اشتغال بانوان
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
بنابر آموزه‌های اسلامی مسئولیّت اصلی بانوان مدیریّت منزل و تربیت فرزندانی صالح و توانمند است. امّا گاهی ضرورت پیدا می‌کند که وارد اجتماع شوند. اشتغال بانوان باید بر اساس ضرورت‌ها باشد چون برای آنها اصل نیست که در جامعه شاغل باشند و تأمین نیازهای خانه برعهده مرد است. ولی اگر کار برای زن ضروری است بهتر است رشته‌ها و مشاغلی را انتخاب کنند که مورد نیاز جامعه باشد مانند: معلّمی، پزشکی، پرستاری و امثال این‌ها. مشاغل بانوان باید به گونه‌ای باشد که هم شأن آنها حفظ شود و هم مدیریت منزل و حضور در کنار کودک و فرزند را از دست ندهند. برخی از مطالب مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- نقش اصلی بانوان در خانواده و اهمیت آن
- شرایط مطلوب بودن در اشتغال زنان
- ملاک‌های حضور متّقیانه زنان در جامعه
چکیده مطالب درباره اشتغال بانوان:
- خانم‌ها وظیفه اقتصادی ندارند و این امر برای آنها اصل نیست، لکن از کار اقتصادی منع هم نشدند. دو امر را می‌توان برای آنها اصل دانست:
- مدیریت و تدبیر منزل
- مادری و پرورش فرزندان
- با توجه به ظرفیت وجودی بانوان، آنها در ایجاد آرامش و حفظ و تقویت مودت و رحمت در خانه نقش اصلی دارند و روشن است که این مساله از ارزش بالایی برخوردار است چرا که نتیجه آن رشد و تعالی خانواده خواهد بود.
- عمده شخصیت انسان تا سن هفت سالگی شکل می‌گیرد و در این دوران مادر بهترین عنصر برای انس با او و تأثیر گذاری در او است. یعنی مادران با عشق و محبتی که برای فرزندان خود خرج می‌کنند، مهمترین نقش را در تربیت نسل بعدی جامعه دارند. روشن است که نباید ارزش این کار را در مقایسه با هیچ کار دیگر پایین آورد.
- حضرت فاطمه (س) به عنوان الگوی نمونه جهانیان از این که پیامبر اکرم (ص) ایشان را از ورود به اشتغال در جامعه معاف کردند، بسیار خوشحال شدند.
- باید ملاک‌هایی برای اشتغال بانوان و ورود به جامعه در نظر گرفته شود تا هم شأن و جایگاه آنها حفظ شود و هم به مسئولیتشان برسند:
- وجود ضرورت برای اشتغال زنان
- تطبیق دادن ضرورت‌ها با نیاز جامعه
- حفظ شدن نقش اصلی بانوان در خانواده
- کشورهای غربی که خود بنیان گذار ورود حداکثری خانم‌ها به جامعه بوده‌اند، امروزه تجدید نظر می‌کنند چرا که آنها با گذر زمان آسیب‌های این کار را لمس کرده‌اند. لذا بعضی کشورها راهکارهایی را برای کنترل و مدیریت اشتغال بانوان در نظر گرفتند تا حضور بانوان به نحو مطلوبی صورت بگیرد و با اندک انگیزه اقتصادی، خانواده خود را از حضور همسر و مادری مهربان محروم نکنند.
- حضور متّقیانه بانوان در جامعه:
- حفظ امنیت (۱- امنیت خود، ۲- امنیت محیط کار، ۳- امنیّت جامعه، ۴- امنیت خانواده‌ها).
- رعایت دستورالعمل قرآن
- قرآن کریم برای حضور مردان و زنان دو معیار مشترک بیان می‌کند. اول آنکه چشم‌هایشان را از نگاه حرام ببندند، دوم دامن خود را از فحشا حفظ کنند. بعد از آن یک معیار خاص درباره زنان بیان می‌فرماید که آنها نباید زینت‌هایشان را برای غیر از محارم خود نمایان سازند.
