فواید و آداب استحمام
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
در طب سنتی ایران، استحمام هم یک روش پاکسازی است و هم یک روش ماساژ، ورزش و فعالیت دادن بدن است. از طرفی حمام کردن یکی از روش‌های آرامبخش است. در واقع به نوعی با بسیاری از عوامل سلامتی ارتباط دارد. در این مقاله ضمن بررسی فواید استحمام آداب آن را بیان می‌کنیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- فواید استحمام
- نشاط و آرامش
- ایجاد شرایط بازی و نشاط برای کودک
- افزایش بهره‌وری و تمرکز
- افزایش خون‌رسانی
- باز کنندۀ منافذ پوستی
- آداب استحمام
- پرهیز از نوشیدن آب سرد
- توجه به وضع معده
- مضرات استحمام با معده پر و خالی
چکیده
- فواید استحمام عبارت‌اند از:
- نشاط و آرامش
- افزایش بهره‌وری و تمرکز
- افزایش خون‌رسانی
- بازکنندۀ منافذ پوستی
- آداب استحمام عبارت است از:
- پرهیز از نوشیدن آب سرد
- توجه به وضع معده
- قلب سرد، مغز سرد و کبد سرد از عوارض نوشیدن آب سرد در حمام و یا بعد از حمام است. بنابراین باید یک چیزی حدود یک ربع یا بیست دقیقه فاصله بیندازید تا آن سرخی و حرارتی که در بدن بعد از حمام ایجاد شده است فرو بنشیند، بعد از آن اگر عطش دارید آب بنوشید وگرنه به دست خود اندام‌هایی که برای انجام افعال خود و بهره‌وری از قوای خود نیاز به حرارت مناسب دارند، سرکوب کردید. همان‌گونه که امام صادق (ع) می‌فرمایند: از نوشیدن آب سرد در حمام حذر کن، زیرا که معدۀ تو را تباه می‌کند.
- استحمام با معدۀ پر از غذا سبب می‌شود که تمام قوای هاضمۀ خود را به سطح پوست و بدن و عضلات منحرف کنید و هضم بسیار ناقص انجام شود. خصوصاً بیشترین ضرر خود را بعد از معده به قوای مغزی وارد می‌کند. در حالت گرسنگی شدید هم که قوای زیادی از بدن می‌رود یعنی بدن نیاز به انرژی دارد شما به واسطۀ حمام انرژی مضاعفی از آن می‌گیرید، بنابراین به بدن فشار وارد می‌شود. پس ساعت استحمام را حتماً باید با غذا تنظیم کنید که نه خالی بودن و نه پری معده را داشته باشید.
فواید استحمام
بحث استحمام بحثی است که هم یک روش پاکسازی است، هم یک روش ورزش و ماساژ و فعالیت دادن بدن است و هم یکی از روش‌های آرامبخش است و در بحث اعراض نفسانی وارد می‌شود و در معنای کلی به نوعی با دامنۀ وسیعی از عوامل سلامتی ارتباط دارد.
۱. نشاط و آرامش
به یاد داشته باشید حمام نشاط‌بخش و آرامش بخش است. از این خصلت استحمام در مواقعی استفاده می‌شود که لازم است آن فرد مورد نظر شما یک مرحله‌ای از آرامش از تجدید قوا و از احساس دوباره برگشتن به حالت آرامش و نشاط را تجربه کند و دوباره قوای خود را تجدید کند، از حمام به راحتی و به سهولت می‌شود استفاده کرد، خصوصاً اگر با حس نشاط همراه باشد.
ایجاد شرایط بازی و نشاط برای کودک
به فرض اگر موضوع شما بچه و کودک است، لازم است این بچه بازی و نشاط در حمام داشته باشد، مثلاً یک زمانی را برای آب بازی او و برای احساس خوشایند او در نظر بگیرید، اصلاً حمام را بری بچه‌ها خشن و دردناک نکنید، حمام را ترسناک و آزارنده نکنید، در واقع بچه باید با میل و رغبت به سمت حمام برود و از آن احساس نشاط و احساس خوشایندی داشته باشد تا آن اثرات را داشته باشد. برای بزرگسال هم همین‌طور است، هر وقت احساس خستگی، احساس دلگیری، احساس رخوت و کسالت در بدن به وجود آمد، می‌تواند برای نشاط بخشی و ایجاد حس آرامش از حمام استفاده کند.
