غذاهای ناسازگار و لزوم استفاده از مصلح

یکی از تدابیر عمومی تغذیه در طب ایرانی این است که غذاهای ناسازگار با هم را نباید بخوریم، خصوصاً در کنار هم و با فاصلۀ کوتاه از هم غذاهای ناسازگار با یکدیگر را نخورید. این غذاهای ناسازگار با هم گاهی وقت‌ها به صورت تکی و جداگانه و گاهی به صورت طبخ همزمان مطرح می‌شود. در مقابل غذاهایی هستند که مصلح و مکمل یکدیگرند و خوب است که با هم استفاده شوند. برخی از مطالب مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• تعریف غذاهای سازگار و مصلح
• تعریف غذاهای ناسازگار
• آثار استفاده از غذاهای ناسازگار
• موارد غذاهای ناسازگار
• مصلح ها

تعریف غذاهای سازگار و مصلح

یک سری مواد غذایی از دیدگاه طب ایرانی هستند که مصلح و مکمل همدیگر هستند، یعنی وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند همدیگر را کمک می‌کنند که بهتر هضم شوند، بهتر جذب شوند، ضررها و عوارض همدیگر را می‌پوشانند و به بهره‌مندی بیشتر از فواید آن کمک می‌کنند. اینها غذاهای سازگارند.

تعریف غذاهای ناسازگار

 امّا یک سری مواد غذایی هستند که نقطه مقابل هم هستند. یعنی وقتی کنار هم قرار می‌گیرند هضم و جذب و بهره‌مندی بدن را کاهش می‌دهند و بدن ما را از فواید هر کدام از آن‌ها کمتر بهره‌مند می‌کنند، بنابراین لازم است که این‌ها کنار هم خورده نشوند. در طب ایرانی به این‌ها غذاهای ناسازگار می‌گویند. بعضی از مثال‌های آن را برای شما می‌زنم چه آن‌هایی که اگر اتفاقی برای شما پیش آمد شما چطور مصلح آن را به کار ببرید و چه آن‌هایی که باید دقت بیشتری داشته باشید که این‌ها با هم خورده نشوند.

آثار استفاده از غذاهای ناسازگار

به یاد داشته باشیم بعضی غذاها وقتی در معده قرار می‌گیرند  اختلال هضم ایجاد می‌کنند و تحیر هضم ایجاد می‌‌کنند و نباید همزمان با هم خورده شوند. این ناسازگاری‌ها هم همین طورند و بسیار شدید‌تر و قوی‌تر است. یعنی نه تنها در کنار هم قرار گرفتن آن‌ها دو نوع هضم می‌خواهد و معده را دچار مشکل می‌کند و باعث مصرف انرژی حیاتی بیشتری می‌شود و طول عمر شما کاهش پیدا می‌کند، قوای شما کاهش پیدا می‌کند، بلکه باعث می‌شود که این غذاها چون با هم نمی‌سازند، علاوه بر ضرر اولیه یک ضرر ثانویه هم بر آن بار شود و بدن شما بیشتر آسیب ببیند و بیماری‌هایی برای شما ایجاد شود.

موارد غذاهای ناسازگار

۱. انواع گوشت

از جمله غذاهایی که با هم ناسازگار هستند و نباید با هم بخورید و مورد تأکید است انواع گوشت است. گوشت سفید و قرمز نباید کنار هم خورده شوند. نگویید من در این وعدۀ غذایی دارم گوشت می‌خورم، این غذای واحد است. از دیدگاه طب ایرانی گوشت سفید و قرمز دو نوع غذا محسوب می‌شوند و نباید کنار هم خورده شوند. حتی در روایات طبی هم آمده است که دو نوع گوشت را با هم همزمان مصرف نکنید. حتی دو نوع گوشت سفید را هم همزمان با هم نباید مصرف کنید، یعنی شما اجازه ندارید که ماهی و مرغ را کنار هم در یک وعدۀ غذایی سر یک سفره استفاده کنید.

عوارض

به طور خاص آمده است که درد دندان از عوارض و بیماری‌های خاصی است که از این تداخل ایجاد می‌شود. علاوه بر آن کل بیماری‌های سرد هم افزایش پیدا می‌کند و دردهای استخوانی، برص، پیسی گرفتن و غیره ممکن است به عارضۀ آن اضافه شود.

