سفره آرایی صحیح در طب سنتی

سفره آرایی در طب سنتی ایرانی از اهمیت بالایی برخوردار است. چینش صحیح غذاها و تزیین آنها به شادابی انسان در هنگام غذا خوردن و در نتیجه جذب بهتر غذا کمک می‌کند. در مقابل اگر مواد غذایی به درستی در کنار هم قرار نگیرند سبب درهم خوری می‌شود و آثار خوبی ندارد. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• اهمیت سفره آرایی
• تنوع در سفره آرایی، علتی برای درهم خوری
• مواردی از سفره آرایی نادرست
• راه‌کارهایی برای بلعیدن آسان
• موارد مجاز برای سفره آرایی
  • سبزیجات
  • زیتون
  • نمک

اهمیت سفره آرایی

سفره آرایی از اموری است که برای شادابی در هنگام غذا خوردن لازم است و به صورت غیر مستقیم در هضم غذا و جذب بهتر آن نیز کمک می‌کند. اما سفره آرایی نکاتی دارد که اگر به آن توجه نشود می‌تواند اثر سوء داشته باشد.

سفره آرایی علتی برای درهم خوری

یکی از رایج‌ترین‌ درهم خوری‌ها چیزهایی است که ما به عنوان سفره آرایی در سفره‌های خود قرار می‌دهیم. یعنی ممکن است یک نوع غذا امروز داشته باشیم، امّا کنار آن لبنیات قرار می‌دهیم، گاهی وقت‌ها با میوه سفره را آرایش می‌دهیم، مایعات و نوشیدنی‌ها چه آب و چه سایر نوشیدنی‌ها مثل دوغ و نوشابه و شربت‌ها سر سفره می‌گذاریم، این‌ها همه جزء قانون تداخل هضم یا درهم خوری می‌شود که در طب به شدت از آن منع شده است. برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله «آثار درهم خوری از نگاه طب سنتی» مراجعه نمایید.  

مواردی از سفره آرایی نادرست

۱. ماست و میوه

ما از دیدگاه طب ایرانی اجازه نداریم وقتی داریم غذا می‌خوریم می‌خواهد پلو باشد، می‌خواهد چلو خورشت باشد، می‌خواهد آش باشد، می‌خواهد هر نوع غذایی باشد، یک غذای واحد داریم، کنار آن ماست هم بخوریم، اجازه نداریم کنار آن میوه هم بخوریم. این‌ها همه شامل تداخل هضم می‌شود. یعنی وقتی ما سر یک سفره نشستیم اجازه نداریم کنار آن غذای واحد خود چه برنج باشد، چه خورشت باشد، چه آش باشد، چه سوپ باشد، کنار آن ماست هم بخوریم، قاطی کنیم.

۲. نوشیدنی‌ها

ما نباید غذای داخل معدۀ خود را با میوه و مایعات فراوان قاطی کنیم، چه مایع مغذی و چه مایعی مثل آب این‌ها تداخل هضم ایجاد می‌کند، معده را آشفته می‌کند، توانایی آن را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود به مرور زمان بهرۀ شما از مادۀ غذایی کاهش پیدا کند و طول عمر شما هم کاهش پیدا کند و انرژی‌ حیاتی شما از دست برود و تمام عوارضی که نهایتاً نتیجۀ این می‌شود که توانایی‌های اندام‌های شما، قوای یادگیری و تربیتی و رشد و پرورش شما تحت تأثیر قرار بگیرد و خراب شود.

به یاد داشته باشیم پس سر سفره اجازه نداریم ماست بگذاریم، دوغ بگذاریم، میوه، آب و مایعات بگذاریم، این‌ها هر کدام به تنهایی مفید و خوب هستند، جداگانه و با فاصله از غذا می‌توانند استفاده شوند، نیم ساعت قبل از غذا یا یکی، دو ساعت بعد از غذا اجازۀ استفادۀ آن‌ها را داریم، در حالی که هضم مادۀ غذایی اصلی ما طی شده است، می‌توانیم آن‌ها را بخوریم امّا وقتی سر سفره، کنار یکدیگر و آمیخته با هم است، نباید استفاده شود.

راه‌کارهایی برای بلعیدن آسان

ممکن است این سؤال برای شما پیش بیاید اگر در سفره آرایی ما این‌ها را سر سفره نگذاریم به قول معروف لقمۀ غذا پایین نمی‌رود، غذا سخت بلعیده می‌شود، این‌ها به عادات غلط ما در تدابیر تغذیه برمی‌گردد.

خوب جویدن و آرام خوردن

اگر ما یاد بگیریم غذا را خوب بجویم، بزاق کافی ترشح شود، آنزیم‌های دهانی و گوارشی خوب ترشح شود، غذای ما به هیچ وجه سخت بلعیده نمی‌شود.

پس یکی از مشکلات، تندخوری و خوب نجویدن است که باعث می‌شود ما از مایعات یا غذاهای روان مثل ماست و آب و دوغ و غیره استفاه کنیم برای این‌که این لقمه را فرو ببریم، این اشتباه است. اصلاً لقمه‌ای که خود آمادۀ فرو رفتن نشده است، نباید به زور با چیزهای دیگر فرود برود.

پس یاد بگیریم آن خوب جویدن و آرام خوردن را اول رعایت کنیم و این عادت‌ها باید آرام و تدریجی با مدارا و با حوصله درست شود. هر چقدر اصلاح عادت از کودکی شروع شود بهتر می‌توانید با آن کنار بیایید.