البته ناگفته پیدا است که وقتی ما بحث‌های حمام را در طب ایرانی مطرح می‌کنیم، بهترین حمام‌ها، حمام‌های ایرانی قدیم هستند. همان حمام‌هایی که چهار بیتی هستند، چهارخانه هستند و هر خانه کارهایی انجام می‌شود و تأمل‌هایی دارد و آدابی دارد، اثرگذاری این‌ها خیلی قوی و بهتر است. امّا فعلاً همین حمام‌های کوتاه و دوش گرفتن‌ها که در منزل‌ها موجود است، می‌تواند مقداری از آن اهداف را تأمین کند.
۲. افزایش بهره‌وری و تمرکز
باز یکی از فواید حمام کردن راهکاری برای افزایش بهره‌وری در ساعات قبل از امتحانات و قبل از مسابقات و قبل از تمرکز برای کار مهم است که باعث می‌شود خیلی راحت ذهن تخلیه شود، یک آرامش به کل وجود بدن می‌دهد، گردش خون‌رسانی بدن را به نوعی تنظیم می‌کند و باعث می‌شود فرد دوباره قوای خود را به دست بیاورد و بتواند با یک حضور ذهن بهتر و یک تجدید قوای بهتر در آن امر مهم حاضر شود.
۳. موجب افزایش خون‌رسانی
باز به این نکته اشاره کنم ورزش و ماساژ هر دو در حمام وجود دارند. یعنی نوعی از ورزش و ماساژ اصلاً مرتبط با استحمام است. به خاطر همین همیشه در طب ایرانی حمام را یکی از راهکارهای افزایش خون‌رسانی در نظر می‌گیرند و شما هم می‌توانید در حمام‌ها با روش‌های کیسه‌کشی، با روش‌های ماساژ عضلانی، با تحرکات خاص در مرحلۀ شستشوها از افزایش خون‌رسانی بهره ببرید.
۴. باز کنندۀ منافذ پوستی
حمام به طور خاص باز کنندۀ منافذ سطح بدن است یعنی باز کنندۀ مسام بدن است که باعث می‌شود تنفس پوستی بهتر شود، چرک‌ها و آلاینده‌ها در سطح بدن کمتر شود و به واسطۀ این‌که تنفس پوست بهتر می‌شود، اکسیژن‌رسانی عمومی بدن بالاتر می‌رود، بنابراین قوای مغزی و قلبی بالا می‌رود.
پس اگر بخواهیم فواید حمام کردن را بشماریم یکی دیگر نفس کشیدن عمومی پوستی است که تقریباً ارزشی به اندازۀ تنفس ریوی دارد. تنفس پوستی در طب ایرانی و حتی در طب جدید مورد تأکید است و اگر به خوبی انجام شود می‌تواند توانایی‌های شما را بالا ببرد. سم‌زدایی، از بین بردن سموم سطح بدن و پاک کردن سطح بدن، از فواید حمام برای بالا بردن قوای قلبی، مغزی و افزایش توانایی‌ها است.
آداب استحمام
۱. پرهیز از نوشیدن آب سرد
یکی از نکات مهم در بحث حمام و آداب این است که سریعاً بعد از حمام یا وقتی که داخل حمام هستید آب سرد ننوشید. در مورد عوارض آب سرد نوشیدن و ضررهایی که به بدن وارد می‌کند در بحث خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها مفصل بحث می‌شود. امّا اینجا به طور خاص می‌خواهم دربارۀ عوارضی که نوشیدن آب سرد بعد از حمام دارد اشاره کنم.