لازم نیست تک تک بیماری‌ها را به ذهن بسپارید. نباید دو نوع گوشت همزمان با هم خورده شود. گوشت سفید و قرمز همزمان با هم یا دو نوع گوشت قرمز یا دو نوع گوشت سفید همزمان نباید با هم خورده شود. هر کدام از این‌ها را تک به تک استفاده کنید، به صورتی تکی طبخ کنید، با مصلح آن طبخ کنید و در یک وعدۀ غذایی استفاده کنید که تداخل هضم پیش نیاید و ناسازگاری هضم هم اضافه بر آن بدن و قوای هاضمۀ شما را تحت تأثیر قرار ندهد.

۲. شیر با میوه‌ها

مثال بعدی از موادی که با هم ناسازگاری در هضم دارند مصرف همزمان شیر با میوه‌ها است. به یاد داشته باشیم که به هیچ وجه، شیر همزمان با میوه نباید در معده قرار بگیرند. خیلی وقت‌ها مادرها این اشتباه را می‌کنند که وقتی می‌خواهند به بچه تغذیۀ میان وعده بدهند، دارد درس می‌خواند می‌خواهند او را کمک کنند، هم برای او شیر می‌برند و هم میوه می‌برند.

گاهی اوقات یک اشتباه بزرگ‌تر می‌کنند و شیر و میوه را با هم میکس می‌کنند و شیر میوه درست می‌کنند؛ مثلاً شیر توت فرنگی درست می‌کنند، شیر موز درست می‌کنند. شیر و میوه همزمان با هم بسیار بیماری‌زا است. هضم‌های آن‌ها نه تنها هضم متفاوت و عادی نیست، مانند هر مادۀ غذایی که یک هضم متفاوت و عادی دارد، بلکه یک هضم خاص دارد که ناسازگاری‌های ویژه ایجاد می‌کند.

عوارض

بیماری‌های زیادی به دنبال آن خواهد آمد که سریعاً بدن را هم در مرحلۀ معده‌ای دچار عارضه می‌کند، یعنی سوء هاضمه و سردی کردن معده و گوارش به هم ریخته گاهی اوقات در همان مرحلۀ اول خود را نشان می‌دهد، گاهی اوقات از معده گذر می‌کند و در عمق بدن، در سلول‌ها و اندام‌ها بیماری خود را نشان می‌دهند.

مثلاً به طور خاص گفته شده است که شیر با خربزه اصلاًَ خورده نشود.  شیر با هندوانه اصلاً خورده نشود. خیلی خیلی بیماری‌زا است و عمق استخوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سستی‌های جدی برای بدن ایجاد می‌کند. فرض کنید شما می‌خواهید یک بچه را سرحال کنید، نشاط بدهید، درس او را خوب کنید، آموزش او را بالا ببرید، بعد به او یک چیزی می‌دهید که این دچار سستی و رخوت و کسالت می‌شود. این کاملاً در مسیر ضد تربیتی است که شما در نظر گرفتید. شیر نباید با میوه مخلوط شود.

۳. شیر با ترشی‌ها

شیر با ترشی‌ها هم نباید مخلوط شود. اگر شیر با یک چیز ترش مخلوط شد و خورده شد یا شیر خورده شد و یک چیز ترش بالای آن خورده شد شیر به شدت خراب می‌شود. شما در آشپزخانۀ خود شیر را داغ کنید و یک چیز ترش به آن بزنید. چه می‌شود؟ شیر می‌برد، پنیر درست می‌شود. آب آن جدا می‌شود و قسمت جامد آن هم جدا می‌شود و باعث می‌شود که ما بگوییم عملیات تفکیک و یا تجزیه یا بریدن شیر رخ داده است. این باعث می‌شود که شما هضم معده‌ای را خراب کنید. آن قسمت جامد شده درون معدۀ شما خود را می‌بندند و به سختی از معده جدا می‌شود.

 خصوصاً در نوزادان و شیرخواران این اشتباه خیلی اتفاق می‌افتد. یعنی بچه‌ای که به غذا خوردن افتاده است و شش ماه خود را رد کرده است، شیر می‌خورد و بعد می‌بینید پدر و مادر دارند یک چیز می‌خورند که ترش مزه هم است، حالا از میوه گرفته تا ترشی‌های دیگر، یک مقدار از آن را هم می‌خورد و این بچه دچار سوء هاضمه می‌شود، دچار دل درد می‌شود، به بیمارستان می‌‌برید و گرفتار می‌شوید و تازه شاید متوجه نشوید که علت اصلی این بود که شیر و ترشی در معده با هم ترکیب شدند. بیماری‌های بدی به دنبال آن می‌آید، سوء هاضمه به دنبال آن می‌آید و تولید خون ناسالم می‌‌کند و قوای بدن را در سیر تربیتی تحت تأثیر قرار می‌دهد و قوای شما برای امور آموزشی و پرورشی کاهش پیدا می‌‌کند.

