رعایت فاصله بین غذا و ورزش

یکی از قوانین ورزش در طب سنتی ایران رعایت فاصله مناسب بین غذا و ورزش است. اگر فاصله بین غذا و ورزش کم باشد یعنی با شکم پر ورزش کنیم به بدن آسیب می‌رسد یا اگر این فاصله خیلی زیاد باشد و انسان گرسنه باشد باز هم قوای بدن تحلیل می‌رود و درست نیست. از طرفی بلافاصله بعد از ورزش نباید هر غذایی خورده شود. در این مقاله ضمن بررسی این موضوع به عناوین زیر می‌پردازیم:

• رعایت فاصله بین غذا و ورزش
  • دلیل لزوم فاصله بین غذا و ورزش
  • عوارض عدم رعایت فاصلۀ زمانی بین غذا و ورزش
• پرهیز از گرسنگی و فاصله زیاد بین غذا و ورزش
  • دلیل این قانون
  • منظور از گرسنگی
• مراقبت از سیستم گوارش پس از ورزش
  • پرهیز از نوشیدن شیر
  • پرهیز از خوردن خربزه و هندوانه
  • پرهیز از خوردن ماهی
• بالا رفتن حرارت پایه‌ای بدن با ورزش

در این مقاله به بررسی برخی قوانین ورزش صحیح که به رابطه بین غذا و ورزش مربوط می‌شود می‌پردازیم:

رعایت فاصله بین غذا و ورزش

در مورد این‌که چطور باید ورزش را انجام بدهیم که بهترین بهره را ببریم، یعنی برای این‌که بهترین فواید ورزش را نصیب جسم و روح خود بکنیم، باید چند ملاحظۀ مهم داشته باشیم. یکی این است که ورزش و غذا باید یک فاصله‌ای از هم داشته باشند. اوّلاً این‌که نباید ورزش را بلافاصله بعد از غذا انجام داد. یک فاصلۀ حداقلی برای غذاهای سبک، یک چیزی حدود دو ساعت است.

مثلاً فرض کنید شما صبحانه را سبک می‌خورید، غذاهای خیلی غلیظ و سنگین نمی‌خورید. دو ساعت بعد از صبحانه اجازه دارید که ورزش بکنید و برای غذاهای سنگین مثل نهار که غذایی است که هضم آن زمان زیادی می‌برد و معمولاً در برنامه و سبک غذایی ما بافت غلیظ‌تری دارد، حداقل لازم است سه تا چهار ساعت فاصله بیفتد و بعد ورزش را شروع بکنید ورزش باید با غذا فاصلۀ کافی داشته باشد.

دلیل لزوم فاصله بین غذا و ورزش

وقتی ما غذا می‌خوریم، وظیفۀ اصلی بدن ما خون رساندن به معده است. یعنی به هیچ وجه نباید این خون را از اطراف معده و سیستم گوارش دور بکنیم. اگر این کار را کردیم، اگر شما بخواهید بدن خود را با بهترین ورزش‌ها هم تقویت بکنید، به آن نقطۀ قوت و فایده نمی‌رسید. آن لحظه بدن احتیاج دارد که خون را به اطراف معده برساند.

خون‌ رسانی کامل به معده باعث می‌شود که غذا درست هضم بشود و وقتی غذا درست هضم می‌شود، سلول‌های هدف شما که برای امر تربیت به آن‌ها نیاز دارید مثل سلول‌های مغزی، سلول‌های قلبی، سلول‌های عضلانی -بسته به نوع تربیت شما- الآن باید از غذا بهره‌مند بشود، این غذا باید به درستی گوارده شده باشد، به آن‌ها رسیده باشد تا بتوانند بهره‌مندی خود را بالا ببرند ولی اگر همان لحظه ورزش بکنید، این خون را از اطراف معده دور بکنید و باعث بشود که خون رسانی سیستم گوارش مختل بشود؛ غذا به درستی هضم نمی‌شود.