قوای مغزی و قوای قلبی و همچنین قوای کبدی که به خاطر حمام و استحمام گرم شده است و حرارت در آن ایجاد شده است، به واسطۀ ورود آب سرد در بدن است آسیب خیلی جدی می‌بیند و ناگفته هم پیدا است که وقتی قوای قلبی و مغزی و کبدی شما آسیب دید، تمام اهداف روحی و تربیتی شما نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
مضرات نوشیدن آب سرد
به واسطۀ این‌که بدن خصوصاً داخل بدن از حرارت حمام گرم شده است و اندام‌ها به واسطۀ این حرارت نوعی طلب آب و خنکی در آن‌ها پیدا شده است، چنانچه آب سرد نوشیدید، یعنی آب سرد را بدون این‌که حدت آن شکسته شود نوشیدید؛ در این صورت نفوذ سردی آن به سمت اندام‌های مهم مثل قلب و مغز و کبد کشیده می‌شود و سردی خود را در این اندام‌ها نشان می‌دهد.
بنابراین قلب سرد، مغز سرد و کبد سرد از عوارض نوشیدن آب سرد در حمام و یا بعد از حمام است. حتماً باید یک چیزی حدود یک ربع یا 20 دقیقه فاصله بیندازید تا آن سرخی و حرارتی که در بدن بعد از حمام ایجاد شده است فرو بنشیند، حس گرما در درون بدن شما فرو بنشیند، آرام شود بعد از آن اگر عطش دارید آب بنوشید وگرنه به دست خود اندام‌هایی که برای انجام افعال خود و بهره‌وری از قوای خود نیاز به حرارت مناسب دارند، سرکوب کردید، سرد کردید و می‌توانید به آسانی با این راهکار جلوی آن را بگیرید.
سطح بدن شما بعد از حمام خیلی باز است، شما هم از شوینده‌ها استفاده کردید و این منافذ را باز کردید یعنی یک لایه از سلول‌های مرده را پاک کردید و منافذ باز شدند و هم به واسطۀ حرارت هوای حمام منافذ بدن باز می‌شود. وقتی هوای بیرون خارج است مسام بدن گشایش پیدا می‌کند. بنابراین جریان از درون به بیرون خیلی تسهیل می‌شود.
وقتی که سطح منافذ بدن باز است، گشایش پیدا کرده است و شما سریعاً آب سرد نوشیدید، یک حرکت از درون به بیرون از روح و قوای حیاتی ایجاد می‌شود و باعث می‌شود طول عمر شما کوتاه شود. یعنی شما مقداری از روح و قوای حیاتی خود را به واسطۀ آب سرد نوشیدن از دست می‌دهید، ناگهان درون بدن را هم سرد می‌کنید و گریز روح از درون به سطح بدن را ایجاد می‌کنید.
بنابراین بدن شما قوای حیاتی مهم خود را به مقداری از دست می‌دهد، حرارت غریزی سرکوب می‌شود، انرژی حیاتی سرکوب می‌شود و نتیجۀ بسیار مضر آن در نهایت طول عمر و در کوتاه مدت کاهش قوای قلبی و مغزی شما است. حتی در روایت هم به این نکته اشاره شده است. حضرت امام صادق (ع) می‌فرمایند: از نوشیدن آب سرد در حمام حذر کن، زیرا که معدۀ تو را تباه می‌کند.[1] حالا در این روایت به بحث معده اشاره شده است، امّا اندام‌های دیگری هم مثل کبد، مثل قلب و مغز هم از این آب سرد نوشیدن آسیب خواهند دید.
به یاد داشته باشیم فقط آب سرد موضوع نیست، هر چیز سرد را خوردن یا آبمیوۀ سرد باشد، حتی مواد غذایی سرد هم اگر باشد خوردن آن‌ها بعد از حمام یا در حمام باعث می‌شود همین عوارض آب سرد نوشیدن را ایجاد کند و به بدن و قوای درونی ما آسیب جدی وارد کند. حتماً نکته را در نظر داشته باشید که از آداب مهم استحمام برای کسانی است که می‌خواهند از قوای مغزی و قلبی خود بهتر استفاده کنند.