۴. خوراکی‌های ترش با برنج

از ممنوعیت‌هایی که در تداخل غذاها با هم داریم خوردن چیزهای ترش علی الخصوص سرکه با برنج است. برنج یکی از چیزهایی است که خیلی سر سفره و غذاها دیده می‌شود و ما از کشورهایی هستیم که برنج خوار هستیم، زیاد برنج خورده می‌شود. خیلی اوقات اشتباه می‌شود و ترشی و سرکه در کنار این قرار داده می‌شود و در حالی که برنج خورده شده است سرکه هم روی آن خورده می‌شود.

عوارض

این اشتباه است، بیماری‌های معده می‌آورد. گرفتگی‌های عروق مزانتریک در داخل مسیر اتصال مسیر معده به کبد رخ می‌دهد و بعد این گرفتگی باعث می‌شود که مسیر عبور مواد بسته شود و گرفتاری‌های بعد پشت سر آن که بیماری‌زا است.

به یاد داشته باشید که هیچ وقت برنج و سرکه را با هم نخورید، حتی توصیه شده است که با هم طبخ نکنید. یعنی در صورت پخته شدن هم این‌ها با هم اختلال پیدا می‌کنند و خوب نیستند. در حالیکه دو ماده غذایی باید مصلح و مکمل هم باشند و سازگاری داشته باشند.

۵. ماهی با تخم‌مرغ

به یاد داشته باشیم که ماهی و تخم مرغ را نباید هیچ وقت با هم بخورید. از آن غذاهای ناسازگاری هستند که هر کاری کنید نهایتاً در معدۀ شما ناسازگاری خود را نشان می‌دهد. بعضی اوقات خانواده‌ها می‌خواهند ماهی درست کنند آن را در تخم مرغ آغشته می‌کنند، برای این‌که خوش طعم و خوش پخت شود، بعد این ماهی و تخم مرغ را با هم وارد معده می‌کنند. این کار بسیار اشتباهی است.

عوارض

باعث اختلال هضم می‌شود، باعث می‌شود که رودل ایجاد شود، اختلال هضم غذا به صورت سوء هاضمه ایجاد شود که حالا وارد بیماری‌های آن نمی‌شویم. فقط بدانید که اشتباه است، تخم مرغ و ماهی نباید با هم خورده شوند. خصوصاً بدترین حالت، حالتی است که یک تخم مرغ خیلی پخته شده، یعنی تخم مرغی که سفت شده است جدا و ماهی جدا در یک وعده با هم خورده شوند. این بدترین حالتی است که ممکن است پیش بیاید و اکیداً از آن پرهیز کنید.

۶. آب بعد از میوه

یکی از مسائل بیماری‌زا در مورد مصرف غذاها با همدیگر وقتی است که ما آب روی میوه می‌خوریم. خیلی از این کار پرهیز کنید، مخصوصاً بچه‌ها که وقتی میوه می‌خورند و دهان آن‌ها شیرین می‌شود حواس آن‌ها نیست و سریع روی این میوه آب می‌خورند، همان موقع دل درد و دل پیچه و گرفتاری و سوء هاضمه ممکن است همان موقع خود را نشان بدهد، اگر هم همان موقع خود را نشان ندهد بعداً گرفتاری هضم در مرحلۀ هضم معده و کبدی خود را نشان می‌دهد.

خیلی از این کار پرهیز کنید. هم بزرگسال و هم کودک فرقی ندارد، میوه باید هضم شود. در مورد بعضی میوه‌ها داریم که تا وقتی آن میوه کلاً در معده است آب وارد معده نشود. یعنی نه تنها روی آن خورده نشود، آنقدر به آن فاصله بدهید که مطمئن شوید این میوه از معده خارج شد، هضم شد، تمام شد و بعد اجازه دارید.

در مورد خربزه و هندوانه این را گفتند که حتماً بگذارید هضم آن کامل شود و بعد آب بخورید. حالا فرض کنید یک هندوانۀ شیرین، خربزۀ شیرین بچه خورده است و چون دهان او طعم شیرین شده است، سراغ آب خوردن می‌رود و میزان زیادی آب می‌خورد که شیرینی دهان او را جبران کند و اختلال هضم پیدا می‌کند. آب روی میوه از بیماری‌زاهای جدی است و باید از آن پرهیز کنید.

