علم پیامبر
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
امتیازات یک پیامبر الهی، ویژگیهایی است که باعث تفاوت او از مردم عادی می‌شود. پیامبران در طول تاریخ با همین تفاوت‌ها و امتیازات ویژه شناخته می‌شدند. (که در مقاله «ویژگی پیامبران الهی و امتیازات خاص آنها» به تفصیل با آن آشنا می‌‌‌‌‌‌شوید.) علم پیامبر یکی از امتیازات بزرگ او نسبت به دیگران است. انبیای الهی صاحب یک علم الهی و خدادادی هستند. چراکه پیامبران الهی به واسطه خداوند به تمام آنچه برای سعادت بشر نیاز است؛ علم دارند.
در این مقاله قصد داریم با ویژگیهای علم پیامبران از دیدگاه قرآن بیشتر آشنا شویم. ابتدا چکیده مطالب ارائه می‌شود.
چکیده
- مراد از امتیازات انبیا، آن ویژگیهایی است که منحصر به پیامبران است. یکی از امتیازات، علم پیامبر است.
- ویژگی علم پیامبر :
- الهی بودن علم پیامبر
- علم پیامبران نسبت به هم برابر نیست، بلکه شدت و ضعف دارد.
- انبیاء به آنچه بشریت در مسیر کمال به آن نیاز دارد، احاطۀ کامل دارند.
علم پیامبر
یکی از امتیازات پیامبران الهی علم است. علم یکی از ویژگیهای مشترک پیامبران الهی است و البته علم پیامبر چند شاخصه دارد و چند ویژگی در علم آنها وجود دارد:
الهی بودن علم انبیاء
اول این‌که علم پیامبر، علمی الهی است، این علم را از طرف خداوند و بدون تعلیم و تعلم فرا گرفته‌است، این گونه نبوده است که در پیشگاه استاد زانو بزند و کلمات و جملات را به تدریج از معلم فرا بگیرد بلکه دفعتاً خداوند متعال پنجره‌های ملکوت را به روی آنها باز کرده و آنها را عالم به علوم خود قرار داده است.
در واقع علوم اکتسابی و مدرس‌ها، نوعاً علوم ظنی است و علم پیامبر ، علم استاد و شاگردی و به اصطلاح علم مدرس‌ها نیست، بلکه چشم ایشان به حقایق عالم باز است و علم ایشان علمی قطعی و بدون ابهام است که از منبع اصلی علم؛ یعنی خداوند متعال به ایشان رسیده است. برای مثال، در بخشی از سوره اعراف گفتگوی بعضی از پیامبران با قومشان آمده است، در یکی از این گفتگوها حضرت نوح (ع) این جملات را با قوم خود در میان گذاشتند:
﴿أُبَلِّغُكُمْ رِسالاتِ رَبِّي وَ أَنْصَحُ لَكُمْ وَ أَعْلَمُ منَ اللَّه ما لا تَعْلَمُونَ﴾ [1]
پيامهاى پروردگارم را به شما مىرسانم، و براى شما خيرخواهى مىكنم و از سوى خدا حقايقى را مىدانم كه شما نمىدانيد.
این تعبیر «مِنَ اللهِ» نشان می‌دهد که علم انبیاء از ناحیۀ خداوند متعال هست. همین تعبیر را حضرت ابراهیم (ع) به عموی خود آذر می‌فرماید:
﴿يَأَبَتِ إِنىّ قَدْ جَاءَنىِ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِك﴾ [2]
همانا براى من [از طريق وحى] دانشى آمده كه تو را نيامده است.
در قرآن کریم در مواد مختلفی مثل اعتقاد به توحید و معاد و در مورد برنامه‌های زندگی و قوانین اجتماعی روی این مسأله تأکید می‌کند که علم این مسائل فقط نزد انبیاء الهی است و مردم در این مسائل فقط ظن و گمان دارند. بنابراین اولین ویژگی علم پیامبر الهی این است که علم آنها، علم خدایی است.
درجات علم انبیاء
ویژگی دوم؛ دربارۀ علم انبیاء، درجات علم پیامبران است، این‌طور نیست که علم پیامبران با هم برابر باشد. برخی از پیامبران از علم بیشتری برخوردار بودند. بالاترین شخص در میان پیامبران، پیامبر گرامی اسلام (ص) است. خدای متعال می‌فرماید:
﴿وَ لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِيِّينَ عَلى بَعْضٍ﴾ [3]
ما بعضی از پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم.
در جایی دیگر می‌فرماید:
﴿تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ﴾ [4]
از آن فرستادگان برخى را بر برخى برترى بخشيديم.
بعضی از پیامبران بر برخی دیگر برتری دارند، این‌طور نیست که همۀ پیامبران در یک درجه و در یک مرتبه باشند.
گستره علم پیامبر
ویژگی سوم که دربارۀ علم پیامبران در قرآن کریم مطرح می‌شود گسترۀ علم پیامبران، مخصوصاً علم پیامبر گرامی اسلام است.
برای روشن شدن میزان علم پیامبر گرامی اسلام به دو آیه اشاره می‌کنیم.
خداوند متعال می‌فرماید:
﴿و أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ﴾ [5]
و قرآن را به سوى تو نازل كرديم به دلیل اينكه براى مردم آنچه را كه براى [هدايتشان] به سويشان نازل شده است تبیین کنی.
پس پیامبر گرامی اسلام تبیین‌کنندۀ قرآن است. روشن است که اگر کسی بخواهد چیزی را تبیین کند باید به آن چیز احاطه داشته باشد؛ بنابراین علم پیامبر گرامی اسلام به گونه‌ای است که به همۀ زوایای قرآن احاطه دارد. می‌تواند قرآن را برای مردم شرح و توضیح دهد و تفصیل آن را برای مردم بیان کند.
باید این آیه را کنار آیۀ دیگری ملاحظه کرد که خداوند متعال قرآن را «تِبْياناً لِكُلِّ شَيْءٍ»[6] دانسته است. قرآن بیانگر همه چیز است، هر سؤال و ابهامی که شما در مسیر هدایت (امور دنیا و آخرت) با آن مواجه باشید، پاسخ آن در قرآن کریم وجود دارد. وقتی این دو آیه را کنار هم می‌گذاریم معلوم می‌شود پیامبر گرامی اسلام نسبت به آنچه بشریت در مسیر کمال خود سؤال داشته باشد، توانایی پاسخگویی دارد. قرآن همه چیز را بیان می‌کند و پیامبر مبین قرآن است. این راجع به علم پیامبران بود.
[1]. سورۀ اعراف، آیۀ ۶۲.
[2]. سورۀ مریم، آیۀ ۴۳.
[3]. سورۀ اسراء، آیۀ 55.
[4]. سورۀ بقره، آیۀ 253.
[5]. سورۀ نحل، آیۀ 44.
[6]. همان، آیۀ 89.