اهمیت فرزندآوری در قرآن و روایات

فرزندآوری و تربیت نسلی شایسته یکی از وظایف زوجین است. بنابر آموزه‌های اسلامی فرزندآوری امری ضروری است و آثار و برکات فراوانی برای خانواده و جامعه دارد. در این مقاله ضمن بررسی این موضوع به عناوین زیر پرداخته می‌شود:

• ضرورت فرزندآوری
• ضرورت فرزندآوری در قرآن
• ضرورت فرزندآوری در روایات
• برکات و اثرات فرزندآوری

ضرورت فرزندآوری

یکی از وظایف و تکالیف هر زوجی در طول زندگی مشترک، این است که نسلی خوب را به وجود بیاورند و تربیت کنند. لازمه و مقدمه آن فرزندآوری است. در این مقاله به ضرورت فرزندآوری می‌پردازیم. ما بر اساس آیات، روایات، سیرۀ بزرگان، سیرۀ اهل بیت (ع) چقدر می‌توانیم به بحث ضرورت فرزندآوری اشاره کنیم؟

 امروزه در دنیایی که زندگی می‌کنیم، می‌بینیم که برخی دارند ضرورت فرزندآوری را زیر سؤال می‌برند و از معادل‌های آن استفاده می‌کنند. مثلاً به نگهداری حیوانات روی می‌آورند و می‌گویند برای ما نگهداری حیوان به جای فرزند آسان‌تر و راحت‌تر است! گاهی اوقات فرزند را دردسر زندگی خطاب می‌کنند و می‌گویند فرزندان مانع رشد و تعالی والدین می‌شوند؛ چه رشد علمی، چه رشد اقتصادی. بدین معنا که فرزند مانع انواع رشدها می‌شود.

 لذا ما باید به یک جمع‌بندی در این مسیر برسیم. تا إن‌شاء‌الله ما والدین با یک همّت و هدف‌گذاری درست، نسلی را به وجود بیاوریم که قرار است وارث روی زمین، مصلح  و اصلاح‌گر باشد. إن‌شاء‌الله فرزندان ما سرمایۀ بندگی الهی در روی زمین باشند.

ضرورت فرزندآوری در قرآن

امّا در بخش اوّل به تعدادی از آیات اشاره می‌کنیم که این آیات بر ضرورت فرزندآوری تأکید دارند. در آیات قرآن کریم مسئله فرزندآوری به عنوان یک ضرورت مطرح شده و آثار و برکات فراوانی برای آن ذکر شده است.

1ـ تشویق به فرزندآوری

نخستین آیات، آیات پنجاه و یکم تا پنجاه و سوم سورۀ حجر است.

وَ نَبِّئهُم عَن ضَيفِ إِبراهيمَ * إذ دَخَلوا عَلَيهِ فَقالوا سَلامًا قالَ إِنّا مِنكُم وَجِلونَ * قالوا لا تَوجَل إِنّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَليمٍ

و نیز آنان را از مهمانان ابراهیم خبر ده. هنگامی که بر او وارد شدند، پس سلام گفتند. [ابراهیم] گفت: ما از شما ترسانیم. گفتند: نترس که ما تو را به پسری دانا مژده می دهیم.

در این آیات تشویق به فرزندآوری شده است.

2ـ فرزند، نعمتی الهی

دستۀ دوم آیات که باید به آن توجّه کنیم، فرزند را به عنوان یک نعمت الهی یاد می‌کند که در آیۀ 72 سورۀ نحل به این موضوع اشاره می‌شود.

وَ اللَّـهُ جَعَلَ لَكُم مِن أَنفُسِكُم أَزواجًا وَ جَعَلَ لَكُم مِن أَزواجِكُم بَنينَ وَ حَفَدَةً وَ رَزَقَكُم مِنَ الطَّيِّباتِ أَفَبِالباطِلِ يُؤمِنونَ وَ بِنِعمَتِ اللَّـهِ هُم يَكفُرونَ

و خدا برای شما همسرانی از جنس خودتان قرار داد و از همسرانتان، فرزندان و نوادگانی پدید آورد، و از نعمت های پاکیزه و دلپذیر به شما روزی داد، [با این همه لطف و رحمت] آیا به باطل ایمان می آورند و نعمت های خدا را ناسپاسی می کنند؟!