 به یاد داشته باشید که وقت درمان، یکی از تداخل‌ها این است که بعضی از میوه‌ها خصوصاً میوه‌های گَس و ترش به طور خاص نباید با دارو خورده شود و همزمان وارد معده شوند.

۷. چند نوع میوه

یک نکات خیلی ریزی هم وجود دارد، مثلاً گفته شده است سیر و پیاز را با هم نخورید، تداخل هضم می‌دهد. گفته شده است دو نوع میوۀ خاص… کلاً میوه‌ها را با هم ترکیب نکنید که بخورید. چون در هم خوری شامل میوه‌ها هم می‌شود. یعنی بهتر است که شما یک میوه را بخورید و فاصله بدهید و بگذارید میوه هضم شود، بعد با یک فاصله، در یک وعده و میان وعدۀ دیگری یک میوۀ دیگری را بخورید. میوه‌ها هم تداخل هضم دارند. علی الخصوص گفته شده است که انگور و خربزه را با هم نخورید. این دو به شدت با هم تداخل پیدا می‌کند.

۸. دیگر موارد

یا مثلاً گفته شده است که بعضی میوه‌ها را بعد از بعضی از غذاها اصلاً نخورید. مثلاً عسل خوردید خربزه نخورید یا خربزه خوردید عسل نخورید یا مثلاً گفته شده است اگر کله پاچه می‌خورید به هیچ وجه روی آن انگور نخورید یا حلیم خوردید روی آن انار نخورید. این‌ها موضوعات خاص است، چون خیلی عمومیت ندارد و شاید عادت عمومی شما نباشد روی آن تأکید نمی‌کنم.

فقط می‌خواهم بگویم داخل معده علاوه بر این‌که دو نوع غذا نباید با هم ایجاد شود، اشکال ایجاد می‌کند، هضم را خراب می‌‌کند و روی قوای شما، توانایی شما، قوۀ تفکر شما، قوۀ تدبیر شما تأثیر می‌گذارد، بدن را کسل، بی‌نشاط و خسته می‌کند و گوارش را گرفتار می‌کند، یک سری غذاها به طور خاص هستند که این گرفتاری را دو چندان می‌کنند که بحث آن خیلی مفصل است و بیشتر از این وارد نمی‌شوم. در ادامه یک اصلاحات و مصلح هایی می‌گویم که بدانید اگر اشتباهاً مشکلی رخ داد بتوانید جبران کنید.

مصلح ها

۱. شوری مصلح بی‌مزگی

اگر یک وقتی خوراکی خوردید که ما به آن می‌گوییم «تَفه» یعنی بی‌مزه، مثلاً طعم کدو را در ذهن خود بیاورید، طعم خیار را در ذهن خود بیاورید، به این‌ها «تَفه» می‌گوییم. یعنی مزۀ خاص ندارند، به طور خاص نمی‌شود گفت که این ترش است، شیرین است، تند است، تلخ است. اگر یک وقتی افراط در این‌ها کردید یا چند نوع غذای «تَفه» را با هم خوردید مصلح این‌ها طعم شوری است. یعنی همان‌طور که دیدید روی خیار نمک می‌زنید می‌خورید، شوری مصلح طعم بی‌مزگی یا طعم «تَفه» است.

۲. شیرینی مصلح ترشی و برعکس

اگر یک وقت چیزهای ترش خوردید به یاد داشته باشید که چیز ترش خوردن خیلی مضر است، ما بعداً در مورد آن صحبت می‌کنیم. شیرینی مصلح ترشی است یعنی اگر بچه‌ای مقدار زیادی ترشی خورده است و شما نگران هستید، قوای ذهنی کاهش پیدا می‌کند، طول عمر کم می‌شود، قوای بینایی کم می‌شود و اثرات مضر دارد، سریع یک چیزی با طعم شیرین بدهید یک مقدای از آن ضرر را پوشش می‌دهد و به عنوان مصلح است. اگر خیلی هم چیز شیرین خوردید به طور متقابل مصلح آن ترشی است که می‌توانید ضرر آن را کم کنید. حالا بحث آن مفصل است.

به یاد داشته باشید که نه در هم خوری کنید، نه غذاهای ناسازگار با هم را در یک وعده بخورید و اگر یک وقت اشتباهی رخ داد مصلحات آن‌ها را بدانید و از آن استفاده کنید. چه خوب است که یک عادت غلط از ابتدا ایجاد نشود و مراقبت از ابتدا لحاظ شود تا این‌که ما به دنبال درمان و راه چاره بگردیم. 

دکتر مژده پورحسینی