مسأله اشتغال بانوان
بنا بر آموزه‌های دینی هر یک از اعضای خانواده با توجه به استعدادها و توانایی‌های خدادادی مسئولیّتی در خانواده برعهده دارند. همانطور که پدر مسئولیتی دارد مادر نیز مسئول تدبیر منزل است و به تعبیر روایت نقل شده از پیامبر گرامی اسلام (ص) «سیّدة بیتها: بانو، بزرگ خانه است». اینجا یک سؤال پیش می‌آید که چالشی است، دهه‌های متمادی در دنیای غرب و به تبع آن در جهان اسلام و کشور ما مورد بحث و گفتگو بوده است، و آن مسأله اشتغال بانوان در جامعه است. البته ما قصد نداریم وارد جزئیات بحث شویم، چرا که گفتگوهای زیادی انجام شده و شما نیز کم و بیش از این گفتگوها آگاهید، امّا می‌خواهیم یک نگاه قرآنی، عقلانی و روایی به این بحث داشته باشیم.
مسأله این است که آیا بانوان با مسئولیّتی که در منزل دارند پا به پای مردان در جامعه نیز وارد شوند یا اصلاً وارد نشوند یا در محدوده‌ای وارد شوند؟ با توجه به مباحثی که از قرآن کریم و روایات دربارۀ مسئولیّت مرد و زن -به خصوص در خانواده- وجود دارد، لازم است که به دو نکته اصلی توجه کنیم: ۱- نقش اصلی بانوان و اهمیت آن؛ ۲- شرایط مطلوب بودن اشتغال بانوان در جامعه.
۱- نقش اصلی بانوان و اهمیت آن
همان طور که در جلسه‌های قبل توضیح داده شد ، تأمین اقتصاد خانواده به عنوان یک اصل و وظیفه بر عهده مردان هست و مرد از این جهت نقش اصلی را در خانواده دارد؛ یعنی بر مردان واجب است تلاش کنند و نیازهای اقتصادی همسر و فرزندان خود را برآورده کنند. حال سؤال این است که آیا بانوان در این زمینه وظیفه‌ای دارند؟ خیر. در فقه و احکام اسلامی بانوان هیچ وظیفه‌ای در این باره ندارند و طبق صریحِ آیه قرآن «وَ بِمَا أَنفَقُوا مِن أَموَالِهِم»[1] هزینۀ زندگی زنان وظیفه‌ای است بر عهده مردان؛ یعنی این حق بانوان است و می‌توانند آن را مطالبه کنند.
در قبال این حقّی که برای بانوان است یک تکلیفی هم بر آنها متوجّه می‌شود که شوهرداری و فرزند داری و مدیریّت منزل است. امّا نکتۀ قابل توجّه این است با این که بانوان وظیفه اقتصادی ندارند، اما از تلاش اقتصادی منع هم نشده‌اند. حال سوال این است که پس نقش اصلی بانوان چیست؟ در ادامه به پاسخ این سوال خواهیم پرداخت که برای بانوان دو امر به عنوان اصل بیان شده است، هم در نظام فکری و احکام و اخلاقی دینی و هم با نگاه صرفاً عقلی.
اصل اول: مدیریت منزل
اصل اوّل سازماندهی و تدبیر امور منزل است که بر عهدۀ بانوان است. حتّی در بخش‌هایی از دنیای غرب که شاکله خانواده حفظ شده است، از این امر کناره گیری نشده است و باز هم بانوان هستند که تدبیر امور داخلی را بر عهده دارند. این مساله از ارزش بالایی برخوردار است چرا که نتیجه‌اش این می‌شود که منزل سر و سامان می‌گیرد و اهل منزل در آرامش روحی و جسمی زندگی خواهند کرد و در نهایت خانواده به رشد و تعالی خواهد رسید و استعداد‌های افراد خانواده در امور مادی و معنوی شکوفا خواهد شد.
اصل دوم: تربیت و پرورش انسان
اصل دوّم حضور در کنار فرزند است، خصوصاً در سنین کودکی، حضور مادر در کنار فرزند آرامش بخش و نشاط دهنده و رشد دهندۀ جسم و روان فرزند است، این دو اصل برای خانم‌ها است، اوّل، تدبیر امور منزل و دوّم حضور در کنار فرزندان و دائم با آنها انس داشتن و عاطفۀ خود را در راه آنها نثار کردن، این کار آثار عظیمی دارد که و ما نمی‌خواهیم وارد بحث‌های جزئی آن شویم ، بلکه در صدد تبیین بعضی از اصول آن هستیم.
