ مَا لَها * يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَها﴾ ^[8]

آن‌گاه كه زمين به لرزش [شديد] خود لرزانيده شود و زمين بارهاى سنگين خود را برون افكند و انسان گويد: «[زمين] را چه شده است؟» آن روز است كه [زمين] خبرهاى خود را بازگويد.

د ـ قارعه (یکی از نام های قیامت)

یکی دیگر از نام های قیامت «قارعه» است. «قارعه» به معنای کوبنده و «قرع» به معنای کوبیدن است. این واژه در سوره‌های قارعه و حاقّه آمده است: ﴿ کَذَّبَت ثَمودُ وَعادٌ بِالْقَارِعَةِ﴾ .^[9] با توجه به این آیه می‌توان دریافت که در ادیان گذشته و نیز در قوم حضرت نوح،^[10] ماجرای قارعه و حادثۀ قیامت با همین توصیفات مطرح شده است؛ چرا که قرآن می‌فرماید که ثمود و عاد، قارعه را تکذیب کردند.

﴿ كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَ عادٌ بِالْقَارعَة* فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِكُوا بِالطَّاغِيَةِ * وَأَمَّا عادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عَاتِيَةٍ﴾ ^[11]

ثمود (قوم صالح) و عاد (قوم هود) آن حادثه كوبنده را تكذيب كردند. اما قوم ثمود به خاطر سرکشی خود به هلاکت رسیدند و اما عاد به وسیلۀ تندبادی توفنده و سرکش هلاک شدند.

قرآن کریم بحث قیامت را با حالتی هیجان‌برانگیز و سؤال‌برانگیز مطرح می‌کند؛ چنان‌که در سورۀ قارعه می‌فرماید:

﴿ الْقَارِعَةُ * مَا الْقَارِعَةُ * وَمَا أَدْراكَ مَا الْقَارِعَةُ﴾ ^[12]

کوبنده! این کوبنده چیست؟ و چه می‌دانی که این کوبنده چیست؟

جالب است که قرآن كريم عظمت حادثۀ قيامت را در قالب سؤال بیان می‌کند و در آخر هم نمی‌گوید که این کوبنده چیست، اما به نتیجۀ کوبیدن اشاره می‌کند:

﴿ يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ * وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ﴾ ^[13]

روزی که (بر اثر کوبش این کوبنده) مردم مثل پروانه‌های پراکنده در هوا می‌گردند و کوه‌ها مثل پشم زده‌شده خواهند شد.^[14]

زمانی که ضربه‌ای به تار حلاجی زده شود، مقداری پشم یا پنبه در هوا پراکنده می‌شود، سپس این پنبه‌های معلق در هوا، آرام آرام و به صورت ریز و درشت، روی زمین بازمی‌گردند. این آیۀ شریف متلاشی شدن کوه‌ها را به حرکت این ذرات تشبیه کرده است: کوه‌ها با یک ضربه، از زمین به سمت بالا پرتاب می‌شوند و دوباره به زمين برمی‌گردند. این بخش از آیات به مرحلۀ نخست قیامت مربوط است.

قرآن کریم در ادامه ماجرای صحنهٔ دادگاه را این‌گونه بیان می‌کند:

﴿ فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ * فَهُوَ فِی عِيشَةٍ رَّاضِيَةٍ * وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ * فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ * وَمَا أَدْراكَ مَا هِيَهْ * نَارٌ حَامِيَةٌ﴾ ^[15]

اما هركه سنجيده‏‌هايش سنگين برآيد، پس وى در زندگى خوشى خواهد بود و اما هركه سنجيده‏‌هايش سَبُک برآيد، پس جايش «هاويه» باشد و چه دانی كه آن چيست؟ آتشى است‏ سوزنده.

دربارۀ قارعه که یکی از نام های قیامت است می‌توان گفت که زمین که با سرعت در حال گردش است، با یک جرم بزرگ آسمانی برخورد می‌کند و آن جرم، زمین را می‌کوبد که در این صورت حادثه‌ای عظیم رخ می‌دهد؛ زیرا سرعت زمین در اثر این برخورد به کندی می‌گراید و قطعات بالایی آن از هم جدا می‌شود.

این نکته از بدیهیات علم فیزیک است که اگر جسمی‌ که به سرعت در حال حرکت است، به گونه‌ای ناگهانی متوقف شود، یا دچار نوسان گردد و یا شتاب خود را چند برابر کند، هر آنچه بر سطح آن جسم است، پرتاب می‌شود و بر روی جسم باقی نمی‌ماند.

از آنجا که می‌دانیم که مناطق زمین از نظر سرعت حرکتِ وضعی وضعیت یکسانی ندارند و برای مثال در استوا حرکت زمین سریع‌تر است و در قطبها بسیار کُند و در مناطق دیگر متعادل است و باز می‌دانیم که سرعت زمین به دور خورشید، حدود سی کیلومتر در ثانیه و سرعت حرکت وضعی و جابه‌جا شدن استوای زمین حدود 28 کیلومتر در دقیقه است، پس اگر زمین ناگهان متوقف شود یا سرعت خود را دو چندان کند، همه چیز از شدت برخورد نابود می‌شود و ما با همهٔ کاخها و درختان و کوه‌ها و صخره‌ها و اقیانوسها به جوّ زمین پرتاب می‌شویم.^[16]

پوستۀ روی زمین حدود 35 تا 50 کیلومتر ضخامت دارد و مانند پوستۀ تخم مرغ روی زمین را پوشانده است. با ضربه‌ای که در حادثۀ قیامت بر زمین زده می‌شود و به بیانی دیگر هنگامی که زمین با مانعی جدی روبه‌رو و از سرعت آن کاسته شود، هر کدام از کوهها، در هر طرف که باشند، از همان نقطه از زمین کنده می‌شوند و به فضا پرتاب می‌شوند و در نتیجه اطراف زمین را صدها کیلومتر قطعات ریز و درشت سنگ و خاک فرامی‌گیرد.

