آشنایی فرزندان با اهمیت و فضیلت نماز
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
آگاهی بخشیدن از مراحل مهم تربیت دینی است و ما باید بدانیم چگونه و با چه زبانی فرزندمان را آگاه کنیم. برای پایه‌گذاری معنویات و عبادات در کودکان باید ابتدا آنها را با اهمیت و فضیلت آن عمل آشنا کنیم. این مقاله به بررسی اهمیت و فضیلت نماز می‌پردازد و موضوعات زیر را بررسی می‌کند:
- فضیلت نماز در آیات و روایات
- آثار نماز
- نتیجه آگاهی بخشیدن درباره اهمیت و فضیلت نماز
چکیده
- آگاهی بخشی به فرزندان در باب فضیلت نماز:
- محبوبترین عمل در نزد خدا نماز است.
- نماز یک فرمان و دستور قطعی برای مؤمنین است.
- شرط قبولی سایر اعمال، قبول شدن نماز است.
- نماز ستون دین است.
- نماز چهره دین است.
- آثار نماز عبارتند از:
- نماز انسان را از زشتی‌ها باز می‌دارد.
- نماز جزو نیکی‌هایی است که گناهان را پاک می‌کند.
- در نماز جلالتی انسان را فرا می‌گیرد که اگر می‌دانست سر از سجده برنمی‌داشت.
- نتیجه آگاهی‌بخشیدن: تثبیت مفاهیم دینی در قلب و ذهن کودکان
فضیلت نماز در آیات و روایات
در آیات و روایات راجع به اهمیت و فضیلت نماز بسیار تأکید شده است. ما نیز باید این را به فرزندان خود بیاموزیم که فرزندم، نماز از واجب‌ترین واجبات دینی است و اوّلین مسأله اجرایی در دین ما، نماز است. احادیث بسیاری در این زمینه وجود دارد که می‌توانیم آنها را به فرزندان خود یاد بدهیم. بنده به چند حدیث کوتاه می‌پردازم، امّا توصیه می‌کنم کتاب‌هایی را که درباره آموزش نماز و بیان احادیث در مورد نماز است را برای فرزندان خود تهیّه کنیم.
باید سرمایه‌گذاری کنیم تا فرزندان ما نمازخوان شوند. سرمایه مالی، وقت، همراه بودن، زحمت کشیدن و امثال اینها. در بیان احادیث نیز لازم نیست عین حدیث را بخوانیم، بلکه معنای حدیث یا مضمون آن را بگوییم کفایت می‌کند. اما اگر احادیث کوتاه و ساده بود عین حدیث را برایشان بخوانیم، خوب است که کلام امام در سینه و قلب آنها حک شود. آیات و احادیث بسیاری در باب نماز آمده است که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:
۱- فضیلت نماز
فضیلت نماز را از زوایای مختلفی می‌توان بررسی کرد:
محبوبترین عمل
در کتاب الصّلاة کافی، از امام صادق (ع) نقل شده که کسی سؤال می‌کند: یابن رسول الله، بالاترین و محبوبترین اعمال در نزد خدا کدام عمل است؟ ایشان فرمودند: بعد از معرفت به خدا که از همه چیز بالاتر است، هیچ عملی را نمی‌شناسم که به اندازه نماز فضیلت داشته باشد. مگر نمی‌بینید که عیسی بن مریم، آن بنده وارسته پروردگار می‌گوید: «وَ أَوْصانِي بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ».[1] خدا من را به نماز سفارش کرده است.
در حدیث دیگری هم آمده است که «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الصَّلَاةُ وَ هِيَ آخِرُ وَصَايَا الْأَنْبِيَاء»،[2] محبوبترین اعمال در نزد خدا نماز می‌باشد و آن نهایت وصیّت پیامبران است. این یکی از جلوه‌های فضیلت نماز است.