خلاصۀ سخن این است که حضور فعّال مرد به عنوان اشتغال و کسب معاش در جامعه یک ضرورت و اصل است، ولی برای بانوان چنین چیزی اصل نیست، این حکم الهی در هماهنگی با نظام خلقت و فطرت انسانی است، تلاش در جامعه برای مردان و تلاش در منزل برای به ثمر رساندن فرزندان وظیفۀ بانوان است.
این درست است که تربیت فرزند در بُعد کلّی هم وظیفۀ پدر است و هم مادر، ولی انس مداوم با فرزند برای مادران است؛ امروزه در بحث‌های علمی می‌گویند عمده شخصیت انسان تا سن هفت سالگی شکل می‌گیرد و در این ایام بیشترین ارتباط انسان با مادر است؛ یعنی مادر بیشترین تأثیر شخصیتی را در انسان دارد و چه بسا او هفتاد تا هشتاد درصد نسبت به دیگران مؤثر است. با این وصف معلوم می‌شود که مادر چه کار بزرگ و ارزشمندی انجام می‌دهد.
به نظر شما آیا کاری بزرگتر از این در جامعه وجود دارد؟ برای مثال اگر خانمی در یک دفتری منشی شد و یا کارمند اداره‌ای شد و یا کارمند بانک شد، حتی بالاتر، مدیر کل یک سازمانی شد، آیا این سمت از نقش مادری او بالاتر است؟ آیا این کار از تربیت و پرورش انسان بالاتر است؟ آیا تربیت و پرورش انسان مسأله کوچکی است؟ اگر مادرهای جامعه از این کار معاف شوند کدام مراکز و نهادهایی می‌توانند از عهده این امر مهم و حیاتی بر بیایند؟!
ما باید آزادانه بیندیشیم و بتوانیم خود را از فضاسازی‌های نادرست حفظ کنیم و بهترین راه این است که به تعالیم قرآن و ائمه هدی (ع) بازگردیم. درست است که از اشتغال بانوان منع نشده است ، چرا که ممکن است ضرورت‌هایی پیش بیاید ، اما نباید گمان کنیم که نقش مادری و همسری امری ساده و پیش پا افتاده است و در مقابل اشتغالات اجتماعی مایه ارزش و آبروی زنان است.
الگوگیری از احساس یک معصوم
در اینجا می‌خواهم یک حدیث را از حضرت فاطمه زهرا (س) عرضه بدارم که بسیار روشنگر است، این بانوی عظیم الشأن مقام عصمت داشته‌اند، شادی، غم و احساس او نسبت به این امر می‌تواند برای ما الگو باشد، حدیث این است که امام صادق (ع) از قول پدر بزرگوار خود فرمودند:
«تَقَاضَى عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (ص) فِي الْخِدْمَةِ فَقَضَى عَلَى فَاطِمَةَ (س) بِخِدْمَتِهَا مَا دُونَ الْبَابِ وَ قَضَى عَلَى عَلِيٍّ (ع) بِمَا خَلْفَهُ قَالَ فَقَالَتْ فَاطِمَةُ فَلَا يَعْلَمُ مَا دَخَلَنِي مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِكْفَائِي رَسُولُ اللَّهِ (ص) تَحَمُّلَ أَرْقَابِ الرِّجَالِ».[2]
امیر المؤمنین و حضرت زهرا از پیامبر اکرم (ص) تقاضا کردند که تکلیف ما را در ادارۀ خانواده مشخص کنید، حضرت فرمودند: فاطمۀ زهرا کارهای مربوط به داخل از منزل و امیرالمؤمنین کارهای مربوط به بیرون از خانه را بر عهده خواهند داشت. در این زمان حضرت زهرا (س) فرمودند: هیچ کسی جز خدا نمی‌داند چه خوشحالیی قلب من را پر کرد، از این که رسول خدا (ص) من را از رفتن به جامعه و ارتباط با مردها معاف و حفظ کردند.
نکتۀ قابل توجه این است که حضرت زهرا (س) از این امر خوشحال می‌شوند، حضرت زهرا مقام عصمت دارند، خوشحالی یا حزن ایشان خدایی و حق است، ایشان از این حکم رسول خدا که حکمی الهی است راضی و خشنود شدند که مسئولیت خانه را داشته باشند و برای تربیت و پرورش فرزندان از جان و دل مایه بگذارند.