عوارض عدم رعایت فاصلۀ زمانی بین غذا و ورزش

 اگر به سرعت بعد از غذا شروع به ورزش بکنید، غذا به درستی هضم نمی‌شود، یک درصدی از غذا به صورت نیمه گوارده باقی می‌ماند و در عبور از معده به سمت کبد، انباشتگی بلغم، انباشتگی مواد رطوبی لزج را به وجود می‌آورد که باعث می‌شود که شما با سوء مزاج‌هایی روبرو بشوید که یک مقدار بحث آن تخصصی است.

 در مجموع به یاد داشته باشید بیماری‌زا است. یعنی به سلامت خود آسیب زدید و یک نوع سنگینی و کسالت را هم برای بدن خود به وجود آورید. علاوه بر این‌که متأسفانه با عارضه‌ای به نام چاقی هم بعد از آن روبرو می‌شوید. یعنی کسی که به سرعت بلند می‌شود و بعد از غذا ورزش می‌کند، به جای این‌که این ورزش باعث خوش اندام شدن او بشود، بیشتر باعث چاقی او می‌شود. چون مواد بلغمی در بدن انباشته می‌شود.

این مخالف آن هدف شما در امور تربیتی است. مثلاً یک فرد ورزشکار که می‌خواهد تربیت جسمانی برای خود ایجاد بکند و در مورد افرادی دیگر که می‌خواهند از این خون برای قوای دیگر خود، مثل قوای مغزی و قلبی هم استفاده بکنند، باز هم خلاف هدف آن‌ها است. به هیچ وجه ورزش در این شرایط نمی‌تواند این را برای آن‌ها ایجاد بکند.

باز ممکن است وقتی شما ورزش را سریعاً بعد از غذا انجام بدهید، دچار چند بیماری دیگر هم بشوید. مثلاً سوء هاضمه پیدا بکنید. سوء هاضمه از بیماری‌های شایع فعالیت روی غذا است، همه هم با آن آشنا هستند، خیلی نیاز به توضیح ندارد. وقتی غذا می‌خورید و به سرعت بلند می‌شوید و ورزش می‌کنید، باید بدانید گوارش به هم می‌ریزد و شما گرفتار بیماری سوء هاضمه می‌شوید.

ممکن است در طولانی مدّت هم شما سنگ کلیه بگیرید. از مشکلات کسانی که سنگ کلیه دارند یکی فعالیت روی غذا است و حتماً باید این را ترک بکنند، اگر زمینۀ آن را داشته باشند، سریع‌تر هم بروز می‌کند. خیلی بیماری‌های دیگر هم وجود دارد، این‌جا نمی‌خواهم در مورد آن صحبت بکنم. فقط بدانید اگر عادت کردید به سرعت بعد از غذا ورزش بکنید یا به سرعت بعد از غذا فعالیت بکنید.

ممکن است شما برنامۀ ورزشی خود را بعد از غذا نگذارید امّا مثلاً فرض کنید یک دانشجو است با سرعت آمده است در رستورانی یا کافه تریا غذای خود را خورده است و بدون این‌که فاصلۀ استراحت در نظر بگیرد، فعالیت کرده است، راه رفته است، دویده است و رفته مثلاً به کلاس بعدی خود برسد. این فعالیت و حرکتی که به سرعت بعد از غذا انجام داده است، باعث می‌شود که یک مقدار مواد بد و پیش زمینۀ بیماری برای خود در بدن خود ایجاد بکند که اگر تکرار بشود در طولانی مدت زمینۀ بیماری‌ها و امراض مزمن‌تری را برای او به وجود خواهد آورد که حتماً باید این را در نظر داشته باشید بین غذا و ورزش فاصله بیندازید.

پرهیز  از گرسنگی و فاصله زیاد بین غذا و ورزش

نکتۀ بعدی که در مورد ورزش کردن باید در نظر داشته باشید تا بهترین استفاده را از آن بکنید، این است که هنگام گرسنگی و خلأ باز هم ورزش مضر است. یعنی همان‌طور که وقتی معده پر بود، غذا داخل معده بود، معده مشغول عملیات گوارش بود، ورزش کردن به بدن ضرر می‌زد، وقتی هم که بدن مدت زیادی بی‌غذا مانده است و حس ضعف و گرسنگی بر او غلبه دارد، باز هم ورزش کردن یک کار بسیار بیماری‌زا است.