فرمان قطعی
قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ الصَّلاةَ كانَت عَلَى المُؤمِنينَ كِتابًا مَوقوتًا»[3]. نماز برای مؤمنین یک کتاب است. یعنی بر عهده مؤمنین است. کتاب به فرمانی گفته می‌شود که قطعی است، هیچ شکّی در آن نیست، یک فریضه است، یک واجب قطعی دینی است. دوم اینکه زمان‌بندی شده است، «مَوقوتًا»، نماز باید در وقت آن خوانده شود. بگوییم فرزندم، کسی حق ندارد نماز خود را قضا کند، قضا کردن نماز گناه کبیره است.
شرط قبولی اعمال
در احادیث آمده است که قبولی همه اعمال به نماز بستگی دارد، «فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا وَ إِنْ رُدَّتْ رُدَّ مَا سِوَاهَا»[4]؛ اگر نمازتان قبول شود بقیّه اعمال نیز مورد قبول خواهد بود اما اگر قبول نشود باقی اعمال اصلاً به حساب نمی‌آید.
ستون دین
در وصیّت امیرالمؤمنین (ع) به فرزندان عظیم الشّأن خود امام حسن و امام حسین (ع)، این جمله آمده است که: «اللَّهَ اللَّهَ فِي الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِينِكُمْ»[5]؛ خدا را، خدا را، درباره نماز، آن را مدّ نظر قرار بدهید چرا که نماز ستون خیمه دین شما است. در حدیثی دیگر امام صادق (ع) می‌فرماید: اگر این ستون بشکند دیگر نه میخ به کار می‌آید و نه دیگر چادر و طناب‌ها فایده‌ای دارند. این هم یکی دیگر از جلوه‌های فضیلت نماز است.
چهره دین
در حدیث دیگری از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که «لِكُلِّ شَيْءٍ وَجْهٌ وَ وَجْهُ دِينِكُمُ الصَّلَاةُ»[6]؛ هر چیزی چهره‌ای دارد، انسان به صورت شناخته می‌شود، صورت دین و چهره دین شما، نماز است. یعنی ملائکه الهی در عالم بالا مؤمنین را با نماز می‌شناسند. اگر می‌خواهیم در عالم بالا زیبا رو باشیم نماز ما باید نماز خوبی باشد و با یاد خدا نماز بخوانیم.
۲- آثار نماز
بخشی از فضیلت نماز را می‌توان از آثار و برکات نماز دریافت. آیات و احادیث نورانی بسیاری درباره آثار و نتایج نماز در زندگی انسان وجود دارد که در اینجا به چند مورد از آن اشاره می‌کنیم:
دور شدن از زشتی‌ها
قرآن می‌فرماید:
«إِنَّ الصَّلاةَ تَنهى عَنِ الفَحشاءِ وَ المُنكَرِ»[7]
نماز انسان را از منکرات و اعمال زشت بازمی‌دارد.
در حدیثی آمده است که شخصی در زمان پیغمبر اکرم (ص) بود که نماز می‌خواند اما کارهای زشتی را هم انجام می‌داد. پیامبر فرمودند: چیزی نمی‌گذرد که این نماز او را اصلاح می‌کند و همان نیز شد. زمان زیادی نگذشت که از تمام آن کارها دست برداشت و توبه کرد.[8]
قرآن کریم در سوره معارج در رابطه با حرص انسان می‌فرماید:
«إِنَّ الإِنسانَ خُلِقَ هَلوعًا * إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزوعًا * وَ إِذا مَسَّهُ الخَيرُ مَنوعًا»[9]
انسان حریص آفریده شده است. اگر مال از او گرفته شود جزع و فزع می‌کند و اگر مال و اموال دنیا به او روی بیاورد نَم پس نمی‌دهد. یعنی انسان طبق طبع اولیه خود بسیار خسیس و بخیل است مگر آنکه خود را تربیت کند. بعد در ادامه می‌فرماید: «إِلَّا المُصَلّينَ»، امّا نمازگزاران حریص نیستند. خدا این صفات را کم و بیش در انسانها قرار داده است تا با زحمت با گناهان مقابله کنند و باعث تربیت و رشد آنها شود. نماز می‌آید و کم‌کم حرص را از وجود انسان پاک می‌کند، پس حسد را هم پاک می‌کند، کینه را هم پاک می‌کند. اگر ما به یاد خدا نماز بخوانیم این پاکی اتّفاق می‌افتد. این هم یکی از جلوه‌های فضیلت نماز است.