۲. توجه به وضع معده
یکی دیگر از نکات تدبیر حمام این است که وضع معده را در هنگام استحمام در نظر داشته باشیم. یعنی وقتی می‌خواهید حمام کنید نه خیلی گرسنه باشید و نه معده خیلی پر باشد. یعنی هم حمام با معدۀ پر مضر و بیماری‌زا است و هم حمام با معدۀ بسیار خالی خطرناک است. بهترین ساعت حمام این است که ساعتی قبل از وعدۀ غذا باشد، امّا خیلی گرسنه نباشید. یعنی یک ساعت گرسنگی طولانی را طی نکرده باشید.
به عنوان مثال فرض کنید شما سه وعدۀ غذایی صبحانه، نهار، شام را که می‌خورید هر ساعتی که مناسب شما است یک ساعتی قبل از نهار یا یک ساعتی قبل از شام که خیلی گرسنه نیستید، یعنی چند ساعت قبل وعدۀ غذایی قبلی را دریافت کردید، الآن معده خیلی خالی نیست، معده پر هم نیست، بنابراین ضرری به بدن نمی‌رسد.
مضرات استحمام با معده پر و خالی
این‌که می‌گوییم به بدن ضرر نمی‌رسد به یاد داشته باشید وقتی که معده از غذا انباشته است و شما حمام می‌کنید، تمام قوای هاضمۀ خود را به سطح پوست و بدن و عضلات منحرف می‌کنید و باعث می‌شود هضم بسیار ناقص و بدی پیدا کند و مضر است. خصوصاً بیشترین ضرر خود را بعد از معده به قوای مغزی وارد می‌کند.
در حالت گرسنگی شدید هم که قوای زیادی از بدن می‌رود یعنی بدن نیاز به انرژی دارد شما به واسطۀ حمام انرژی مضاعفی از آن می‌گیرید، بنابراین به بدن فشار وارد می‌شود. پس ساعت استحمام را حتماً باید با غذا تنظیم کنید که نه خالی بودن و نه پری معده را داشته باشید. اگر که با پر بودن معده به حمام بروید آن غذای نیمه هضم شده یا غذای ناقص هضم شده در مجاری کبدی شما هم واقع می‌شود، جریان پیدا می‌کند بعد یک سری بیماری‌های دیگر هم ایجاد می‌شود که ما به آن سُده می‌گوییم یعنی گرفتگی در مجاری.
این سُده‌ها اول با آغاز یک سری بیماری‌هایی هستند که مفصل است، نمی‌خواهیم وارد آن شویم. فقط بدانید بدن خود را یا بدن کودک، جوان خود را بیمار می‌کنید که تحت مدیریت شما هستند، حواس خود را جمع کنید که ساعت‌های حمام را در ساعت پری یا خالی بودن معده قرار ندهید.
حضرت امام صادق (ع) هم می‌فرمایند: سه چیز است که بدن را فرسوده می‌کند و حتی شاید فرد را بکُشد. اولین چیزی که می‌گویند حمام رفتن با شکم پر است.[2] مطلب خیلی مهمی است حتماً حمام رفتن با شکم پر سریعاً بعد از غذا با معدۀ انباشته از غذا را ترک کنید، خصوصاً در کودکان که حواس آن‌ها به این مسائل جمع نیست و ممکن است که خود آن‌ها بخواهند یک کارهایی را انجام بدهند، مدیریت کنید.
گفتم اولین آسیبی که می‌رسد به مغز است و آسیب بعدی به قوای کبدی به واسطۀ آن سُده‌ها و آن گرفتگی‌ها است و همچنین آسیب به قوۀ حیاتی بدن است. یعنی قوای قلبی شما هم آسیب می‌بیند چرا که وقتی معده انباشته است و قوایی ندارد، نیرویی ندارد برای این‌که هضم خود را انجام بدهد، فشار بیش از حدی به قوای حیاتی و درونی شما وارد می‌شود.
بنابراین هر سه مرحله از قوای شما قوای قلبی، قوای مغزی، قوای کبدی که اندام‌های رئیسی شما هستند به این واسطه تحت تأثیر قرار می‌گیرد و به بدن شما آسیب وارد می‌شود.
[1]. ترجمه من لا يحضره الفقيه، ج1، ص149.
[2]. ترجمه من لا يحضره الفقيه، ج1، ص 170.