دلیل این قانون

 به خاطر این‌که ما آن‌جا انرژی دم دست و آماده‌ای را که در خون باشد و تازه از غذا به دست آمده باشد یا اضافه بار باشد، نداریم و مجبور هستیم از انرژی‌های اصلی و حیاتی بدن برای انجام کار ورزش استفاده بکنیم که باعث می‌شود به اندام‌های اصلی بدن فشار وارد بشود.

اندام‌هایی که ما بسیار برای مسائل پرورشی و تربیتی خود مثل مغز و قلب و عضلات نیاز داریم. یعنی انرژی این اندام‌ها به جای این‌که برای امور مورد نظر شما استفاده بشود، می‌آید و برای امر ورزش شما استفاده می‌شود. پس هیچ وقت وقتی که خیلی گرسنه هستید گرسنگی طولانی داشتید ورزش نکنید.

منظور از گرسنگی

 منظور یک گرسنگی سادۀ گوارشی نیست. ما به طور طبیعی سر یک ساعت خاصّی که همیشه عادت به غذا خوردن داریم، مغز یک آلارم می‌دهد که الآن وقت غذا است و بدن و معده ایجاد طلب می‌کند و آن طلب را ما به صورت گرسنگی حس می‌کنیم. خود شما هم امتحان کردید که اگر خیلی به آن اهمیت ندهید، بعد از چند دقیقه یا نیم ساعت، بیست دقیقه شما آن حس گرسنگی را از دست می‌دهید و می‌بینید که یک گرسنگی واقعی برای بدن نبوده است. این گرسنگی‌های سادۀ گوارشی، مدّنظر ما نیست. این‌ها گذارا است و بیشتر یک عکس العملی از خالی بودن معده است که در افراد ایجاد می‌شود.

منظور گرسنگی کامل بدن است. یعنی وقتی واقعاً سلول‌ها از مادۀ غذایی تازه خالی شدند و الآن نیاز به مادۀ غذایی دارند امّا در معده و یا باقی سیستم گوارش چیزی نیست که به آن‌ها غذا برساند. حتی اگر این فرد، فردی باشد که انباشته باشد یعنی بلغم انباشته داشته باشد یا چربی انباشته داشته باشد، همان موقع نمی‌تواند این مادۀ غذایی بسته بندی شدۀ برای روز مبادا را به سرعت به خون برساند و برای فعالیت ورزشی از آن استفاده بکند.

 به همین دلیل افرادی که شروع به کارهایی مثلاً رژیم گرفتن می‌کنند و می‌خواهند وزن را کم بکنند یا اندام را اصلاح بکنند؛ مثلاً فرض کنید موضوع شما یک موضوع تربیت جسمانی باشد، فرد می‌خواهد ورزشکار بشود، می‌خواهد اضافه بار بدن خود را کم بکند و قوای خود را افزایش بدهد، اگر این افراد تغذیۀ درست نداشته باشند و هنگام ورزش با حالت خالی بودن معده یا گرسنگی طولانی یا احساس نیاز شدید به غذا در سلول‌های بدن شروع به فعالیت بدنی بکنند، همان موقع ممکن است از پس کار ورزشی خود بربیایند ولی ایجاد یک ضعف شدید در بنیه و ناتوانی که به مرور زمان همچنان انباشته می‌شود.

 این را در افرادی که مثلاً رژیم‌های ناقص می‌گیرند، رژیم‌های غیر علمی می‌گیرند خیلی می‌بینیم. ممکن است همان موقع به اندام و وزنی که می‌خواهند برسند ولی چون سرعت عمل به خرج دادند یا این‌که در گرسنگی زیادی که به خود دادند فعالیت‌های جسمانی شدید انجام دادند، به مرور زمان ایجاد ضعف بنیه می‌کند، توان این‌ها در مجموع کم می‌شود و در کارهای فعالیت‌های جسمی یا حتی فعالیت‌های مغزی خود مثل یادگیری‌ها و به حافظه سپردن‌ها، به مرور زمان دچار نقص می‌شوند.

 این به خاطر همان امری است که گفتیم اگر فاصله بین غذا و ورزش زیاد باشد و بدن خیلی گرسنه باشد، شروع به استفاده از انرژی‌های اصلی و حیاتی خود می‌کند و بعد به مرور زمان آن اندام‌های اصلی دچار ضعف قوا و افعال می‌شوند.

 این را در ذهن خود داشته باشید، اگر کارایی مغز شما کاهش پیدا کرد، هوش و حافظۀ شما کاهش پیدا می‌کند. اگر کارایی اندام قلب شما کاهش پیدا کرد، طاقت و تحمل شما کاهش پیدا می‌کند. بنابراین در این حالت گرسنگی ورزش کردن به مسائل پرورشی و آموزشی شما لطمه می‌زند و حتماً این را در نظر داشته باشید اگر در مدرسۀ خاصی، اگر در مجموعۀ خاصی مسئول برنامه‌ریزی ساعت ورزشی هستید، هیچ وقت ساعت گرسنگی افراد را برای انجام افعال ورزشی انتخاب نکنید.

مراقبت از سیستم گوارش پس از ورزش

یکی دیگر از مسائلی که بسیار مهم است شما در هنگام ورزش در نظر داشته باشید، مراقبت از سیستم گوارش و خصوصاً معده بعد از ورزش کردن است. یک سری ممنوعیت‌هایی وجود دارد. یعنی شما وقتی ورزش انجام می‌دهید و می‌خواهید از ورزش بهرۀ سلامتی و بهرۀ افزایش افعال و قوا ببرید، اگر این ممنوعیت‌ها را در نظر نداشته باشید، دچار عارضه و ضایعه می‌شوید. یک رابطه بین غذا و ورزش وجود دارد.

پرهیز از نوشیدن شیر

مثلاً فرض کنید اگر شما ورزش کردید، اجازه ندارید به سرعت بعد از ورزش بعضی از غذاها را میل کنید که متأسفانه استفادۀ از برخی از آن‌ها رایج است. شما اجازه ندارید سریعاً بعد از ورزش شیر بخورید. خوردن شیر به سرعت بعد از ورزش وقتی که بدن هنوز از حرارت ورزش گرم و داغ است، باعث می‌شود که شیر به قول طب ایرانی در معده فاسد بشود، بسوزد و به اخلاط نامناسب و بیماری‌زا تبدیل بشود.

این ساعت هم تا زمانی است که آن حرارت ورزش در اطراف سیستم گوارش و قلب شما باقی است. مثلاً فرض کنید حرارت بدن، یعنی سرخی چهرۀ شما هنوز باقی است، نسبت به قبل از ورزش بدن شما داغ‌تر است، هنوز ضربان قلب شما به جای خود برنگشته است امّا چون احساس عطش کردید، یک لیوان شیر نوشیدید. خصوصاً اگر این شیر سرد باشد، بسیار به معده و کبد آسیب می‌زند و به مرور زمان به جای این‌که فایده هم از ورزش خود، هم از شیر ببرید، بیماری به دنبال آن به وجود می‌آید.

به یاد داشته باشید یکی از چیزهایی که نباید به سرعت بعد از ورزش بخورید، شیر است.

پرهیز از خوردن خربزه و هندوانه

مثال دیگری در رابطه با غذا و ورزش بیان می‌کنیم. یکی دیگر از خوراکی‌هایی که نباید پس از ورزش به سرعت بخورید خانواده خربزه است. به طور خاص خربزه، هندوانه، طالبی این گروهی که به آن‌ها خربزه گفته می‌شود -در طب ایرانی همۀ این‌ها جزء یک مجموعه هستند- این‌ها را به سرعت بعد از ورزش نباید خورد.

باز هم در فصل تابستان رایج است. ورزش، فعالیت، کار سنگین، فرد انجام می‌دهد و بعد می‌نشیند یک هندوانه یا خربزۀ خنک می‌خورد. این باعث می‌شود این ماده در بدن او به مادۀ بیماری‌زا تبدیل بشود. به قول طب ایرانی این‌ها یک سری خوراکی‌های لطیف هستند. وقتی خوراکی لطیف با حرارت زیاد معده روبرو می‌شود، دچار فساد هضم می‌شود و وقتی ماده‌ای فساد هضم پیدا کرد، دیگر غذای سلول‌های بدن نمی‌شود، بلکه به یک مادۀ بیماری‌زا تبدیل می‌شود که به مرور بدن فرد را بیمار می‌کند.

پرهیز از خوردن ماهی

در کنار این شیر و خربزه که برای شما گفتم، ماهی هم بگذارید. نباید به سرعت بعد از ورزش ماهی خورده بشود. حالا معمولاً افراد این را نمی‌خورند. یعنی خیلی رایج نیست که سریعاً ورزش کرده است و هنوز بدن گرم است و بیاید و مثلاً خوراک ماهی بخورد ولی ممکن است یک فردی از فعالیت روزانه، حرکت سنگین بدنی از بیرون از خانه آمده باشد و حالا سر سفره بنشیند و به سرعت شروع به خوردن غذایی بکند که از ماهی است.

این هم مضر است، ممنوع است به یاد داشته باشید خصوصاً در آن دو مورد اوّل که خیلی رایج است، رعایت بکنید. بچه‌ها جوان‌ها وقتی ورزش می‌کنند، فعالیت می‌کنند برای این‌که قوای خود را حفظ بکنند، یعنی بتوانند غذای خوب به مغز خود، به قلب خود و به قوای پرورشی و تربیتی و حافظه و تفکر برسانند و همۀ این‌ها بالا برود، باید دقت داشته باشند غذاهای لطیف را به سرعت بعد از ورزش استفاده نکنند.

بالا رفتن حرارت پایه‌ای بدن با ورزش

به یاد داشته باشیم وقتی شروع به ورزش می‌کنیم، حرارت بدن ما بالا می‌رود، یک حد از ورزش که می‌رسد بدن شروع به پاکسازی می‌کند. یعنی شروع می‌کند مواد زایدی را که در گوشه و کنار این بدن انباشته شده است را به گردش خون می‌اندازد و گردش خون باعث می‌شود که اندام‌ها همه از این مواد زاید آرام آرام پاک بشوند و یک پاکسازی عمومی برای بدن ایجاد بشود.

این عامل باعث می‌شود تا یک مدت قابل توجهی یک نوع حرارت پایه‌ای در بدن بالا بماند. یعنی یک گرمی و حرارتی تا یک حدی از زمان در بدن بالا بماند. خصوصاً این حد حرارت و گرمی اطراف سیستم گوارش از بقیۀ قسمت‌ها بالاتر است. هر چه میزان ورزش شما بیشتر بوده باشد، یعنی طولانی‌تر ورزش کرده باشید یا قدرت ورزش شما، یعنی آن قوه‌ای که در ورزش به کار بردید بیشتر بوده باشد، باز این حرارت پایه‌ای که ایجاد می‌شود بیشتر خواهد بود.

 این زمانی که این حرارت در بدن شما بالا باقی می‌ماند و ممنوعیت خوردن غذاهای لطیف دارید در ورزش‌های متفاوت یا اندازه‌های ورزش متفاوت ممکن است با هم فرق داشته باشد. امّا به طور میانگین بین حدود مثلاً 20دقیقه، 25 دقیقه تا حدود یک ساعت را باید یک فاصله‌ای را در نظر بگیرید برای این‌که بین خوردن خوراک لطیف از غذا و ورزش فاصله بگذارید.

دکتر مژده پورحسینی