3ـ بشارت به فرزند و فرزندآوری

در آیات دیگری، از جمله آیۀ هفتاد و یکم سورۀ هود به فرزند و فرزندآوری بشارت داده‌اند:

 وَ امرَأَتُهُ قائِمَةٌ فَضَحِكَت فَبَشَّرناها بِإِسحاقَ وَ مِن وَراءِ إِسحاقَ يَعقوبَ

پس همسرش در حالی که ایستاده بود [از شنیدن گفتگوی فرشتگان با ابراهیم] خندید. پس او را به اسحاق و پس از اسحاق به یعقوب مژده دادیم.

4ـ فرزند، زینت زندگی

در آیۀ چهل و ششم سورۀ کهف، از فرزند به عنوان زینت زندگی یاد شده است:

 المالُ وَ البَنونَ زينَةُ الحَياةِ الدُّنيا وَ الباقِياتُ الصّالِحاتُ خَيرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوابًا وَ خَيرٌ أَمَلًا

مال و فرزندان، آرایش و زیور زندگی دنیا هستند، ولی اعمال شایسته پایدار نزد پروردگارت از جهت پاداش بهتر و از لحاظ امید داشتن به آنها نیکوتر است.

ما در آیات دیگری در قرآن هم می‌بینیم که به موضوع فرزند و فرزندآوری اشاره شده است. با مراجعۀ به این آیات، می‌توانیم به امر ضروری فرزندآوری پی ببریم. مثلاً در آیاتی، به انبیا و صلحای الهی توصیه کرده‌اند که برای فرزندآوری دعا کنند.

5ـ فرزند، زمینه‌ای برای رشد و تعالی خانواده

در برخی آیات به اینکه فرزندان بازوان و مددی برای زندگی پدر و مادر هستند، نیز  اشاره شده است. مثلاً در آیۀ صد و سی و سوم سورۀ شعراء اشارۀ کوتاهی به آن شده است:

أَمَدَّكُم بِأَنعامٍ وَ بَنينَ

به وسیلۀ چهارپایان و فرزندانی، به شما یاری داده است.

از این قبیل آیات که فرزندان را زمینه‌ای برای رشد و تعالی خانواده و والدین یاد می‌کنند، باز هم می‌توان یافت. إن‌شاء‌الله با توجّه به این آیات، فرزندان را مددهایی برای زندگی خود و سامانی برای زندگی والدین یاد کنیم.

ضرورت فرزندآوری در روایات

در روایات اسلامی به مسئله ضرورت و اهمیت فرزندآوری اشاره شده است و برکات و اثرات فراوانی برای آن ذکر شده است. در روایات فرزندآوری را برای والدین و خانواده یک حُسن در نظر می‌گیرند که به چند مورد از این روایات اشاره می‌شود.

نخستین روایت، فرزندان را میوه‌های زندگی انسان بیان می‌کند که این میوه بودن برای انسان در زندگی عبارت است از: نشاط، شادابی، طراوت دادن به زندگی. در روایات دیگری داریم که اهل بیت (ع) فرزندان را زمینه‌ای برای سعادت والدین در آخرت یاد می‌کنند. بدین گونه که در روایت تأکید شده که: چه بسا پدران و مادرانی که به واسطۀ فرزندان خود اهل بهشت می‌شوند. این روایات و آیات، مجموعاً ما را به ضرورت اصلی نسل‌آوری و تربیت فرزند هدایت می‌کنند.

برکات و اثرات فرزندآوری

باید به این نکته اشاره کنیم که فرزندان در مسیر زندگی می‌توانند برکات فراوانی داشته باشند.

1ـ شادی و لذت‌آوری

نکتۀ اوّل این‌که باعث شادی و لذّت‌آوری برای زندگی هستند. یعنی اوّلین فرزندی که در خانه به دنیا می‌آید فضای  و محیط زندگی را متغیّر می‌کند. گویی یک روحی به خانواده دمیده می‌شود.

2ـ تداوم حیات

نکتۀ دوم، بحث تداوم حیات زندگی است. همان‌طور که می‌دانید انسان‌ها قرار است روی زمین زندگی کنند و این زندگی باید ادامه پیدا کند. جریان حیات بشر روی این کرۀ خاکی محقّق نمی‌گردد مگر با تکثیر نسل و فرزندآوری.

3ـ ایجاد حس مفید بودن

نکتۀ سومی که باید اشاره شود این است که با حضور فرزند حسّ مفید بودن، چه از طریق خانواده، چه برای حرکت و جریان اجتماعی و زندگی انسان‌ها شکل می‌گیرد. برای مثال به جامعه‌ای نگاه کنید که نسل جوان  و نوجوانی دارد در این جامعه یک حسّ خوبی ساری می‌شود. در خانواده نیز همین‌ گونه است یعنی  مادری که فرزندی دارد، او را تربیت می‌کند و زمینۀ رشد و نموّ را برای او فراهم می‌کند، این مادر حسّ مفید بودن در زندگی را برای خود ایجاد می‌کند.