یعنی اگر امر بر عهدۀ خود ایشان گذاشته می‌شد همین انتخاب را می‌کردند. البته ممکن است در مواری لازم باشد زنان هم به کارهای اجتماعی ورود پیدا کنند؛ همچنان که این ضرورت در عمر کوتاه حضرت زهرا اتفاق افتاد و ایشان برای دفاع از امر ولایت و اصل اسلام، چند بار به مسجد رفتند و در برابر مردم خطبه خواندند و فعالیت‌های اجتماعی دیگری در این زمینه انجام دادند. امّا آن یک ضرورت بود امّا به طور طبیعی بنا نیست که حضرت زهرا در بیرون خانه کار کنند و مانند امیرالمؤمنین کشاورزی و آبیاری کنند و سایر کارهایی که در آن زمان انجام می‌دادند چراکه اقتصاد منزل بر عهدۀ ایشان نیست.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت اصل برای بانوان این است که خانه را محل آرامش قرار دهند، مودّت و رحمت الهی را در خانه حفظ کنند، فرزندان را پرورش دهند و در حقیقت تربیت انسان‌های نسل آینده را بر عهده بگیرند، این یک تقسیم بندی است.
۲- شرایط مطلوب بودن اشتغال بانوان
می‌دانیم که خانواده و جامعه یک رابطۀ تنگاتنگ با یکدیگر دارند، مصالح خانواده به جامعه منتقل می‌شود و اگر خدای نکرده مفاسدی هم وجود داشته باشد به جامعه منتقل می‌شود، عکس این مورد نیز وجود دارد، بسیاری از مشکلات و مفاسدی که در جامعه پدیدار می‌شود بر خانواده‌ها اثر می‌گذارد، این بحث را عرض می‌کنیم چرا که حضور زن در جامعه خوبی‌هایی دارد و بدی‌هایی هم دارد، بنابراین لازم است حدودی در آن رعایت شود.
وجود ضرورت برای اشتغال بانوان
نکتۀ اوّل ضرورت است، اشتغال برای کسب درآمد بر عهدۀ خانم‌ها قرار داده نشده است ولی ممکن است در مواقعی ضرورت پیش بیاید که از دو جهت قابل تصور است، یک ضرورت برای خود خانم است، مثل کسی که همسر ندارد یا احیاناً همسر دارد ولی از نظر اقتصادی درآمد همسر از نظر اقتصادی کفاف هزینه‌ها را نمی‌کند. دوم ضرورت اجتماعی است، جامعه هم ضرورت‌هایی دارد، لازم است خانم‌ها در بعضی کارها وارد جامعه شوند. به عنوان مثال در دبیرستان‌های دخترانه معلّم زن لازم است، یا در مسائل پزشکی و پرستاری جامعۀ ما به حضور بانوان نیاز دارد.
تطبیق دادن ضرورت‌ها در کار زن
نکته دوم که از نکته قبل به دست می‌آید این است که، ضرورت اشتغال برای خانم‌ها باید با ضرورت‌های جامعه تطبیق داده شود. باید از زمان انتخاب رشتۀ تحصیلی به این نکته توجّه شود، خانمی که می‌خواهد وارد مشاغل اجتماعی شود، متناسب با ضرورت‌های جامعه برای بانوان رشتۀ تحصیلی انتخاب کند. برای مثال اگر مهندس مکانیک زن یا مهندس معدن خانم نداشتیم، جامعه هیچ صدمه ای نمی‌بیند، بعضی از کارها بیشتر با روحیّه مردان هماهنگ است.
باید خانم‌ها در رشته‌هایی تحصیل کنند که حضور آنها در این رشته‌ها به لحاظ اجتماعی ضرورت بیشتر دارد و در آن رشته‌ها اشتغال داشته باشند. به نظر می‌رسد این مسئولیّت نه تنها بر عهدۀ خود خانم‌ها است، بلکه بر عهدۀ سازمان دهندگان آموزش عالی و جامعۀ علمی کشور است، آنها هم باید در رشته‌های تحصیلی تقسیم بندی کنند، دلیلی وجود ندارد ورودی تمام رشته‌های علمی برای زنان و مردان یکسان باشد، بعضی رشته‌ها برای خانم‌ها و برخی برای آقایان ضرورت دارد.
