توبه خدا چگونه است؟

یکی از دعاهای حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل (ع) به درگاه خداوند که در قرآن کریم آمده این است که خدایا بر ما توبه کن. توبه به معنای بازگشت است. وقتی انسان مرتکب گناهی می‌شود خداوند نظر رحمتش را از او برمی‌گرداند. بعد از مدتی خدای مهربان دوباره به او نظرِ لطف می‌کند و اسبابی را فراهم می‌کند تا بنده توبه نماید و طلب بخشش کند. معنای توبه خدا این است که اول خدا رحمتش را به سوی بنده گنهکار بازمی‌گرداند تا او منقلب شود و طلب بخشش و توبه کند. در ادامه ویدیو و متن بیانات دکتر میرباقری را مشاهده می‌فرمایید.

ویدیو: توبه ما و توبه خدا

توبه عبد

یک توبه عبد داریم و یک توبه خداوند. بحثی که مطرح است این است که خدای رحمن هم توبه می‌کند بلکه خدا بیش از ما و پیش از ما توبه می‌کند. توبه بنده با «اِلی» می‌آید: «تَابَ العَبدُ اِلی اللّه» یعنی بنده به خطا می‌رود، از مسیر بزرگراه بندگی خدا خارج می‌شود، باید برگردد و در مسیر قرار بگیرد. در لحظاتی که خدای ناکرده ما با آگاهی و از روی عمد در گناه به سر می‌بریم در آن لحظه در خط بندگی خدا نیستیم. در خط بندگی نفس و شیطان قرار داریم. قرآن به ما هشدار می‌دهد که قرار نبود شما شیطان را بپرستید؟! یعنی بندگان مومن هم گاهی در آن حوزه وارد می‌شوند؛ اما نه پرستش اعتقادی بلکه در عمل این اتفاق می‌افتد.

اگر به بزرگراه بندگی برنگردند آن بیراهه معلوم نیست به کجا می‌رسد. بلکه معلوم است که خلاصه به بیغوله‌ای خواهد رسید. کما این‌که در سوره زخرف می‌فرماید: «وَمَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمَٰنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ»[1] این راه بندگی و یاد خداست، اگر کسی پشت کند، راهش را عوض کند، زندگی اش را در روی گردانی از خدا تنظیم کند، شیطان بر او چیره می‌شود و دیگه هم‌نشین او خواهد بود. «وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ»[2] دیگه اصلا او را به بیراهه می‌برد. می‌برد تا به جهنم واصل می‌کند. می‌گویند مراقب باشید اگر رفتید بیرون فورا برگردید. «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ»[3] خدا کسانی را که زیاد توبه می‌کنند دوست دارد. تا رفتند باید برگردند. این توبه بنده است.

توبه خدا

و اما توبه خداوند با «عَلَی» می‌آید. «تَابَ اللَّهُ عَلَى العَبدِ» یعنی چه؟ «اَی رَجَعَ اِلَیهِ بِرَحمَة» گاهی می‌شود بنده کاری می‌کند که غضب خدا یا قهر خدا را برمی‌انگیزاند. موقتا خدا لطفش را نسبت به او کم می‌کند ولی آن عطوفت و عنایات پروردگار ادامه این قهر را برنمی‌تابد. مثل این‌که پدر و مادر هم یک بارقه‌ای از این رحمت خداوند در آن‌ها هست. فرزند خطا می‌کند، قهری صورت می‌گیرد، اما آنها دلشان نمی‌آید که ادامه پیدا کند. واسطه‌ای را برقرار می‌کنند، چراغ سبزی نشان می‌دهند تا فرزند برگردد و بیاید عذرخواهی بکند و اگر عذرخواهی کرد او را در آغوش رحمت می‌گیرند.

