تأثیر آب و هوا بر تربیت

یکی از عوامل مهم سلامتی در طب سنتی ایرانی آب و هوا است. هوا در طبّ ایرانی به عنوان یک بحث اصلی در ساخت جسم و روح (روح طبی، فکر) مطرح است. در طبّ ایرانی هوا را غذای روح می‌دانند و کیفیّت هوا روی ساخت کیفیّت روح شما نیز بسیار تأثیر می‌گذارد. اگر هوای مناسب در اختیار کسی قرار بگیرد که کار او در ارتباط با مسائل فکری، یادگیری و تمرکز است شخص می‌تواند مسائل خود را به درستی انجام دهد. برخی از مباحث مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• منظور از آب و هوا
• غذای روح
• اهمیت موضوع آب و هوا
• تدابیر فصل‌ها
• ویژگی‌های مسکن
• اقلیم‌های هفت‌گانه
• پوشش
• تأثیر  آب و هوا بر غذا
• تأثیر اقلیم بر خصوصیات فردی
• نقش پوشش در تربیت

تأثیر آب و هوا بر تربیت

در طب سنتی ایرانی شش عامل را به عنوان عوامل سلامتی‌بخش می‌شمارند. یکی از آنها آب و هوا است. قرار است دربارۀ بحث تأثیر هوا بر تربیت و پرورش جسم و جان شما و کودکان شما صحبت کنیم. چیزی که در طب ایرانی به آن الاهویه می‌گویند. ابتدا می‌خواهیم دامنۀ کلام هوا یا به قولی الاهویه را مشخّص کنیم و بدانیم وقتی وارد مباحث آب و هوا در طبّ ایرانی می‌شویم با چه مباحثی رو به رو هستیم و با چه دامنه‌ای مواجه می‌شویم و می‌توانیم با آن روی مسائل تربیتی تأثیر گذار باشیم.

منظور از آب و هوا

این واژه غیر از آن سادگی ابتدایی که دارد خیلی وسیع است. بحث الاهویّه یا آب و هوا در طبّ ایرانی به صورت طبیعی شامل مباحث کیفی هوا می‌شود. یعنی تمام مباحث مربوط با آلاینده‌ها، تأثیر آلاینده‌ها بر سلامت جسم و سلامت روح. تأثیری که حتّی غبار یعنی به صورت آلاینده‌های فیزیکی بر سلامت جسم و روح می‌گذارد، سموم، میزان اکسیژن در هوا که به صورت هوای پاک در طبّ ایرانی با آن رو به رو هستیم، تمام این‌ها تأثیر ویژه می‌گذارد و جزء قسمت اصلی بحث الاهویّه است.

غذای روح

 به یاد داشته باشیم که بحث هوا در طبّ ایرانی نه تنها به عنوان یک بحث حاشیه‌ای، بلکه به عنوان یک بحث اصلی در ساخت روح مطرح است. در طبّ ایرانی هوا را غذای روح می‌دانند. یعنی برای ساخت اجزای روح از اجزای هوا استفاده می‌کنند، بهره می‌برند و در مورد آن صحبت می‌کنند. این را بدانید که کیفیّت هوا در طبّ ایرانی روی ساخت کیفیّت روح شما بسیار تأثیر می‌گذارد و اگر هوای مناسب در اختیار کسی قرار بگیرد که کار او در ارتباط با مسائل روحی، مسائل فکری، تمرکز، یادگیری و حتّی ساخت اجزاء جسمی است -که می‌دانید بدون ارتباط با اجزاء رئیسه یعنی قلب و مغز نیست- شخص می‌تواند مسائل خود را به درستی انجام دهد. بنابراین باید روی کیفیّت هوا خیلی تمرکز داشته باشد.

اهمیت موضوع آب و هوا

 یکی از مباحثی که در طبّ ایرانی به آن اشاره می‌شود که به علّت اهمّیّت آن در زمان خیلی کوتاه می‌تواند تأثیر خود را بر سلامت جسم و جان بگذارد همین بحث هوا است. گفته می‌شود فرض کنید شما دو سه شبانه روز بتواند بدون غذا زندگی کنید و آسیبی هم به شما نرسد. حتّی هفته‌ها بدون غذای سالم و غذای مناسب با مختصر چیزی، حتّی با مواد ناسالم بتواند زندگی کند و سلامت و حیات خود را حفظ کنید.

 امّا با کمتر از چند دقیقه نرسیدن هوای سالم شما کلّ حیات را از دست خواهید داد و ارتباط روح با بدن شما کاملاً منقطع خواهد شد و این از آن مسائلی است که نشان می‌دهد هوا در مسائل سلامت جسم و جان بسیار مؤثّر است که از همان جا هم به تأثیر آن بر روی روح و قلب و مسائل مرتبط با یادگیری پی می‌بریم و می‌فهمیم که حتماً باید در مورد تدابیر آن مطالب ریزی را یاد بگیرم.

تدابیر فصل‌ها

نکتۀ مهمّ بعدی که در بحث الاهویه در مورد آن صحبت می‌شود تدابیر فصول است. ما در این مبحث یاد می‌گیریم که چطور در فصل‌های چهارگانه با بدن خود برخورد کنیم و مسائل پیرامون جسم و روح را که با مسائل تربیتی مرتبط می‌شوند رعایت کنیم تا بهترین بهره را در هر فصل داشته باشیم که به همین نکته که با آن مرتبط است اشاره خواهم کرد.

تدابیر فصول از آن نکات بسیار مهمّی است که باعث می‌شود شما یکسانی و یک دستی و نحوه و روش زندگی خود را تغییر بدهید و یک تجدید نظری کنید و یاد بگیرید که در فصول مختلف باید نحوه زندگی‌های مختلف داشته باشید تا بهترین بهره را برای سلامت جسم و روح خود داشته باشید.

ویژگی‌های مسکن

باز نکتۀ خیلی مهمّ دیگری که در بحث الاهویّه مورد بحث قرار می‌گیرد و نکات ریزی در تدابیر آن آمده است که حتماً با تربیت کودکان شما در ارتباط است بحث خصوصیّات مسکن است. این‌که یک خانه چطور باید ساخته شود؟ از چه مصالحی باید ساخته شود و هوا چگونه در این خانه جریان داشته باشد؟ پنجره‌ها در هر اقلیمی چگونه باید تنظیم شوند؟ نور از چه سمتی باید به این خانه بتابد؟ آب، خاک در هر اقلیم چه تأثیری روی افرادی که در آن‌جا مسکن گزیدند دارند؟ دریا در کدام طرف شهر باشد آن شهر چه خصوصیّتی پیدا می‌کند؟ کوه در کدام طرف شهر باشد چه خصوصیّاتی پیدا می‌کند؟ جنس خاک هر منطقه چه باشد افراد آن چه خصوصیّات از لحاظ جسمی و روحی و روانی و اخلاقی پیدا می‌کنند.

 همۀ این‌ها نکات بسیار ریزی است که با در نظر گرفتن آن‌ها می‌توانید به تفاوت‌های روش تربیتی در هر منطقه و اقلیمی و هر مسکنی پی ببرید و همچنین با تغییر مسکن و شرایط مسکن خود و نکاتی که در طولانی مدّت در بحث طرّاحی‌های ساختمان در نظر گرفته می‌شود بدانید که می‌توانید روی مسائل پرورش جسمی و روحی خود و فرزندان خود تأثیر بگذارید. این هم از نکات بسیار مهم است.

اقلیم‌های هفت‌گانه

 همچنین نکاتی در مورد اقلیم‌ها، اقالیم هفت‌گانه که در کلّ کرۀ زمین از دیدگاه طبّ ایرانی تعریف شده است و این‌که هر اقلیمی چه خصوصیّاتی دارد و باید در مورد آن صحبت‌هایی شود که بدانیم اگر در این منطقه هستیم ما در چه اقلیمی هستیم و چه خصوصیّاتی دارد و اقلیم‌های دیگر هر کدام مباحثی است که در الاهویّه مطرح می‌شود.

پوشش

بحث پوشش هم از آن مطالب بسیار مهمّی است که باز به خاطر این‌که در ارتباط با هوای اطراف ما است ما در بحث الاهویّه در کتب طبّ ایرانی داریم و بعضی مثال‌هایی که درباره آن وجود دارد این نکته و اثر پوشش بر تربیت را روشن‌تر خواهد کرد.

تأثیر  آب و هوا بر غذا

مادّۀ اوّلیّه‌ای که برای ساختن جسم و روح طبّی شما استفاده می‌شود از غذا وارد بدن شما می‌شود. به عبارتی سبب مادّی این جسم و روح شما غذا است. امّا یک سری اسباب دیگری است که بر این سبب اوّلیّه و مادّی شما تأثیر می‌گذارد و خصوصیّات و کیفیّت آن را تغییر می‌دهد. یعنی باعث می‌شود شما در شرایطی قرار بگیرید که با خوردن یک مادّۀ غذایی ثابت امّا در شرایط متفاوت مادّۀ جسم و روح شما متفاوت شود. بنابراین عکس العمل‌های جسمی و روحی شما هم متفاوت شود، پس تأثیر پذیری از مسائل تربیتی شما هم متفاوت شود.

فرض کنید که الآن تابستان است. در فصل تابستان یک مادّۀ غذایی که کیفیّتش نه گرم است، نه سرد است، نه تر است، نه خشک است. ما به این‌ها غذای مطلق می‌گوییم. یا اگر کیفیّتی دارد این کیفیّت آن‌قدر ملایم است که اثر دوایی بر بدن شما نمی‌گذارد. یعنی کیفیّات بدن شما را تغییر نمی‌دهد. یک چنین مادّۀ غذایی که خود آن یک حالتی از خنثی بودن را با خود دارد و فقط به بدن شما غذا می‌رساند نه کیفیّات را، در بدن شما وارد می‌شود در حالی که فصل گرما و اوج گرمای تابستانه است.

تأثیری که این اوج گرمای تابستانه با یک مکانیزم پیچیده بر نوع هضم و تغییرات این مادّۀ غذایی در بدن شما می‌گذارد این است که نهایتاً خلط صفرا از اخلاط چهارگانه از این مادّۀ غذایی بیشتر ساخته می‌شود. وقتی این خلط گرم و خشک به خاطر طبیعت گرم و خشک تابستانه بیشتر ساخته شد شما یا کودک شما بی‌قرارتر، پرخاشگرتر، بدخواب‌تر می‌شود و همۀ این‌ها روی مسائل تربیتی تأثیر می‌گذارد.

اگر الآن که فصل گرما است و این غذایی که شخص خورده است این تغییرات را پیدا کرده است و اگر شما این نکتۀ ظریف را در این‌جا ندانید که چگونه با یک تدبیر ریز می‌توانید ساخت این مادّۀ صفرا را کنترل کنید تا این عوارض را ایجاد نکند، یادگیری این تدابیر ساده به شما کمک خواهد کرد که آن پرخاشگری و بی‌قراری و آن مقاومت در مقابل خواب و بدخواب شدن را اصلاح کنید و راحت‌تر مسیر تربیتی خود را طی کنید.

 حالا فرض کنید همین مادّۀ غذایی ثابت را فرد در فصل زمستان مصرف می‌کند. سردی و تری هوا خصوصاً اوج سرما باعث می‌شود همان مادّۀ غذایی ثابت که وارد بدن می‌شود، وقتی تحت تأثیر قوای داخلی بدن قرار می‌گیرد باز در یک مکانیسم پیچیده و دقیق تولید خلط بلغم از اخلاط چهارگانه بیشتر شود و تولید آن بالاتر برود. چه نتیجه‌ای می‌توان گرفت؟ فرد و کودکی که دارد آن را می‌خورد کمی کسل‌تر و بی‌حال‌تر می‌شود، بی‌رغبت‌تر می‌شود، سنگین‌تر می‌شود و باعث می‌شود کمی خواب آلودگی بیشتری پیدا کند و نسبت به همان مادّۀ غذایی ثابت -که در تابستان یک چنین عکس العملی برای آن مادّۀ غذایی ایجاد شده بود- در زمستان یک عکس العملی دیگری داشته باشد.

شما اگر برنامۀ غذایی مناسب در دو فصل مختلف نداشته باشید، یعنی تغییرات مناسب هر فصل را در نظر نگرفته باشید با تعجّب رو به رو خواهید شد و نمی‌دانید چرا چنین اتّفاقی برای فرد افتاده است، در حالی که کاملاً منطقی و طبیعی است. می‌خواهم بگویم یک مسئله به این سادگی می‌تواند در عملکرد شما در مسائل تربیتی کودک تأثیرگذار باشد.

تأثیر اقلیم بر خصوصیات فردی

 باز هم در مسائل الاهویه و تأثیر آن بر تربیت نکتۀ دیگری را اشاره می‌کنیم و آن هم این است که اقلیم‌های مختلف و مناطق آب و هوایی مختلف در افراد و قدرت افراد و ساختار جسمی و روحی افراد تأثیر می‌گذارند. به همین خاطر برخورد والدین با کودکان اقلیم‌های مختلف و مناطق آب و هوایی مختلف باید متفاوت باشد. فرض کنید در منطقه‌ای که سردسیر است، مناطق کوهستانی و مناطق سردسیر این افراد جسم بسیار قوی پیدا می‌کنند، بافت عضلانی بسیار قوی پیدا می‌کنند. برعکس در مناطق گرمسیر یا مناطقی که گرمای معتدل دارند بافت عضلانی کمتر و ضعیف‌تر پیدا می‌کنند.

 ساختار جسمی کودکان مناطق سردسیر طوری است که اگر پدر و مادرها بخواهند روی این‌ها کارهای عضلانی انجام بدهند، مثلاً پرورش جسمی به این‌ها بدهند و این‌ها را ورزشکار کنند و از لحاظ قوا و توانمندی‌های جسمی روی این‌ها کار کنند زمینه‌های این‌ها خیلی خوب و بالا است و از طرفی چون بافت عضلانی خیلی خوبی دارند قدرت نگهداری آن حرارت پایۀ غریزی درون بدن خود را دارند و اگر خوب یاد بگیرند که چطور با بدن برخورد کنند طول عمرهای خیلی خوبی هم دارند.

