آشنایی با جایگاه قرآن کریم

جایگاه قرآن کریم در دو عالم جلوه‌گر است. قرآن هم در عالم بالا و ملکوت درخشش دارد و هم در عالم پایین و دنیا جلوه‌گر است. برای آشنایی با عظمت و جایگاه قرآن کریم باید به جلوه‌های دنیایی و ملکوتی قرآن توجه کرد. در این مقاله با توجه به آیات قرآن کریم به بررسی جایگاه ملکوتی و دنیایی قرآن می‌پردازیم. عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• جایگاه ملکوتی قرآن
  • امّ الکتاب
  • لوح محفوظ
  • کتاب مکنون
• جایگاه قرآن در دنیا
  • تجلّی قرآن در دنیا به زبان عربی

1- جایگاه ملکوتی قرآن

نکته اوّل جایگاه و عظمت قرآن کریم است. اوّلاً بدانیم که قرآن تجلّی خداوند متعال است. در بحار الأنوار روایتی است که به حسب این روایت این‌طور می‌خوانیم: «تَجَلَّی لَهُمْ سُبْحَانَهُ فِي كِتَابِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَكُونُوا قَد رَأَوْهُ‏»^[1] خدای متعال برای انسان‌ها در کتاب خود تجلّی کرده است، بدون این‌که خدا را ببینند از لا به لای آیات قرآن می‌توانند خدا را مشاهده کنند. آن‌قدر این آیات با عظمت است که اگر کسی توجّه خود را جلب کند و با دقّت در این آیات بنگرد، می‌تواند خدای متعال و عظمت خدا را از لا به لای این آیات مشاهده کند.

قرآن کریم در دو عالم جلوه‌گر است، قرآن کریم هم در عالم بالا درخشش دارد و جلوه‌گر است و هم در عالم پایین جلوه‌گر است. منظور ما از عالم پایین عالم انسانی است. در مورد عالم بالا آیات متعدّدی در قرآن وجود دارد که به این نکته اشاره می‌کند. قرآن دارای یک حقیقت بلند است، حقیقتی که از دسترس ما انسان‌ها دور است.

اساساً این‌که در ابتدای سوره بقره تعبیر «ذلِكَ الْكِتابُ»^[2] را می‌بینیم و خدای متعال با اشاره به دور از قرآن یاد می‌کند، می‌فرماید آن کتاب جایی برای شکّ و تردید ندارد، این کتاب نمی‌فرماید، مفسّران به همین نکته اشاره می‌کنند که قرآن یک حقیقت بلند دارد. در عالم بالا، در عالم ملکوت و در عالم معنا، عالمی که فراتر از عالم ماده است، قرآن حقیقتی دارد که آن حقیقت به مراتب بلندتر از جلوه قرآن در این عالم است.

امّ الکتاب

1- به چند آیه اشاره می‌کنم که همین حقیقت را مورد توجّه قرار داده است. سوره مبارکه زخرف آیه 4، خدای متعال می‌فرماید که «وَ إِنَّهُ في‏ أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكيمٌ»، قرآن که نزد شما و برای شما فرو فرستاده شده است جایگاهی در امّ الکتاب دارد. ام به معنای ریشه و پایه و اساس است. قرآن کریم یک ریشه‌ای دارد، یک بازگشت‌گاهی دارد که قرآن از آن ریشه ناشی شده است.

قرآن در امّ الکتاب در نزد ما بسیار بلند مرتبه است، مقامی بس بلند دارد. این آیه نشان می‌دهد که حقیقت قرآن فراتر از آن چیزی است که ما مشاهده می‌کنیم و در لا به لای ورقه‌ها و کاغذها ثبت و ضبط است، حقیقت قرآن در امّ الکتاب محفوظ است. امّ الکتاب یا همان ریشه کتاب‌های آسمانی که همه کتاب‌های آسمانی از همان امّ الکتاب سرمنشأ می‌گیرند، آن تجلّی حقیقی و بالا و والای قرآن است.

لوح محفوظ

2- آیه دیگر سوره مبارکه بروج، آیه 22، خدای متعال می‌فرماید که «في‏ لَوْحٍ مَحْفُوظٍ». قرآن کریم در یک لوحی نوشته شده است، بر روی یک تخته‌ای نوشته شده است که آن تخته یا آن لوح در نزد ما محفوظ است، مورد حفاظت و مورد مراقبت ما قرار دارد. معلوم می‌شود حقیقت قرآن حقیقتی است که در عالم دیگر نگهبانانی دارد، آن‌ها مراقب این حقیقت هستند.

کتاب مکنون

3- تعبیر سوم در سوره واقعه، آیه 77 است، خدای متعال می‌فرماید که «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَريمٌ * في‏ كِتابٍ مَكْنُونٍ»، قرآن در کتابی است که آن کتاب در پوشش‌هایی قرار دارد. مکنون یعنی پوشیده شده است، پوشش‌هایی دارد. کتابی است که در عالم بالا این‌طور نیست که به راحتی قابل دستیابی باشد، آن کتاب از چشم ما و از نگاه ما در پوشش است.

بعد در همان سوره واقعه، آیه 79 می‌فرماید که «لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»، این قرآن با آن حقیقت بلندی که دارد جز برای پاکان قابل دستیابی نیست، نمی‌توانند با قرآن ارتباط بگیرند مگر کسانی که پاک هستند، مطهّر هستند. مطهّران می‌توانند به قرآن دست پیدا کنند.

البتّه این آیه شریفه را دو شکل معنا کرده‌اند که منافاتی هم ندارد هر دو معنا درست باشد. یکی این‌که همین قرآنی که در دست ما است و در لا به لای کاغذها و ورق‌ها با مرکّب نوشته شده است، جز کسانی که پاک هستند، با وضو هستند و بدن آن‌ها آلوده نیست کس دیگری مجاز نیست این کتاب را لمس کند.

معنای عمیق‌تر که با این نکاتی که اشاره کردیم سازگار است این است که حقیقت بلند قرآن قابل تماس و در واقع قابل فهم نیست، مگر برای آن‌هایی که پاک باشند. این‌که تعبیر مسّ به کار برده است منافاتی ندارد با این‌که به معنای فهم باشد. چون انسان وقتی چیزی را می‌فهمد در واقع آن مطلب با روح انسان و با قلب انسان تماس برقرار می‌کند، قلب انسان با آن حقیقت ارتباط برقرار می‌کند. «لا يَمَسُّهُ»، نمی‌تواند مس کند و ارتباط بگیرد و ارتباط برقرار کند با آن حقیقت، مگر کسی که پاک است.

البتّه روشن است پاکان در فرهنگ ما، اهل بیت (ع) هستند. قرآن کریم با صراحت در سوره احزاب فرموده است: «إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً»،^[3] خدای متعال شما اهل بیت را پاک کرده است و پاک قرار داده است و اراده کرده است که شما پاک باشید. لذا اهل بیت (ع) هستند که می‌توانند به آن حقیقت قرآن دست پیدا کنند.

2- جایگاه قرآن در دنیا

پس قرآن کریم در عالم بالا جلوه‌گر است، در عالم ملکوت تجلّی دارد و در عالم پایین، در عالم ماده و در عالم انسانی هم تجلّی دارد.

تجلّی قرآن در دنیا به زبان عربی

تجلّی قرآن در عالم انسانی به زبان عربی است. حقیقت قرآن محدود به زبان خاصّی نیست، امّا این جلوه نازله و این تجلّی قرآن در عالم انسانی باید به زبانی باشد که طبیعتاً به زبان عربی است.

در سوره زخرف، می‌خوانیم: «إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»^[4]، ما این قرآن را به زبان عربی نازل کردیم، شاید شما تعقّل کنید و اندیشه کنید. در سوره یوسف، آیه 2 می‌خوانیم: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»، ما این قرآن را عربی قرار دادیم و عربی فرو فرستادیم، شاید شما در این قرآن تعقّل کنید، اندیشه کنید.

البتّه در توضیح این آیه باید این نکته را عرض کنم، با توجّه به این‌که مخاطبان اوّلیّه قرآن، یعنی مسلمانان صدر اسلام عرب زبان بودند چاره‌ای نبود الّا این‌که قرآن به زبان آن‌ها نازل شود تا آن‌ها قرآن را بفهمند و به اسلام بگروند و پس از آن‌ها سایر علاقمندان و تشنگان معارف الهی زبان قرآن را فرا بگیرند و آیین اسلام فراگیر شود. طبعاً امکان نداشت که این کتاب به چند زبان نازل شود و یا اصلاً بدون زبان نازل شود؛ فلذا می‌فرماید: ای مسلمان‌ها، ما قرآن را به زبان عربی نازل کردیم شما که عربی متوجّه می‌شوید در قرآن تعقّل کنید و اندیشه کنید، بعد هم دیگران بیایند و این معارف قرآنی را فرا بگیرند.

در این‌جا باید به این نکته اشاره کنیم، این دو تجلّی قرآن، یکی در عالم بالا و دوم در عالم پایین، در واقع به این معنا است حقایقی که در عالم بالا وجود دارد به زبان ساده برای کسانی که در عالم ماده و در عالم انسانی زندگی می‌کنند بیان شده است. معنای نزول هم همین است. ما در مقاله «نزول قرآن» به بررسی معنای نزول پرداخته‌ایم. برای مطالعه بیشتر می‌توانید به آن مراجعه نمایید.

حجه‌الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم

---

[1]– بحار الأنوار، ج ‏74، ص 365 و الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏8، ص: 387

[2]– سوره‌ بقره، آیه 2.

[3]– سوره احزاب، آیه 33.

[4]– سوره زخرف، آیه 3