خدای رحمان این‌چنین است. گاهی به خاطر خطای بنده قهری صورت می‌گیرد، فاصله‌ای اتفاق می‌افتد. گاهی بنده خودش حالت قهر را تصور می‌کند مثل این‌که اصلا رویش نمی‌شود. خداوند یک عنایتی می‌کند که او برگردد. اگر دقت کنید این اتفاق زیاد می‌افتد. در ناباوریِ بنده خدا یک لطفی به او می‌کند که به او بگوید من هنوز سر لطف هستم، برگرد، نبُر، فاصله نگیر. این توبه خدا است.

خدایا نظر لطفت را دوباره برگردان

«وَ تُب عَلَینَا»، خدایا اگر من کاری کردم که تو نظرت را از من برگرداندی بر من توبه کن. یعنی غضبت را به رحمت مبدل کن. دوباره نظر لطف و نظر عنایت به من داشته باش. «وَ تُب عَلَینَا»[4] این پنجمین دعای ابراهیم و اسماعیل (ع) در قرآن است. خدایا بر ما توبه کن. در دعای ابوحمزه در ماه رمضان می‌خوانید «اللَّهُمَّ تُبْ عَلَيَّ حَتَّى أَتُوبَ اِلَیک»[5] خدایا تو بر من توبه کن تا این‌که من بتوانم به سوی تو توبه کنم. او باید یک چراغ سبزی نشان دهد، یک کاری بکند.

گر خدا خواهد که غفاری کند          میل بنده جانب زاری کند

خوشحالی خداوند از توبه بندگان

یک‌دفعه بارقه‌ای می‌آید، متحول می‌شود و حالش عوض می‌شود. بعد می‌بینید که بنده برمی‌گردد. آن وقت خداوند خوشحال می‌شود. در روایات ما دارد که خدا چنان مشتاق توبه بندگان است که وقتی بنده‌ای توبه می‌کند به قدری خداوند خوشحال می‌شود که قابل وصف نیست. بیش از خوشحالی گمشده‌ای در شب تاریک که قافله و همه دوستانش را گم کرده و در ظلمت شب راه به جایی نمی‌برد و یک‌باره قافله‌اش را پیدا می‌کند. چقدر خوشحال می‌شود، خداوند از توبه بنده بیش از این خوشحال می‌شود.

خدا دوست ندارد بنده به راه باطل برود. دوست ندارد به جهنم برود. گفت صدبار اگر توبه شکستی باز آی. یک شعر دیگری هست که:

بیا بهشتت دهم          مرو تو در نار ما

جهنم را بنده انتخاب می‌کند. آن را که خدا برایش دوست دارد و رقم می‌زند بهشت است و رضوان و رحمت است. مگر این‌که گاهی بعضی از بندگان خیلی به بیراهه می‌روند. آن وقت دیگر بنا هم نیست در دنیا به زور این‌ها را به هدایت دربیاورند. باید خودش انتخاب کند.

هر توبه ما بین دو توبه خدا

بر این اساس اگر توبه‌ای از طرف ما اتفاق بیفتد حتما گام اول یا سمت و سوی اول از طرف خدا است. یعنی تا لطف خدا نباشد اصلا بنده نمی‌تواند توبه کند. به همین خاطر هم گفتند که هر توبه بنده در بین دوتا توبه خدا است. یعنی اول او از قهر برمی‌گردد و زمینه ایجاد می‌کند. بعد بنده به سوی خدا می‌رود. وقتی رفت خدا هم او را در آغوش رحمت می‌گیرد. پس خدا دوبار نظر لطف می‌کند تا یک بار بنده به خدا توجه بکند.   

---

[1] سوره زخرف، آیه ۳۶.

[2] سوره زخرف، آیه ۳۷.

[3] سوره بقره، آیه ۲۲۲.

[4] سوره بقره، آیه ۱۲۸.

[5] الکافی، ج ۴، ص ۴۰۹؛ مفاتیح الجنان،  اعمال ماه مبارک رمضان،  دعای ابوحمزه ثمالی.