مراقبت از نقش اصلی بانوان در خانواده
مسئلۀ دیگری که باید در اشتغال بانوان مورد توجّه قرار بگیرد این است که مدیریّت منزل و تربیت فرزند آنها تحت‌الشعاع قرار نگیرد، خانم‌ها یک وظیفۀ اصلی دارند که آرامش منزل و مدیریّت و تدبیر امور در خانواده و تربیت فرزند و تحویل انسان‌های وارسته به جامعه برای نسل بعد است، این کار بسیار بزرگی است، اگر خانمی می‌خواهد در جامعه اشتغال داشته باشد، باید به گونه‌ای تدبیر کند که به اصل وظیفۀ او صدمه‌ای وارد نشود، یعنی خانه از دست او خارج نشود، فرزندان لذّت حضور مادر را به کلّی از دست ندهند یا حضور مادر به اندازه‌ای کم نشود که فرزندان آسیب ببینند، این نکتۀ بسیار مهمّی است.
باید حساب شده وارد جامعه شوند، اگر خانمی است که فرزند کوچکی دارد لازم نیست تمام وقت شاغل باشد و نباید زمان مورد نیاز برای مدیریّت منزل را به اشتغال خارج از خانه اختصاص دهد، در حدّ ضرورت به کار خارج از منزل مشغول باشد، دلیلی ندارد که پا به پای مردان و تمام وقت وارد اشتغال شوند، البته هر موردی استثناء دارد مثلا ممکن است خانمی تنها باشد و یا مشکل خاصی وجود داشته باشد.
گزارشی از اشتغال زنان در اروپا
درباره موضوع زن و کار در بیرون از خانه گزارشی از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد، که برای شما تعریف می‌کنم؛ البته تحقیقات مشابه‌ای در این زمینه انجام شده است که می‌توان با جستجو به آنها دست یافت. خلاصه گزارش این است:
در یکی از کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیدند که بنیان خانواده‌ها در حال تضعیف شدن است، چون حضور خانم‌ها در خانه کم شده است، بررسی کردند و دیدند مادران فرزندان خود را در مهد کودک می‌گذارند، یکی از راهکارهایی که در این زمینه به تصویب رسید افزایش قیمت مهد کودک‌ها بود. هزینه را آرام آرام به اندازه‌ای بالا بردند که از نظر اقتصادی برای خانم‌ها مقرون به صرفه نبود که فرزند خود را به مهد کودک بسپارند تا در جامعه شغل داشته باشند و هزینۀ مهد کودک را هم پرداخت کنند.
نتیجه این شد که عدّه‌ای از مادران به خانه برگشتند و به تربیت فرزندان خود پرداختند. پس از مدّتی به سراغ تعدادی از این مادران رفتند و گزارش تهیّه کردند که چرا به خانه برگشتید؟ گفتند: ما دیدیم حقوق دریافتی ما تقریباً با هزینۀ مهدکودک برابر است، فرزند خود را هم نمی‌بینیم، به خانه برگشتیم. گفتند از این تصمیم راضی هستید؟ نوعاً گفتند: بله، دیدیم خیلی بهتر است و آرامش داریم و در کنار فرزندان خود هستیم. در نتیجه این تصمیم برای ما رضایت خاطر به همراه داشت.
کشورهای غربی که خود بنیان گذار ورود حداکثری خانم‌ها به جامعه بوده‌اند، امروزه تجدید نظر می‌کنند چرا که آنها با گذر زمان آسیب‌های این کار را لمس کرده‌اند؛ بنابراین ما نباید حضور حداکثری بانوان در جامعه و رها کردن امور خانه و خانواده را ترویج کنیم و به چنین مباحثی دامن بزنیم، ما باید به معرفی حضرت زهرا (س) دامن بزنیم که فرمودند وقتی پیغمبر اکرم (ص) مسئولیّت بیرون از منزل را از روی دوش من برداشتند، به جز خدا هیچ موجودی نمی‌فهمد من چه اندازه خوشحال شده‌ام.
حضور متقیانه در جامعه
چهارمین نکته برای اشتغال بانوان در جامعه مطرح است حضور متّقیانۀ آنها در جامعه است، اگر بانویی بخواهد وارد جامعه شود و به محیط کار راه پیدا کند باید به این حضور دقّت کند و خود را با تمام روابط و مسائل الهی هماهنگ کند.
اول: حفظ امنیت
خانم باید دقّت کند که امنیّت‌ها را به مخاطره نیندازد. در این باره می‌توان به چهار امنیت اشاره کرد.
۱- امنیّت خود: خانم باید به گونه‌ای وارد شود که لطافت ایمانی و روح تقوایی او تحت تأثیر قرار نگیرد، گاهی اوقات بعضی از خانم‌ها را می‌بینیم که ایمان یا درجۀ تقوا و مراقبت‌های ایمانی که داشته‌اند را کم کم فراموش می‌کنند. همواره باید حریم‌ها را در ارتباط با مرد نامحرم حفظ کنند و محرم و نامحرمی را رعایت کنند که این از احکام الهی است. کمی جلوتر آیۀ قرآن کریم را عرض خواهیم کرد که خدا به زنان دستور داده است و از آنها رعایتی را خواسته است و باید این را جدّی بگیرند، اوّل باید به امنیّت ایمان و تقوای خود فکر کند.
۲- امنیّت محیط کار: محیط کار، محیط کار و تلاش است، خانم‌ها به گونه‌ای حضور پیدا نکنند که محیط کار تحت تأثیر قرار بگیرد، حتّی بخواهیم بگوییم محیط تبادل عاطفه بین مردان و خانم‌هایی که در آن محیط حضور دارند نشود. تبادل عاطفه بین زن و شوهر است و نباید به جامعه کشیده شود.
۳- امنیّت جامعه: همه باید به این موضوع فکر کنند و برای آن اهمیت قائل شوند، رفت و آمد خانم نباید به گونه‌ای باشد که درجۀ تقوای جامعه و عفاف جامعه را ولو ذرّه‌ای کاهش بدهد که خدای ناکرده در پیشگاه خدا مسئول خواهد بود.
۴- امنیت خانواده‌ها: اگر روابط بین زن و مرد در جامعه باز باشد و هیچ محدوده‌ای برای آن در نظر گرفته نشود، قطعاً آسیب‌هایی وارد خانواده‌ها خواهد شد. برای مثال اگر چشم مردها در طول روز از نگاه به جنس مخالف اشباع شود، وقتی به منزل می‌روند این انگیزه نسبت به همسر خود، در آنها کاهش پیدا می‌کند.
از طرف دیگر اشتغال بانوان یعنی حضور در جامعه؛ و حس خودنمایی را که خدا در زن‌ها قرار داده است و در مقابل شوهر بسیار فضیلت دارد را به جامعه آورده‌اند و در جامعه به گونه‌ای حضور پیدا کرده‌اند که حس خودنمایی او تأمین شده است، در این صورت وقتی به منزل باز می‌گردد، به صورت طبیعی انگیزه‌ای برای این‌که خود را برای شوهر آماده کند و آرایش کند وجود ندارد، چرا که این حس در جامعه ارضاء شده است.
نتیجه آن که بانوان باید تمام جوانب امنیّت را هنگام حضور در جامعه مدّ نظر داشته باشند؛ شاید امروزه حضور بانوان در جامعه در سطح جهان به گونه‌ای شکل گرفته است که این افکار مطرح نیست، یا حتّی توجّه به این مسائل را قبیح بدانند، امّا ما که با آنها کاری نداریم، بانوان مؤمن ما به خدا توجّه دارند و معیارهای خدایی برای آنها مطرح است و به گونه‌ای وارد می‌شوند که آسیبی در تقوای خودشان یا دیگران به وجود نیاید.
دوم: رعایت دستورالعمل قرآن
دستور قرآن کریم در ارتباط با مواجهۀ با نامحرم، دستور بسیار دقیق و زیبایی است، این مواجهه گاهی در محیط کار، محیط دانشجویی، مراکز خرید یا حتی منزل و غیره است. ممکن است در اجتماعات فامیلی نامحرم‌هایی حضور داشته باشند، زنان و مردان باید این دستورالعمل قرآن را مورد دقّت قرار دهند، در سوره نور دستورالعمل اوّل در مورد مردها صادر می‌شود:
«قُل لِلمُؤمِنينَ يَغُضّوا مِن أَبصارِهِم وَ يَحفَظوا فُروجَهُم ذٰلِكَ أَزكىٰ لَهُم إِنَّ اللَّـهَ خَبيرٌ بِما يَصنَعونَ»[3]
به مردان مؤمن بگو: چشمان خود را فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ کنند، این برای آنان پاکیزه تر است، قطعاً خدا به کارهایی که انجام می دهند، آگاه است.
