تربیت دینی

تربیت به معنای شکوفا سازی استعدادهای درونی انسان است. در آموزه‌های اسلامی برای تربیت اهمیت خاصی وجود دارد و معیارهایی برای آن بیان می‌شود. آنچه در این مقاله می‌خواهیم به آن بپردازیم تعریف تربیت دینی است. می‌خواهیم بدانیم تربیت دینی و اسلامی چیست؟ در روش صحیح تربیت چه فرآیندی باید طی شود؟ برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• تعریف تربیت
• تربیت دینی
  • تربیت دینی، تکلیفی بر عهده والدین
  • افزایش مهارت و آگاهی والدین
  • فرآیند صحیح تربیت

تعریف تربیت

تربیت یک فرمولی دارد. شاید این پرسش ایجاد بشود که اصلاً خود تربیت یعنی چه؟ من تربیت را در یک جمله کوتاهی تعریف می‌کنم و بعد تربیت دینی را برای شما بیان خواهم کرد که تربیت دینی چه معنایی دارد.

شهید مطهّری وقتی می‌خواهند تربیت را تعریف بکنند می‌فرمایند: آن شکوفاسازی استعدادهای بالقوه انسان است.[1] خداوند متعال در وجود همه انسان‌ها، یک گنجینه بزرگی را نهاده است. یعنی وقتی خداوند به ما این فرزند را ارزانی می‌کند، این فرزند مجموعه‌ای از یک سری استعدادها و توانمندی‌ها است. در یک جمله این فرزند یک گنجینه است. ما باید آن استعدادها و توانمندی‌ها را از درون فرزند استخراج کنیم، به منصه رفتار او، کلام او، خلق و خوی او برسانیم. این یعنی آن تربیت که دنبال آن هستیم.

تربیت دینی

 امّا تعریف تربیت دینی یک مقدار متفاوت است. شما می‌دانید که خداوند متعال هدف خلقت انسان را در یک کلام بیان کرده است: «ما خَلَقتُ الجِنَّ وَالإِنسَ إِلّا لِيَعبُدونِ»[2] یعنی همه ما آمده‌ایم که بندگی خدا را انجام بدهیم که آیه آن را هم می‌بینید و می‌شنوید امّا این بندگی جز با تربیت دین محقّق نمی‌شود.

تربیت دینی چیست؟ اگر بخواهیم تعریفی برای تربیت دینی داشته باشیم، خیلی کوتاه، گویا و قابل فهم این طور می‌گوییم: آن شکوفاسازی فطرت‌های الهی است. وقتی فطرت‌های پاک الهی که در وجود فرزندان ما نهاده شده است را می‌آوریم به منصه رفتار او، کلام او، خلق و خو و منش او می‌رسانیم، این تربیت دینی می‌شود.

قطعاً اگر ما بخواهیم یک نسل جامعی را تربیت کنیم، هم باید استعدادهای عمومی او را شکوفا بکنیم. یعنی او را تربیت بکنیم و اگر بخواهیم آن تکامل بخشی و هدف خلقت را دنبال بکنیم، باید تربیت دینی یعنی فطرت‌های او را هم شکوفا بکنیم که رفتار و کردار او براساس آن فطرت‌ها شکل بگیرد و عمل بکند و خیلی از پاکی‌ها و نورانیّت‌های انسان‌ها براساس همان فطرت‌های الهی است و این‌ها حتماً باید تربیت شود.

تربیت دینی ، تکلیفی بر عهده والدین

من این را عرض کنم که خداوند متعال تکلیف این تربیت را هم به دوش ما والدین نهاده است و مسئولیّت اصلی در تربیت به عهده ما است که باید حرکت بکنیم. چه آن تربیت عمومی فرزند ما، چه آن تربیت خاص که برای آن هدف غایی و نهایی زندگی انسان در روی زمین است.

امّا چگونه می‌شود این‌ها را محقّق کرد؟ هم تربیت‌های عمومی یعنی هم شکوفاسازی استعدادهای فرد و هم تربیت فطری را باید در نظر گرفت که إن‌شاءالله این‌ها بستر و زمینه‌ای بشود که بتوانیم این تکلیفی را که خداوند متعال روی دوش ما والدین، پدران و مادران نهاده است، به نحو مطلوب پیش ببریم و إن‌شاءالله به ثمر بنشانیم.

افزایش مهارت و آگاهی والدین

امّا نکته دیگری را محضر شما عرض بکنم و آن این است که یکی از نکات بسیار مهم در تربیت دینی این است که ما والدین باید سطح آگاهی‌ها، مهارت و توانمندی‌های خود را در عرصه تربیت افزایش بدهیم. البته این‌که این سطح آگاهی‌ها چطور افزایش می‌یابد، مهارت‌ها چطور افزایش می‌یابد، سطح توانمندی‌های ما چطور افزایش می‌یابد که بتوانیم تربیت فرزندان خود را محقّق بکنیم، تربیت دینی آن‌ها را رقم بزنیم، در جای خود باید بررسی شود.

فرآیند صحیح تربیت

وقتی قرار است ما وارد عرصه تربیت شویم، باید بدانیم که چه مسیری را طی کنیم. فرآیند صحیح تربیتی شامل سه نکته است. حتماً باید این سه نکته را در تربیت لحاظ کنیم:

 اوّل: صبر در مسیر تربیت. دوم: استمرار، سوم: روش‌مندی. تربیت یک فرآیندی مثل خمره رنگ‌رزی نیست که ما یک پارچه‌ای را داخل آن کنیم و در بیاوریم و ببینیم رنگ آن تغییر کرد، بگوییم فرزند ما خوب شد. نه این‌طور نیست. دفعی اتّفاق نمی‌افتد. مثلاً پروژه‌ای نیست که پدر و مادر پنج شنبه و جمعه روی تربیت فرزند متمرکز شوند، از شنبه تا پنج شنبه هم فرزند خود را رها کنند.

تربیت مانند تار و پود است. یعنی مثل قالیبافی که تار و پودهای قالی را با حوصله و صبر، پشت سر هم، با دقّت، با توجّه بالا می‌آورد تا یک نقشی را به این قالی بدهد، در تربیت هم دقیقاً همین است. تار و پود تربیت را باید با حوصله و صبر جلو ببریم.

آن فرآیندی که ما در تربیت دینی از آموزه‌های اسلامی برداشت می‌کنیم، دقّت نظر، حوصله، روش‌مندی در تربیت فرزند است.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون

---

[1]. تعلیم و تربیت اسلامی، شهید مطهری، ص 43.

[2]– سورۀ ذاریات، آیۀ 56.