سیراب شدن قبل از غذا

دوم این‌که خیلی از بچه‌ها در حال بازی و فعالیت، بزرگ‌ترها بعد از آمدن از سر کار و عرق ریختن و خسته شدن می‌آیند و سریع سر سفره می‌نشینند و بعد به یاد می‌آورند که تشنه هستند، به یاد می‌آورند که گلوی آن‌ها خشک است، به یاد می‌آورند که نمی‌توانند در ناحیۀ حلق یک چیزی را بلع کنند، این هم یک اشتباه است.

اول قبل از این‌که سر سفره بنشینید کودک خود را سیراب کنید، بزرگسال هستید اول سیراب شوید، کمی فاصله بیندازید، یک ربع، 20 دقیقه معمولاً کافی است، آب جذب معده می‌شود و بعد سر سفره بنشیند که تازه نخواهید با مادۀ غذایی خود مواد رطوبی مثل ماست و دوغ و غیره یا آب و مایعات مخلوط کنید و هضم غذای خود را خراب کنید.

۳. سالاد

یک نکتۀ دیگر هم است و آن این‌که حالا این وسط ما اجازه داریم سالاد بخوریم یا سالاد را با غذا بخوریم؟ این میوه محسوب می‌شود یا نه؟ در هم خوری می‌شود یا نه؟ بله، خام و پخته کنار هم یک مشکلاتی دارد، که باید در جای خود توضیح داده شود، اما چون بحث درهم خوری است، همین نکته را فقط این‌جا اشاره می‌کنم که شما یک نیم ساعتی، 20 دقیقه‌ای قبل از این‌که غذا را بکشید و مصرف کنید، سالاد خود را بخورید، این کمک خیلی زیادی به شما می‌کند. بعداً غذا را میل کنید. یعنی عادت سفرۀ شما باشد که اول دور هم بنشینید و سالاد خود را بخورید بعد تازه شروع به کشیدن غذا و آوردن غذا سر سفره بکنید، بگذارید یک نیم ساعت و 20 دقیقه‌ای فاصله بین این دو باشد تا آن قانون درهم خوری نکردن را رعایت کرده باشید.

بله، اگر سالاد هم با غذا قاطی شود، سالاد را کنار بشقاب غذای خود بکشید و یک قاشق از این ‌بخورید و یک قاشق از آن بخورید، این‌ها همه درهم خوری می‌شود، تداخل هضم می‌شود و تداخل هضم از بدترین و مضرترین عادت‌هایی است که باعث می‌شود بهرۀ شما از مادۀ غذایی پایین بیاید و قوای اندام‌های شما آسیب ببینند و بعد مسائل آموزشی، تربیتی و پرورشی همه چیزهایی که تحت تأثیر قوای اندام‌ها هستند هم تأثیر بگیرند و تخریب شوند یا حداقل افت پیدا کنند.

موارد مجاز برای سفره آرایی

از دیدگاه طب ایرانی، ما برای سفره آرایی اجازه داریم از سه مادۀ غذایی استفاده کنیم، یعنی این سه ماده مجاز است یعنی اجازه داده شده که تداخل هضم هم محسوب نمی‌شود، به شرط آن‌که حجم و تعداد آن رعایت شود.

۱. سبزیجات

یکی سبزیجات است، مثل سبزی‌ خوردن. شما اجازه دارید سر سفره سبزی بگذارید، هم در توصیه‌های اسلامی داریم و هم در طب ایرانی داریم، کمک هضم محسوب می‌شود و در واقع به گونه‌ای بسیاری از هاضوم‌ها یا هضم‌ کننده‌ها از ترکیبات سبزی‌جات استفاده و تهیه می‌شوند.

شما می‌توانید سبزی خوردن‌ها را بنا به طبع خود و بنا به فصلی که در آن به سر می‌برید و توانایی معدۀ خود را در هضم سبزی در سر سفره بگذارید، اجازه است در حالت سلامت استفاده شود، فقط به یاد داشته باشید اگر خیلی پر حجم سبزی بخورید آن موقع دیگر برای خود یک غذا می‌شود و تداخل هضم ایجاد می‌کند. آن هم در حدی که یک بشقاب سبزی تازه سر سفره باشد و کنار غذا استفاده شود اشکالی ندارد.

۲. زیتون

دومین چیزی که اجازه داریم سر سفره استفاده کنیم زیتون است. زیتون از سفره آراهایی است که تقریباً در طب ایرانی تأکید شده به جز همراه غذا اجازه ندارید بخورید، یعنی قانون آن برعکس است زیتون را به تنهایی نخورید، زیتون باید کنار غذا و سر سفره خورده شود. قانون هم است که هفت عدد زیتون خورده شود، زیاده‌روی نکنید، معدۀ خود را پر از زیتون نکنید که بعد دوباره با هضم غذا تداخل پیدا کند.

۳. نمک

سومین ماده هم نمک است، نمک از آن چیزهایی است که همیشه باید سر سفرۀ اسلامی باشد، مقدار آن اندک است، نباید پر حجم نمک استفاده شود و تقریباً از معدود مواد معدنی است که باید در خوراک باشد و استفاده شود، ما خیلی مادۀ معدنی را به طور خاص وارد غذاها نمی‌کنیم، امّا نمک از آن مجازها است که باید استفاده شود.

ترشی

یک بحث مورد اختلاف نظر در مورد ترشی‌ها است که سر جمع آن را بخواهیم بگویم در فصل‌های مناسب کمی، اندکی ترشی در حد یک قاشق کنار غذا یا بهتر از آن در انتهای غذا به هضم غذا و محکم شدن بدنۀ معده و دهانۀ معده کمک می‌کند و مجاز است.

دکتر مژده پورحسینی