4ـ زمینه‌ساز رشد و توانمندی والدین

نکتۀ چهارم این است که زمینه‌ساز رشد و توانمندی خود والدین می‌شود. همان‌گونه که می‌دانید از آن لحظه‌ای که فرزند وارد زندگی می‌شود، برخی ظرفیّت‌های والدین، مادر، پدر، آزاد می‌شود. چگونه این کار انجام می‌شود؟ ظرفیّت‌هایی که در راستای تربیت فرزند، در راستای ارتباط با فرزند، در ارتباط با رشد علمی و اجتماعی فرزند، در ارتباط با مقابلۀ با مشکلات فرزند و در ارتباط با حلّ مسائل فرزند است، ظهور پیدا می‌کند.

این‌ها زمینۀ رشد برای والدین است. ما در تعابیر تربیتی معمولاً به این اشاره می‌کنیم که برخی ظرفیّت‌های استعدادی و هوشی والدین، به واسطۀ به وجود آمدن فرزندان رشد پیدا می‌کند. لذا این برای خود پدر و مادر هم می‌تواند رشد‌یافتگی ایجاد کند.

گاهی اوقات ما در عرف جامعه هم می‌شنویم که وقتی یک دختر خانمی یا آقا پسری ازدواج می‌کنند و هنوز فرزند ندارند، می‌گویند هنوز به آن پختگی لازم نرسیده‌اند. ولی وقتی فرزندی به دنیا می‌آید، می‌بینیم که این پختگی و رشد و تعالی در خود پدر و مادر هم به وجود می‌آید.

5ـ فرزندآوری عامل نشاط خانواده

نکتۀ بعدی این‌که فرزندآوری، عامل نشاط خانواده است. وقتی شما به خانه‌ای وارد شوید که فرزندی در آن نیست، یک حسّ دلمردگی، خمودگی، افسردگی را در آن خانواده‌ها احساس می‌کنید. ولی در خانواده‌ای که فرزند حضور دارد، از اوّل صبح که فرزند بیدار می‌شود، یک نشاط و شادمانی و حرکت و پویایی را در خانواده ایجاد می‌کند. یعنی خانواده را سرزنده می‌کند. پدر، مادر و محیط خانواده به واسطۀ آن فرزند، نشاط و شادی و شادمانی خاصّی می‌گیرند.

6ـ رشد و برکات اقتصادی

نکتۀ بعدی، بحث رشد و برکات اقتصادی است که در خانواده ایجاد می‌شود. یک اصلی وجود دارد که ما باید این اصل را باور داشته باشیم. خداوند وقتی فرزندی را به خانواده‌ای اعطا می‌کند، باب روزی را نیز برای آن خانواده باز می‌کند.

شخصی خدمت پیامبر گرامی اسلام (ص) آمد. حضرت دیدند آن شخص ناراحت است، پیامبر (ص) علّت افسردگی و ناراحتی او را جویا شدند. گفت: یا رسول الله، خداوند سومین دختر را هم به من داده است. اوّلین جمله‌ای که وجود مبارک پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند این بود که: روزی او بر عهدۀ خدا است و روزی او را خدا می‌رساند.

ما با بررسی در حوزۀ تربیت و علم امروز ، مشاهده می‌کنیم که وقتی خداوند به خانواده‌ای فرزند می‌دهد، هوش اقتصادی والدین را فعّال‌تر می‌کند. یعنی انسان را به یک رشد اقتصادی می‌رساند و فکر اقتصادی فعّال‌تر می‌شود. چرا؟ چون انسان خود را به خاطر آن فرزند و در قبال آن فرزند مسئول می‌داند، لذا باید رشد پیدا کند. به عبارت دیگر این ظرفیّت‌های خدادادی که در انسان نهاده شده است، فعّال‌تر می‌شود. این یک بحث مفصّلی است که باید در جای خود به آن پرداخته شود.

اگر دقّت کرده باشید، این بخشی از برکات فرزندآوری است. انسان از هر زاویه‌ای که نگاه می‌کند، به مصلحت و منفعت خانواده است که فرزندی را به دنیا بیاورد، او را رشد و نمو بدهد و در محیطی زندگی کند که در آن محیط فرزندانی وجود دارند. إن‌شاء‌الله ما والدین زمینۀ رشد این فرزندان را به لطف الهی فراهم کنیم، فرزندان هم به صورت ناخودآگاه و به خودی خود، زمینۀ رشد ما والدین را فراهم می‌آورند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون