ویژگیهای مادر موفق
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
نقش مادر در تربیت فرزند یک نقش کلیدی است. مادر محور اصلی تربیت است. اگر مادر بخواهد در این زمینه موفق باشد باید نکاتی را مورد توجه قرار دهد. در این مقاله ضمن بررسی این نکات ویژگیهای مادر موفق را بررسی می‌کنیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- نقش تربیتی مادر
- ویژگیهای مادر موفق
- آمادگی جسمی
- آمادگی روحی و روانی
- علاقه‌مندی به نقش مادری
- ارزش فرزندآوری در روایات
- توانایی برقراری ارتباط با فرزندان
چکیده ویژگیهای مادر موفق:
- مهم‌ترین رکن تربیت، مادر است؛ چون نقش مستقیمی در مسئله تربیت دارد.
- اولین ویژگی یک مادر موفق، آمادگی جسمی او برای تربیت است، چون تربیت یک کار میدانی است، نیاز است که جسم مادر برای همراهی فرزند آماده باشد.
- هر چه مادر از نظر جسمانی سرحال‌تر و توانمندتر باشد، می‌تواند در تربیت فضای بانشاط‌تری برای فرزند ایجاد کند.
- دومین ویژگی، آمادگی روحی و روانی مادر است بدین گونه که هر چه از سلامت روح و روان بهتری برخوردار باشد، از عملکرد بهتری برخوردار خواهد بود.
- ابعاد آمادگی روحی و روانی مادر عبارت‌اند از:
- عاطفی
- احساسی
- فکری
- نتیجه عمده اختلالات روحی، روانی این است که عملکرد جسمی را هم کاهش می‌دهد.
- علاقه‌مندی به نقش مادری سومین ویژگی یک مادر موفق است. در روایات دینی برای فرزندآوری و نقش مادری ارزش فراوانی قائل شده‌اند.
نقش تربیتی مادر
یکی از مباحثی که به صورت جدی باید به آن پرداخته شود، نقش تربیتی مادر است در دورانی که فرزندان را می‌خواهند تربیت کنند. ما همیشه مهم‌ترین رکن تربیت را مادر نام می‌بریم، چون مادر نقش مستقیمی در مسئله تربیت از قبل بارداری تا دوران بارداری و بعد از بارداری دارد. لذا وقتی کسی می‌خواهد نقشی را ایفا کند، باید حائز یک سری ویژگی‌ها و خصوصیّات باشد که بتواند به خوبی در جایگاه خود قرار بگیرد و تأثیرات تربیتی را روی فرزندان خود بگذارد.
اگر ما این ویژگی‌ها را نادیده بگیریم، قطعاً در مسیر تربیت دچار چالش‌هایی می‌شویم. ما دقیقاً وقتی در حوزه مشاوره هم این را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم جاهایی که مادران با مشکلات تربیتی مواجه می‌شوند، نمی‌توانند تربیت فرزندان را به سامان جلو ببرند، دقیق جلو ببرند؛ معمولاً به خود مادران برمی‌گردد.
یعنی یک کمبودهایی که در خود مادر وجود داشته، هر چند ظرفیت (رفع کمبود) در مادر وجود داشت، باید خود را تقویت می‌کرد، ظرفیت را ایجاد می‌کرد. ولی چون نمی‌داند این خلأ کجا است، لذا این ظرفیت خالی مانده و در مسئله تربیت با مشکل مواجه شده‌اند.
ویژگیهای مادر موفق
با توجه به آنچه بیان شد می‌خواهیم در این بخش از مباحث، به ویژگیهای عمده که باید این مادر در مسیر تربیت در خود لحاظ کند، بپردازیم.
1ـ آمادگی جسمی
اولین ویژگی، بحث آمادگی جسمی مادر برای تربیت است. چون می‌دانید تربیت یک کار میدانی است، بدو بدو کردن دارد، تحرک جسمانی دارد. لذا مادر به این نیاز دارد که جسم او آماده باشد برای این‌که بتواند فرزند را همراهی کند. لذا توصیه ما به مادران همیشه این است که شما فقط برای خود نیستید، برای فرزندان خود هم هستید.