قرآن کریم می‌فرماید:

﴿ فَإِذا نُفِخَ فِی الصُّورِ نَفْخَةٌ واحِدَةٌ * وَحُمِلَتِ الْأَرْضُ وَالْجِبالُ فَدُكَّتَا دَكَّةً واحِدَةً * فَيَوْمَئِذٍ وَقَعَتِ الْواقِعَةُ﴾ ^[17]

پس آن‌گاه که در صور یک‌باره دمیده شود و (قسمتهای خاکی) زمین و کوه‌ها از جای خود برداشته شوند و با یک تکان ریزریز گردند، پس در این روز است که واقعۀ قیامت رخ داده است.

هـ ـ بطش (یکی از نام های قیامت)

یکی دیگر از نام های قیامت «بطش» است. «بطش» به معنای هجوم خشم‌آگین است. قرآن کریم می‌فرماید:

﴿ إِنَّ بَطْشَ رَبِّكَ لَشَدِيدٌ * إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَيُعِيدُ * وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ﴾ ^[18]

آری، خشم پروردگارت بسیار سنگین است، هم او است که آفرینش را آغاز می‌کند و بازمی‌گرداند و او است آمرزندۀ مهربان.

و نیز می‌فرماید:

﴿ يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرَى إِنَّا مُنْتَقِمُونَ﴾ ^[19]

آن روز که ما آن حملۀ بزرگ را پدیدار کنیم، آن‌گاه انتقام‌گیرنده‌ایم.

و ـ برق (یکی از نام های قیامت)

«برق» به معنای نور خیره‌کننده است. این تعبیر در قرآن کریم از انفجاری عظیم حکایت دارد و یکی از نام های قیامت است. قرآن کریم می‌فرماید:

﴿ بَلْ يُرِيدُ الْإِنْسانُ لِيَفْجُرَ أَمَامَهُ * يَسْئَلُ أَيَّانَ يَوْمُ الْقِيامَةِ * فَإِذَا بَرِقَ الْبَصَرُ * وَخَسَفَ الْقَمَرُ * وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ﴾ ^[20]

واقعیت این است که انسان می‌خواهد با انکار قیامت راه خود را به سوی خودکامگی باز کند. از این رو با طعنه و استهزا می‌پرسد: «این روز قیامت کی برپا می‌گردد؟» آن روز که [با درخشش شهاب آتشین] چشمها خیره شوند و ماه در خسوف قرار گیرد و ماه و خورشید در کنار هم گرد آیند.

موارد پیش‌گفته تعبیرهایی هستند که قرآن کریم در بیان حادثۀ قیامت از آنها بهره برده است. البته تعابیر دیگری مانند «الواقعه»، «الحاقّه» و «الطامّه» هم در قرآن وجود دارد؛ چنان‌که می‌فرماید:

﴿ فَإِذا جَاءَتِ الطَّامَّة الْكُبْرَى * يَوْمَ يَتَذَكَّرُ الْإِنْسانُ مَا سَعَى﴾ ^[21]

پس آن‌گاه كه آن هنگامۀ بزرگ فرارَسَد، [آن] روز است كه انسان آنچه را كه در پى آن كوشيده است، به ياد آوَرَد.

علاوه بر این، تعبیر «الزّجره» نیز دربارۀ قیامت به کار رفته است:

﴿ فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ يَنْظُرُونَ﴾ ^[22]

و آن تنها يک فرياد است و بس! و به ناگاه آنان به تماشا خيزند.

---

[1]. سورهٔ زمر/ 68.

[2]. سورهٔ یس/ 49 ـ 48.

[3]. سورهٔ اعراف/ 187.

[4]. سورهٔ یس/ 50.

[5]. سورهٔ حج/ 1.

[6]. سورهٔ حج/ 2.

[7]. سورهٔ حج/ 2.

[8]. سورهٔ زلزله/ 4 ـ 1.

[9]. سورهٔ حاقّه/ 4.

[10]. حضرت هود و صالح (ع) شریعت حضرت نوح (ع) را ترویج می‌دادند.

[11]. سورهٔ حاقّه/ 6. 4.

[12]. سورهٔ قارعه/ 3 ـ 1.

[13]. سورهٔ قارعه/ 5 ـ 4.

[14]. واژۀ «العهن» به معنای پشم رنگارنگ است. باید توجه کرد که کوه‌ها رنگهای گوناگون دارند؛ على‌اكبر قرشى، قاموس قرآن، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1378 هـ. ش، ج 5، ص 64.

[15]. سورهٔ قارعه/ 11 ـ 6.

[16]. ر.ک: محمّد‌فريد، وَجدی؛ دائرة معارف القرن العشرين، مادۀ «أرض»، «فلک».

[17]. سورهٔ حاقه/ 15 ـ 13.

[18]. سورهٔ بروج/ 15 ـ 13.

[19]. سورهٔ دخان/ 16.

[20]. سورهٔ قیامه/ 9 ـ 5.

[21]. سورهٔ نازعات/ 35 ـ 34.

[22]. سورهٔ صافات/ 19.