پاک شدن گناهان
در حدیث دیگری داریم کسی که نماز را با معرفت بخواند، «غُفِرَ لَهُ»[10]؛ خدا گناهان او را پاک می‌کند. یعنی اثر نماز این است که بدی‌ها را از پرونده ما پاک می‌کند.
در قرآن می‌خوانیم: «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفًا مِنَ اللَّيلِ»[11]؛ نماز را در این زمانها بخوانید؛ دو طرف روز و پاره‌ای که از شب گذشت. سپس می‌فرماید: «إِنَّ الحَسَناتِ يُذهِبنَ السَّيِّئَاتِ»، نیکی‌ها گناهان را پاک می‌کند. تمام گناهان را از پرونده شما و از قلب شما محو می‌کند. البتّه منظور از حسنات در این آیه نماز است، چون بحث در رابطه با نماز است. امّا کلیّت هم دارد، مثلاً روزه، حج یا جهاد در راه خدا نیز همین اثر را دارد.
بنابراین اثر نماز این است که هم پرونده ما را پاک می‌کند و هم قلب ما را. باید به فرزندان خود بیاموزیم که فرزندم، نماز قلب تو را نورانی می‌کند، نماز انسان را از پلیدی‌ها دور می‌کند. واقعیّت این است که در بین افراد نمازخوان شاید کسی را نیابیم که از دیوار مردم بالا برود یا به خاطر دزدی آدم بکشد. هرچند خطاهایی دارند امّا خطای نمازخوانها با خطای افراد بی‌نماز بسیار با هم متفاوت است. زیرا نماز یک حریمی در ذهن و قلب نمازگزار ایجاد می‌کند
رسیدن به مقامات والا
آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که وقتی به نماز می‌ایستید چه مقام و عظمتی دارید؟ خداوند به انسان نمازگزاری که نماز خود را درست و با توجه و حضور قلب بخواند بسیار باعظمت نگاه می‌کند و این فضیلت نماز را نشان می‌دهد. در درس خواندن به فرزندانمان می‌گوییم آن کسی که درس می‌خواند عالم و دانشمند می‌شود و مقامش بالا می‌رود و مورد احترام همه قرار می‌گیرد. راجع به نماز نیز همین‌گونه بگوییم.
از امیرالمؤمنین (ع) حدیثی نقل شده که می‌فرمایند:
«لَوْ يَعْلَمُ الْمُصَلِّي مَا يَغْشَاهُ مِنْ جَلَالِ اللَّهِ مَا سَرَّهُ أَنْ يَرْفَعَ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُودِ»[12]
اگر نمازگزار بداند که در حال نماز چه جلالتی از خدا او را پوشش می‌دهد، خوشحال نمی‌شود از اینکه سر از سجده بردارد.
یعنی گاهی ممکن است انسانی که نماز می‌خواند، وقتی می‌بیند دیگر در آخر نماز است کمی خوشحال شود. امّا اگر حواسش باشد که کجا است و چه نوری او را احاطه کرده، اصلاً دوست ندارد نماز او تمام شود یا دوست ندارد سر از سجده بردارد.
در حدیث دیگری آمده است:
«إِذَا قَامَ الْمُصَلِّي إِلَى الصَّلَاةِ نَزَلَتْ عَلَيْهِ الرَّحْمَةُ مِنْ أَعْنَانِ السَّمَاءِ إِلَى أَعْنَانِ الْأَرْضِ وَ حَفَّتْ بِهِ الْمَلَائِكَةُ وَ نَادَاهُ مَلَكٌ لَوْ يَعْلَمُ هَذَا الْمُصَلِّي مَا فِي الصَّلَاةِ مَا انْفَتَلَ»[13]
وقتی نمازگزار به نماز می‌ایستد، نور و رحمتی از آسمان به سوی زمین بر او نازل می‌شود و او را احاطه می‌کند. ملائکه اطراف او جمع می‌شوند و فرشته‌ای ندا می‌دهد اگر این شخصی که نماز می‌خواند بداند که در نماز چه خبر است، هیچ وقت دوست ندارد از نماز رو برتابد یا نماز او تمام شود.