لذا باید مراقب باشید، مراقب جسم خود باشید، پیشگیری کنید. اگر آسیب‌های جسمانی دارید سریع درمان کنید. جسم هم این طور نیست که یک آسیبی ببیند، لزوماً به خودی خود خوب شود. لذا جسم نیاز به مراقبه ، درمان و گذر زمان دارد تا بهبود پیدا کند. ما باید این موارد را لحاظ و به آن توجه کنیم. اگر بدون توجه از کنار این موارد بگذریم، قطعاً در تربیت دچار کمبود می‌شویم.
لذا برای همین ما میگوییم مادر هر چه از لحاظ جسمانی قبراق‌تر، سرحال‌تر، توانمندتر باشد، در تربیت هم می‌تواند فضای بانشاط تری را برای فرزند خود ایجاد کند. لذا قرار شد ما به جسم خود هم توجه داشته باشیم، از جسم خود مراقبت کنیم.
مثلاً ما دیده‌ایم مادری به مشاوره آمده بود، مادر جوان، ولی دچار کمر درد شدید بود. وقتی به او می‌گفتیم: شما چرا در این سن و سال این‌طور هستید؟ مادر نباید در این سن و سال این کمر درد شدید را داشته باشد، برای این‌که بچه یک چیزی را روی زمین می‌اندازد و با او بدرفتاری کند. مادر می‌گوید: به هر حال این کمر درد را دارم. میگوییم: چه شد که این کمر درد را گرفتید؟
می‌گوید: شب عید خانه تکانی می‌کردم یک فرشی را جابه‌جا کردم. چرا این کار را انجام می‌دهید که بعد از آن مجبور باشید در رفتار خود با فرزند تندخویی کنید؟ اینجا است که ما میگوییم سلامت جسم مهم است.
مثلاً یکی از ویژگیهای مادر موفق این است که مادر نباید آه و ناله در حضور بچه داشته باشد. مثلاً مادری که صبح بیدار شود، بچه خود را مقابل خود قرار بدهد، بگوید: پسرم تو را به خدا، تو را به کسی که می‌پرستی، امروز خانه را به هم نریز، میدانی که من کمر درد خیلی بدی دارم! بچه هم یک بادی در غبغب خود بیندازد و با حالت غرور بگوید: حالا ببینیم چه می‌شود! این مادر دیگر می‌تواند نقش تربیتی ایفا کند؟ لذا مادر باید از لحاظ جسمی همیشه خود را آماده برای تربیت فرزند نگه دارد.
2ـ آمادگی روحی و روانی
آمادگی جسمی به عنوان یک رکن مطرح شد. امّا در کنار آمادگی جسمی، ما نیاز به آمادگی روحی و روانی هم داریم. ببینید یک تعبیری را قبلاً به کار بردم، بین سلامت روح و روان و عملکرد انسان یک رابطه مستقیمی وجود دارد. یعنی انسان هر چه از سلامت روح و روان خوبی برخوردار باشد، از عملکرد بهتری هم برخوردار است.
آن هم نه یک عملکرد تک بعدی. چون وقتی ما میگوییم انسان و عملکرد او، ابعاد و زوایای مختلفی را دربرمی‌گیرد. مثلاً بُعد عاطفی، مادری که از لحاظ روحی و روانی دارای مشکل باشد، قطعاً نباید از او انتظار داشته باشیم به فرزند خود خوب محبّت کند.
مثلاً شما یک مادر افسرده را در نظر داشته باشید، او نمی‌تواند به خوبی به فرزند خود محبت کند. مادری که دارای وسواس است ببینید می‌تواند محبت کند؟ مادری که بدبینی دارد می‌تواند محبت کند؟ مادری که اضطراب شدید دارد می‌تواند محبت کند؟ مادری که حالت دو قطبی دارد می‌تواند محبت کند؟ مادری که اختلال شخصیتی دارد می‌تواند محبت کند؟ نه. یعنی عملکرد عاطفی کاهش پیدا می‌کند.