دانستن چنین نکتۀ کوچکی می‌تواند در انتخاب مسیر پرورشی بچّۀ شما کاملاً تأثیر بگذارد. یا افرادی که می‌خواهند در هر اقلیمی بنا بر اقالیم هفتگانه در کشورها و منطقه‌های مختلف تصمیم بگیرند که مسیر کار فکری خود را در چه زمینه‌ای تنظیم کنند، با دقّت به این‌که حالا رطوبت آن منطقه بالا است، حرارت آن در چه سطحی است، تری و خشکی آن در چه سطحی است می‌توانند تنظیم کنند که چه نوعی از فعّالیّت جسمی یا روحی یا فکری یا کارهایی که مربوط به مسائل تربیتی است متناسب‌‌تر با توانایی‌ها است، کما این‌که می‌بینیم یک منطقه در مورد یک علم خاص پیشرفت خاصّی پیدا می‌کنند و یک منطقه در مورد یک ورزش خاص پیشرفت خاصّی پیدا می‌کنند. این بستگی به آن توانایی‌هایی دارد که بنا بر مبحث اقلیم در جسم و روح افراد آن منطقه ایجاد می‌شود.

نقش پوشش در تربیت

شاید این نکته برای شما تجربه شده باشد که نوع لباسی که می‌پوشید در زمانی که می‌خواهید یک کار فکری یا کار پرورشی در مجموع روی خود انجام بدهید تأثیر دارد. اگر ریزبین باشید حتماً زوایایی از آن را تجربه کردید. مثلاً اگر لباسی که می‌پوشید خیلی تنگ باشد و شما را فشار بدهد، خصوصاً آن مناطقی که روی اندام‌های اصلی و اعضای رئیسۀ شما است مثلاً اطراف قلب شما، اطراف سیستم تنفّس شما فشار بیش از حد ایجاد کند و خیلی تنگ باشد.

یا ناحیه‌ای که فرض کنید کلاه تنگ پوشیده باشد یا خانم روسری خیلی محکمی بسته باشد، خصوصاً اگر روی سیستم جمجمۀ شما فشار بیش از حدّی وارد کند یا کلّاً بدن را از لحاظ این‌که تنفّس را تحت تأثیر قرار می‌گیرد بیش از حد فشار بدهد و لباس تنگ باشد باعث می‌شود بی‌قرارتر شوید. تمرکز شما به هم بریزد و هر وقت که می‌خواهید روی مسئله‌ای که قبلاً خیلی راحت روی آن تمرکز می‌کردید و راحت در مورد آن اظهار نظر می‌کردید و فکر می‌کردید و کار می‌کردید الآن این نوع پوشش تأثیر می‌گذارد روی این‌که آن توانایی شما تحت تأثیر قرار بگیرد و تغییر کرده باشد.

 پوشش‌ها می‌تواند تنفّس پوست شما را تحت تأثیر قرار بدهد. یک قسمت اصلی از تنفّس ما به واسطۀ تنفّس پوستی است. می‌تواند روی خروج سموم، یعنی پاکسازی‌های پوست مانند تعریق شما تأثیر قابل توجّهی بگذارد. عرق از آن مطالب بسیار مهم است که اگر جلوی آن را با دست خود بگیرد، چه به واسطۀ نوع پوشش خود و چه به واسطۀ موادی که در مواضع عرق استفاده می‌کنید روی سلامت خود خیلی تأثیر می‌گذارید و کارهای خیلی خطرناکی می‌تواند در این زمینه انجام شود.

 از لحاظ تنظیم حرارت مناسب بدن، این‌که آن پوششی که دارید آیا حرارت مناسب بدن شما را متناسب با مزاج شما تأمین می‌کند یا نه، این هم خیلی تأثیر گذار است. این را هم باید در نظر بگیرید و همچنین خون‌رسانی مناسب به قلب و اندام‌های حیاتی که در آن نقاط فشار مانند یقۀ لباس، ناحیۀ کمری لباس، ناحیۀ سینۀ لباس می‌تواند تأثیر بگذارد که مبحث پوشش می‌تواند به این واسطه در مسائل تربیتی شما تأثیر گذار باشد.

جمع‌بندی

نتیجۀ نهایی آن‌که حواس ما باشد در طبّ ایرانی، الاهویّه، آب و هوا با خصوصیّاتی که گفتم تأثیر چشم‌گیری روی نشاط شما، قوای یادگیری شما، مسائل تربیتی شما دارد و بدون یک روح پاک از آلاینده‌ها و یک بدن پر توان برای یادگیری، ورود به مسائل تربیتی برای شما بسیار سخت و نفس‌گیر خواهد بود.

دکتر مژده پورحسینی