اوّل با مقدّمۀ مراعات چشم بیان می‌کند و بعد هم حفظ دامن، گویا مراقبت از آن جا باید شروع شود و انسان باید چشم خود را کنترل کند، که هر چه دیده بیند دل کند یاد؛ در ادامه اثر این مراقبت را بیان می‌فرماید: «ذلِكَ أَزكى لَهُم» این برای پاکیزگی و رشد آنان بهتر است. در نهایت هم توجه می‌دهد که گوشه چشم پنهان از دیگران برای خدا آشکار است. در آیه بعد دستوری را برای زنان مؤمن بیان می‌کند:
«وَ قُل لِلمُؤمِناتِ يَغضُضنَ مِن أَبصارِهِنَّ وَ يَحفَظنَ فُروجَهُنَّ»
و به بانوان مؤمن بگو چشم‌های خود را فرو بیاندازند و دامن‌های خود را حفظ کنند.
تا این قسمت از آیه دستورالعمل قرآن بین مردها و زن‌ها مشترک است، اما در ادامه دستورالعملی مخصوص بانوان مطرح می‌کند:
«وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا»
زینت‌های خود را به نمایش نگذارند، مگر آن مقدار که خود به خود ظاهر می‌شود.
یعنی خود آنها چیزی از زینت‌هایشان را برای مردان نامحرم آشکار نکنند. زینت را به دو گونه معنا کرده‌اند، یکی زینت‌های افزودنی مثل جواهرات و آرایش، دوّم زینت‌های وجودی مثل موی سر و اندام و امثال این‌ها، این آیه می‌تواند شامل هر دو زینت شود، خصوصاً زینت‌های وجودی با توجّه به این که می‌فرماید: «زِينَتَهُنَّ؛ زینت‌های خود»، از این رو فقها موی سر را از زینت‌هایی دانسته‌اند که نباید آشکار شود.
همان طور که می‌دانید زینت‌های زنان اگر مقابل چشم مردها قرار بگیرد، در آنها اثر گذار خواهد بود؛ در برنامه الهی، ارتباط های خاص زن و مرد محدود به روابط زوجیت و داخل خانه است.
پاسخ به شبهه‌ای درباره حجاب
چندی پیش در مقاله‌ای می‌خواندم، نویسنده درباره این آیه اظهار نظر کرده بود و موی سر را از مواردی دانسته بود که قرآن پوشیدن آن را واجب نکرده است و به این بخش از آیه استناد کرده بود که می‌فرماید: «إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنهَا؛ مگر آن مقدار که خود به خود ظاهر می‌شود»؛ یعنی موی سر را از مواردی برشمرده که خود به خود ظاهر می‌شود.
اما این درست بر خلاف ادامۀ آیه است، چون در ادامۀ آیه می‌فرماید:
«وَ ليَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيوبِهِنَّ»
مقنعه‌های خود را به روی گریبان هایشان بیندازند.
خِمار یعنی سرپوش، روسری، مقنعه، جمع آن خُمُر است، بر زنان واجب است روسری خود را به گریبان خود گره بزنند یعنی اولاً باید سرپوش داشته باشند و ثانیا با آن هم سر و هم گریبانشان را بپوشانند. پس طبیعتاً غیر از گردی صورت بقیّۀ اعضا، گوش و بنا گوش و گردن و غیره پوشیده خواهد شد، این دستور قرآن کریم است.
ما نباید به حرف‌هایی که گفته می‌شود خیلی توجّه کنیم، ما هستیم و فرمان خدا، ما هستیم و قرآن کریم و ما هستیم و رهنمودهای نورانی چهارده نور مقدّس عصمت و طهارت (ع)، حضرت زهرا (س) باید الگوی بانوان مؤمن و متّقی باشد.
[1]– سورۀ النساء، آیه 34.
[2]– وسائل الشيعة، ج20، ص: 172 و جامع أحاديث الشيعة (للبروجردي)، ج 25، ص 506.
[3]– سوره نور، آیه ۳۱.
سلام وقت‌بخیر
وظایفی که برای شوهران گفتید رو در قرآن دیده ام ولی وظایفی که برای زنان گفتید را پیدا نکردم.
با سلام و احترام
برخی از موارد آیات در مقاله ذکر شده.
برخی از آیات با لفظ مذکر آمده اما منظور همه افراد است و زن و مرد ندارد.
برخی از موارد هم برگرفته از محتوای قرآنی است.
برخی از موارد هم برگرفته از روایات و مبانی اسلامی است.