از لحاظ احساسی هم همین‌طور است. معمولاً این را دیده‌ایم افرادی که دچار آسیب‌های روحی روانی هستند، احساسات خود را به خوبی نمی‌توانند بروز بدهند. مثلاً همسر او شاخه گلی خریده به او هدیه می‌دهد، خانم یک نگاهی به شاخه گل می‌کند، می‌گوید: آن را در جایی بگذار. یعنی احساسات خود را نمی‌تواند نسبت به این اتفاق و رخدادی که بوده به خوبی نشان بدهد.
گاهی اوقات وقتی می‌خواهیم بچه‌های خود را رشد بدهیم، بخشی از آن این‌طور است که با احساسات ما انگیزه پیدا می‌کنند. آن لحظه‌ای که بچه نوپایی روی پای خود می‌ایستد، اگر یک مادری بی‌احساس باشد، یک نگاهی به بچه کند و خیلی بی‌تفاوت بگذرد. در حالی که مادری که نسبت به روی پا ایستادن بچه ذوق‌زده باشد و احساسات خود را بروز بدهد و به سمت فرزند خود بدود، اصلاً در این بچه انگیزه ایجاد می‌شود علاوه بر ایستادن راه برود و حتی بدود.
لذا احساسات در عرصه زندگی مهم است. ولی مادرانی که دچار مشکلات روحی و روانی هستند، نمی‌توانند احساسات خود را به خوبی بروز بدهند. مادری که از لحاظ روحی و روانی دچار مشکل است، عملکرد فکری و تصمیم‌گیری او هم ضعیف می‌شود. نمی‌تواند تصمیماتِ به جایی بگیرد.
من متأسفانه این را بگویم، شاید یک مقداری هم از شنیدن این موضوعی که می‌خواهم بیان کنم آزار ببینید. چند وقت پیش خبرهای مربوط به آن هم منتشر شد. مادری بود که دچار اختلالات روحی و روانی بود، بچه نوزادی داشت. این بچّه شب گریه می‌کند، می‌خواهد این بچه را آرام کند امّا بچه آرام نمی‌شود. این بچه را به دیوار می‌کوبد! بعد بچه جان می‌دهد. پدر و مادر این بچه را در باغچه خانه دفن می‌کنند که کسی متوجه نشود!
شما ببینید این نتیجه عدم سلامت روحی و روانی است، مادر نمی‌تواند تصمیم‌گیری خوبی داشته باشد، نمی‌تواند درست فکر کند. بچه‌ای که نیمه شب بیدار شده شاید گرسنه است، شاید خود را خیس کرده است. اصلاً شاید نیاز به محبّت دارد، باید به او محبّت شود. ما میگوییم افرادی که از سلامت روحی و روانی برخوردار نیستند، عملکردهای فکری آنها هم کاهش پیدا می‌کند.
ضعف عملکرد جسمانی
یک بُعد دیگری از عملکردها را که تحت تأثیر قرار می‌دهد، عملکردهای جسمانی است. علاوه بر افرادی که دچار آسیب روحی و روانی هستند. مثلاً شما ببینید آدم‌های افسرده گویی میخ شده‌اند و آنها را به زمین کوبیده‌اید! نمی‌توانند حرکت کنند، نمی‌توانند فعالیت داشته باشند، جوشش داشته باشند. افراد بدبین همین‌طور هستند، افرادی که اضطراب دارند همین‌طور هستند.
یعنی نتیجه عمده اختلالات روحی، روانی و خُلقی این است که عملکرد جسمی را هم کاهش می‌دهد. در حالی که ما در مسئله تربیت، یک مادری را می‌خواهیم که از نظر عملکردی متعادل باشد. هم عواطف او خوب باشد، هم احساسات او خوب باشد، هم از لحاظ فکری عملکرد فکری خوبی داشته باشد، هم از لحاظ جسمی عملکرد جسمانی او خوب باشد.
مادران باید حتماً حائز این ویژگی‌ها باشند، مادر موفق مادری است که علاوه بر سلامت جسمی، از سلامت روحی، روانی و خُلقی هم برخوردار باشد. این مادر می‌تواند در مسیر تربیت گام‌های بلندی را بردارد.