۳- نتیجه آگاهی بخشیدن درباره اهمیت و فضیلت نماز
والدین می‌بایست در مورد نماز به فرزندان خود آموزش دهند. آیات و روایاتی که در این زمینه وجود دارد را برای آنها بخوانند. حتی برای خود ما نیز مفید است که کتابی در دست بگیریم و روزی یک آیه یا حدیث برای آنها بخوانیم. گاهی هم از آنها سؤال کنیم. اینگونه بچّه‌ها آرام آرام به نماز روی می‌آورند و نمازخوان می‌شوند. هر آنچه را که در کودکی به فرزندانمان بیاموزیم در ذهن آنها تثبیت می‌شود. چون قلب آنها پاک است و ضمیرشان خالی است. در روایات نقل شده از امیرالمؤممنین (ع) آمده است: «الْعِلْمُ فِي الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِي الْحَجَرِ، علم‌آموزی در کودکی مانند نقش بر روی سنگ، ماندگار خواهد بود.»[14] لذا باید از این فرصت استفاده کنیم.
تنها نمازهای واجب نیست که باید آموزش دهیم بلکه باید مستحباتی مثل نماز شب، نماز اوّل وقت، نوافل شبانه‌‌روز و اذکار را نیز به آنان بیاموزیم. چه بخوانند و چه نخوانند، اما ما موظفیم که اهمیت آن را بگوییم و آنها را آموزش دهیم. واجبات را باید از آنها بخواهیم و برای مستحبّات آنان را تشویق کنیم. نباید در این امور اجباری باشد، زیرا خدا هم ما را مجبور نکرده است. ولی اگر انجام دادند تشکّر کنیم و از آنها تعریف کنیم.
توجه در نماز را نیز به آنها یادآوری کنیم. فرموده‌اند: مقداری از نماز مورد محاسبه قرار می‌گیرد که انسان در توجّه به خدا باشد. یعنی اگر انسان نیمی از نماز را غافل بود نماز او باطل نمی‌شود، ولی محاسبه نمازی هم به آن معنا نخواهد شد. اما اگر کسی اهل خواندن نافله‌ها باشد، آن نافله‌ها خانه خالی نمازهای واجب را پر می‌کند.[15] یعنی فرض کنید نیمی از نماز انسان مورد قبول است (هرچند که همه نماز صحیح است اما چون یک مقداری غافل بوده، در این مقدار غفلت، نماز انسان محاسبه نمی‌شود) امّا نوافل را که بخواند، صد درصد نماز را به حساب او می‌نویسند و این مژده بزرگی است.
إن‌شاءالله خود ما به این موارد عمل کنیم و با فرزندان خود هم راجع به نماز زیاد صحبت کنیم. وقتی عظمت نماز شب را بگوییم، به فکر می‌افتد نماز واجب خود را حتماً بخواند.
[1]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج 3، ص 264.
[2]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج 3، ص 264.
[3]– سوره نساء، آیه 103.
[4]– الأمالي (للصدوق)، ص 641.
[5]– نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص 422.
[6]– همان، ص 270.
[7]– سوره عنکبوت، آیه 45.
[8]– بحار الأنوار، ج 79، ص 198
[9]– سوره معارج، آیه 19.
[10]– وسائل الشيعة، ج 4، ص 228.
[11]– سوره هود، آیه 114.
[12]– مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج 3، ص 80.
[13]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج 3، ص 265.
[14]– كنز الفوائد، ج 1، ص 319.
[15] -علل الشرائع، ج 2، ص 328