فواید و مضرات مصرف نمک
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
مصرف نمک در طب ایرانی دارای فوایدی است و نباید آن را کنار گذاشت. اما استفاده بیش از حد و نامناسب از آن مضراتی دارد. در این مقاله بر پایه طب ایرانی فواید و مضرات مصرف نمک را بررسی می‌کنیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- مصرف صحیح نمک
- فواید مصرف نمک
- مضرات استفاده زیاد نمک
- یک استثناء
- تمایل کاذب به شوری
چکیده
- نمک، مادۀ اولیه‌ای که ایجاد شوری میکند یک فواید و خواصی و ضررها و عوارضی دارد. استفادۀ به اعتدال آن مورد تأکید است و حتی به نوعی لازم و واجب است.
- مضرات استفادۀ زیاد نمک عبارت است از:
- ایجاد بیماری، فرسودگی و پیری زودرس
- ایجاد فشارخون
- ایجاد خشکی مزاج
- خشکی دماغ و قوای مغزی
- دچار اختلالات بدخوابی، عدم تمرکز و مشکلات حافظه و اشکالات یادگیری
- ایجاد عضلات فرسوده و خشکیده
- به طور خاص کسانی که رطوبت بیمارگونه در معدۀ خود دارند، مناسب است که نمک مصرف کنند، این‌ها عمدتاً افرادی هستند که خیلی تمایل به خوردن آب ندارند. این‌ها افرادی هستند که از آن نمک اول غذا یا مقداری نمک در غذا بیشتر از سایر افراد بهره می‌برند و افرادی هستند که شلی دهانۀ فوقانی معده دارند.
- مشکل ما در تمایل کاذب به شوری، کودکانی هستند که تمایل زیاد به خوردن غذاها و خوراکی‌های شور پیدا می‌کنند که این تمایل به خوردن شوری‌ها به عنوان میان وعده، به عنوان غذا، به عنوان تغذیه برای یک سری عادت است، از بچگی این شوری در ذائقۀ او مطبوع و مطلوب است و یک سری‌های آن مزاجی است؛ یعنی به خاطر آن، رطوبت و بلغم معدۀ او کم کم نسبت به خوراکی‌های شور کاهش پیدا میکند و برخی مربوط به بیماری است.
مصرف صحیح نمک
یکی از طعمهایی که در مواد غذایی استفاده می‌شود طعم شوری است. نمک، مادۀ اولیه‌ای که ایجاد شوری میکند یک فواید و خواصی دارد، یک ضررها و عوارضی هم دارد.
فواید مصرف نمک
استفادۀ به اعتدال آن مورد تأکید است و حتی به نوعی لازم و واجب است. نمک چنانچه به صورت متعادل در غذا استفاده شود و در سفره هم به اندازۀ یک انگشت نمک قبل از غذا و بعد از غذا استفاده شود. تأکید بیشتر آن روی قبل از غذا خوردن است که باعث می‌شود معده از یک سری ترشحات بلغمی پاک شود.
ما در روایات دینی هم داریم. رسول خدا (ص) میفرمایند هر کسی غذای خود را با اندکی نمک آغاز کند و پایان ببرد 72 بیماری از جمله بیماری‌هایی که مثال می‌زنند از بدن فرد خارج خواهد شد و در امان خواهد ماند.[1] این توصیۀ خیلی مهمی است. حضرت امام صادق (ع) هم میفرمایند ما توصیه می‌کنیم به آغاز کردن غذا با نمک. امّا ایشان میفرمایند که توصیۀ من به پایان بردن غذا با سرکه است. هر دو روش کاملاً روش کاربردی است و این روش با نمک آغاز کردن و با سرکه به پایان بردن روشی که حضرت امام صادق (ع) فرمودند یک روش کاربردی در طب ایرانی است. [2]
البته باز اختلاف مزاج‌ها این تفاوت را در بین دو روایت توجیه میکند که بحث تخصصی آن اینجا نیست. اگر که نمک غذا در این حد باشد خیلی خوب است و پاکسازی‌های کافی دارد و روی معده را از بلغم‌های زائد پاک میکند و اشتها را برانگیخته میکند و به هضم غذا کمک میکند.
مضرات استفاده زیاد نمک
استفادۀ بیش از حد آن به شدت نهی شده است و بیماری‌زا است. شوری غذا و نمک بیش از حد غذا از دیدگاه طب ایرانی ایجاد بیماری، فرسودگی و پیری زودرس میکند. در افرادی که می‌خواهند جسم خود را سالم نگه دارند دقت داشته باشند که غذا را با نمک زیاد و بیش از حد شور نخورند. امّا اگر نمک بیش از حد مصرف شود یک سری بیماری‌ها مانند فشار خون ایجاد میکند.