3ـ علاقه‌مندی به نقش مادری
امّا ویژگی سومی که یک مادر موفق باید داشته باشد، این است که باید به مادر بودن علاقمند باشد. به نقش مادری علاقمند باشد. چون می‌دانید انسان وقتی به یک کاری، به یک مسیری، به یک محتوایی علاقه خوبی داشته باشد، انگیزه او هم برای آن کار بیشتر می‌شود. ولی ما امروز گاهی اوقات می‌بینیم دختر جوانی که ازدواج می‌کند، باردار می‌شود، گاهی اوقات این جمله را به کار می‌برد: این بچه ناخواسته بود، من اصلاً بچه نمی‌خواستم. یا گاهی اوقات بعضی افراد به اجبار همسر خود فرزند به دنیا می‌آورند.
وقتی این علاقه نباشد، قطعاً نقش مادر در مسیر تربیت هم کمرنگ می‌شود. مثلاً من یک موقع به خاطر دارم یک زوجی پیش بنده آمده بودند، یک فرزند پسر 9 ساله هم داشتند. با هم مشکلاتی داشتند. یک جای صحبت، من خیلی متأثر شدم از جمله‌ای که مادر گفت. مادر شاغل هم بود، می‌گفت: حاج آقا، من از اول هم بچه نمی‌خواستم، همین الآن هم اگر به من بگویید بین شغل خود، فرزند خود، همسر خود، یکی را انتخاب کنم قطعاً شغل خود را انتخاب می‌کنم.
ای کاش می‌شد پای صحبت این مرد بنشینید، ببینید بچه چطور بزرگ شده، با چه شرایطی، با چه سختی‌هایی بزرگ شده است. مادری که علاقه به فرزندداری و فرزندآوری نداشته باشد، نمی‌تواند نقش خوبی ایفا کند. امروز همه می‌دانیم اولین نقطه و اولین نکته که می‌تواند در یک شغل، در یک حرفه، در یک هدف، انسان را موفق کند علاقمندی است، انگیزه است. انسان به واسطه علاقمندی خود انگیزه‌مند می‌شود و می‌تواند آن کار را عمیق، دقیق، زیبا، به ثمر برساند. لذا در مادر موفق باید این حس علاقمندی به فرزند آوری شکل بگیرد.
ارزش فرزندآوری در روایات
ما در روایات دینی خود هم می‌بینیم برای فرزند آوری چقدر ارزش قائل هستند. مثلاً در یک روایت، آن بانوی بزرگوار خدمت پیامبر گرامی اسلام (ص) آمد گله کرد: یا رسول الله، شما همه کارهای خوب را برای مردها قرار دادید. جهاد را مردها انجام می‌دهند، مردها به حج می‌روند، کارهای دیگر را مردها انجام می‌دهند، پس ما زن‌ها چه کنیم؟ حضرت در ابتدا فرمودند: جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است[1].
بعد حضرت به مسئله فرزندآوری پرداختند. فرمودند: مادری که فرزندی را به دنیا می‌آورد، همانند روزی است که از مادر متولد شده است. یعنی این‌گونه پاک می‌شود. وقتی این فرزند را شیر می‌دهد چه ارزشی دارد؟ هر مکش شیری که فرزند از مادر خود تناول می‌کند، خداوند به او (مادر) اجر زیادی می‌دهد. ثواب آزاد کردن بنده‌ای از نسل اسماعیل را در نامه عمل آن مادر ثبت می‌کنند.[2]
یعنی پیامبر (ص) برای نقش مادری ارزش‌گذاری کردند. این مهم است. ما هم باید همین کار را انجام بدهیم. یعنی امروز در خانواده، پدر باید همسر خود را وقتی فرزند به دنیا می‌آورد قطعاً مورد توجه و محبت زیاد قرار بدهد. توجه و محبت ویژه‌ای برای این همسر داشته باشد.