از دیدگاه طب ایرانی هم خشکی مزاج ایجاد میکند، یعنی شما با نمک مزاج خود را خشک می‌کنید، چنانچه خصوصاً رطوبت زائد، بلغم زائد و غیره نداشته باشید. اگر زیاد نمک بخورید بدن شما خشک می‌شود، معدۀ شما دچار عوارض خشکی می‌شود و بعد هم سوء مزاج‌های خشک در بدن شما تسری پیدا میکند. مثلاً خشکی دماغ در شما اگر ایجاد شود، -خشکی قوای مغزی که دماغ اصطلاح طب سنتی آن است- و سلول‌های آن (مغز) کاهش پیدا کنند شما دچار اختلالات بدخوابی، عدم تمرکز و مشکلات حافظه و اشکالات یادگیری و تمام این‌ها خواهید شد که این‌ها مسائلی است که بر تربیت شما تأثیر می‌گذارد.
از طرف دیگری پیری زودرس می‌آورد. یعنی فردی که می‌خواهد پرورش جسمی… یعنی قوای تربیتی خود را دارد روی پرورش جسمی، فنی و کارایی، یدوای و غیره متمرکز میکند این هم اگر نمک بیش از حد خورد پیری زودرس، فرسودگی بدن، از دست رفتن عضلات که عضلات اندام‌های رطوبی بدن هستند. اگر شما بیش از حد نمک مصرف کنید عضلات را فرسوده، خشکیده و کم می‌کنید. پس روی قوای جسمی خود هم تأثیرات بد می‌گذارید. کلاً مذموم است، مضر است و نباید بیش از حد نمک مصرف شود.
یک استثناء
امّا به طور خاص کسانی که رطوبت بیمارگونه در معدۀ خود دارند (مناسب است که نمک مصرف کنند)، این‌ها عمدتاً افرادی هستند که خیلی تمایل به خوردن آب ندارند. این‌ها افرادی هستند که از آن نمک اول غذا یا مقداری نمک در غذا بیشتر از سایر افراد بهره می‌برند و افرادی هستند که شلی دهانۀ فوقانی معده دارند.
علامت آن این است که خیلی ریفلاکس می‌کنند، وقتی بچه خم می‌شود می‌گوید غذا در دهان من برمی‌گردد یا بزرگسال فرقی ندارد. این حالت بازگشت غذا را خصوصاً در تغییر و حرکت حس می‌کنند یا مزۀ غذا تا مدت زیادی در دهان مانده است. مثلاً چهار ساعت از غذا گذشته است، ولی این فرد ممکن است به صورت عادی یا با بادگلوی ساده مزۀ غذا در دهان خود حس کند. این به این خاطر است که معده ضعیف و دهانۀ فوقانی معده شل شده است.
این‌ها اگر یک مقدار سرکۀ طبیعی بعد از غذا استفاده کنند در حد همین یک انگشت یا یک قاشق مرباخوری در این حد دهانۀ معده کم کم محکم می‌شود و نمک هم همین‌طور، آن رطوبت زائد را می‌گیرد و دهانۀ معده محکم می‌شود. این‌ها اثرات اصلاحی دارند. در این مقدار توصیه شده است.
تمایل کاذب به شوری
مشکل ما در این مسئله کودکانی هستند که تمایل زیاد به خوردن غذاها و خوراکی‌های شور پیدا می‌کنند که این تمایل به خوردن شوری‌ها به عنوان میان وعده، به عنوان غذا، به عنوان تغذیه یک سری عادت است، از بچگی این‌قدر کراکر و پفک و چیزهای شور خورده است که این شوری در ذائقۀ او مطبوع و مطلوب است و یک سری‌های آن مزاجی است؛ یعنی به خاطر آن، رطوبت و بلغم معدۀ او دارد نسبت به خوراکی‌های شور کاهش پیدا میکند و برخی (مربوط به) بیماری است.
یعنی معده بیمار است، مزاج فرد بیمار است و یک تمایل کاذب به شوری پیدا میکند. این‌ها در هر سه مورد نیاز به اصلاح و علاج دارند. امّا شکی در این نیست که آن قوۀ یادگیری، آن تمرکز، آن آثار منفی نمک خوردن غذا بیش از حد را روی مسائل تربیتی به جا می‌گذارد. حتماً باید در زیاده روی در طعم شوری دقت عمل داشته باشید و از این‌که کودک شما خوراکی و یا میان وعدۀ شور مصرف کند جلوگیری کنید.
[1]. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: در سفارشهاي ایشان به امام علی علیه السلام: اي علی! غذا را با نمک، آغاز کن و با نمک، پایان ده؛ چه، هر کس غذاي خویش را با نمک آغاز کند و با نمک پایان دهد، از هفتاد و دو نوع از انواع بلا که جذام، دیوانگی و پیسی از آن جمله است، به دور باشد. دانشنامه احادیث پزشکی، ج 1، ص 271.
[2]. امام صادق علیه السلام: ما (غذا را) با سرکه آغاز می کنیم، چنان که شما با نمک آغاز می کنید؛ چرا که سرکه، عقل را استحکام می بخشد؛ دانشنامه احادیث پزشکی، ج 2، ص307.