من گاهی اوقات می‌گویم پدری که اولین مرتبه به ملاقات همسر خود می‌رود بعد از این‌که فرزندی را به دنیا آورده است؛ اول باید برای همسر خود هدیه بخرد، اول باید از از همسر تشکر کند. اجازه بدهید این را با جسارت عرض کنم، حتی منِ پدر باید خم شوم و دست همسر خود را ببوسم. به خاطر مادر شدن او این کار را انجام بدهم. یعنی ما ارزش قائل شویم برای این‌که انگیزه در مادر شکل بگیرد، برای مادر بودن خود ارزش قائل باشد.
4. توانایی برقراری ارتباط با فرزندان
نکته چهارم در مسئله نقش مادر موفق این است: مادری موفق است که توانایی‌های او هم بالا باشد. یکی از این توانایی‌ها در زمینه برقراری ارتباط با فرزندان است. مادر باید این توانایی را در خود ایجاد و تقویت کند.
این مطلب در مقاله مستقلی بررسی شده است. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله «توانایی برقراری ارتباط با فرزندان» مراجعه نمایید.
5. الگویی مناسب برای فرزند در رعایت ادب و احترام به دیگران
پدر و مادر به عنوان اولین الگوهای فرزندان هستند که به طور دائم با آنها ارتباط دارند. آنها ادب در گفتار و رفتار را در سال‌های آغازین زندگی خود از والدین می‌آموزند.
یک مادر نمونه با رعایت ادب و نهایت احترام نسبت به همسر، فرزندان و اطرافیان، شیوه برخورد با دیگران را به کودک خود یاد می‌دهد. مادر که مهم‌ترین راهنمای کودک در زندگی اوست، وقتی با فرزندش مودبانه و با احترام صحبت کند، فرزند نیز از کودکی، احترام گذاشتن به دیگران، بخصوص والدین را یاد می‌گیرد.
رسول خدا (ص) در این باره می‌فرمایند: «رَحِمَ اللّهُ والِدَیْنِ اَعانا وَلَدَهُما عَلی بِرِّهما » خدا رحمت کند پدر و مادری را که به فرزندشان نیکی کردن به پدر و مادر را یاد می‌دهند.
اما اگر مادر که قلب خانواده است، در گفتگو با فرزندان کلمات نامناسب و رفتار نامطلوبی از خود بروز دهد، نباید توقع داشته باشد که فرزندش در هنگام برقراری ارتباط با دیگران رفتار خوبی از خود داشته باشد، چراکه فرزند چگونگی برخورد را از مادر آموخته است و به نظر او این رفتار بهترین واکنش به دیگران است، چون مادر این گونه رفتار کرده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون
درس تربیت فرزند
این مقاله بخشی از درس‌های تربیت فرزند است که توسط استاد ارجمند حجت الاسلام و المسلمین تراشیون در موسسه نورالمجتبی (ع) تدریس شده است. درس تربیت فرزند مباحثی پیرامون تربیت فرزند اسلامی است. در این درس عوامل موثر در تربیت فرزند بررسی می‌شود. شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این درس به اینجا مراجعه کنید.
[1]. مستدرک ج 8، ص 8. بحار الأنوار ج 10 ص 98. الكافي ج 5 ص 507 ح 4.
[2]. إذا أرضَعَت کانَ لَها بِکلِّ مَصَّةٍ کعِدلِ عِتقِ مُحَرَّرٍ مِن وُلدِ إسماعیلَ، فَإِذا فَرَغَت مِن رَضاعِهِ ضَرَبَ مَلَک عَلی جَنبِها، و قالَ: اِستَأنِفِی العَمَلَ؛ فَقَد غُفِرَ لَک؛ هر گاه فرزند خود را شیر دهد، به هر مکیدن نوزاد، پاداشی به او دهند برابر است با آزاد کردن بنده ای از فرزندان اسماعیل. و هنگامی که از شیردادن فرزند خود فارغ شود فرشته بزرگواری بر پهلویش زند و گوید: اعمال خود را از سر بگیر که خداوند تو را آمرزیده است؛ الأمالی للصدوق، ص ۴۹۶، ح ۶۷۸.