آثار خوردن غذای داغ و غذای سرد

یکی از تدابیر تغذیه که در طب ایرانی به آن پرداخته می‌شود توجه به دمای غذا است. غذا باید دمای متعادل و مناسبی داشته باشد. غذای داغ و غذای سرد هر دو دارای آثاری هستند که مانع هضم درست غذا می‌شوند. برخی از مطالب مطرح شده در این مقاله عبارتند از:  

• توجه به دمای غذا
• پرهیز از خوردن غذای داغ
• آثار خوردن غذای داغ
  • لذت نبردن از غذا
  • خوب جویده نشدن غذا
  • بالا رفتن حرارت معده و اختلال در هضم
• بیان روایات در پرهیز از غذای داغ
• راه‌کارهایی برای پیشگیری
• پرهیز از خوردن غذای سرد
• آثار خوردن غذای سرد
• نظم در ساعت غذا

توجه به دمای غذا

در این مقاله دربارۀ یکی از مسائل مهم در تدابیر تغذیه که تأثیر روی عادات شما می‌گذارد بحث می‌کنیم. این عادات روی نحوۀ رفتاری شما تأثیر می‌گذارد، روی مسیر تربیتی شما تأثیر می‌گذارد. می‌خواهیم در این مورد با شما صحبت کنیم. قصد داریم ببینیم غذا از نظر دمای آن، یعنی داغی یا سردی، چه تأثیری روی هضم یا سایر شرایط جذب و بهره‌وری از غذا می‌گذارد.

ببینید یک وقت ما از دیدگاه طب ایرانی می‌خواهیم گرمی و سردی را بالقوه بررسی کنیم. یعنی می‌خواهیم ببینیم آیا مزاج یک غذا، طبع یک غذا، به گرمی می‌زند یا به سردی می‌زند؟ (طبع غذا گرم است یا سرد است؟) این یک علم است، باید آن را به دست بیاوریم و در تعامل با بدن آن را بررسی کنیم. (غذای گرم یا سرد) با برخی مزاج‌ها سازگار است و با برخی از مزاج‌ها ناسازگار است. امّا یک وقتی داریم گرمی و سردی را از دیدگاه بالفعل بررسی می‌کنیم.

یعنی الآن دمای این غذا بالا است؟ یا دمای آن پایین است؟ یعنی حرارت بالفعل را داریم بررسی می‌کنیم. از هر دو دیدگاه مهم است که آیا غذای ما باید گرم مزاج باشد یا سرد مزاج باشد؟ باید اثرات آن را بررسی کنیم. آیا غذا داغ است؟ یا سرد است؟ خوردن آن مجاز است یا مجاز نیست؟ اگر خوردیم چه اثراتی روی بدن ما می‌گذارد؟

پرهیز از خوردن غذای داغ

وقتی یک غذای داغ را مصرف می‌کنید، از زمانی که وارد دهان شما می‌شود، یعنی با مخاط دهان شما برخورد می‌کند، با زبان شما برخورد می‌کند، حتی با ناحیۀ مخاط حلق و مسیر مری شما برخورد می‌کند؛ روی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. یعنی باعث آزرده شدن، ایجاد التهاب، آسیب‌های سطحی و در طولانی مدت حتی ممکن است به مشکلاتی مثل سرطان‌ این قسمت‌ها منجر شود. این موارد در طب جدید خیلی شایع است و در مورد آن صحبت می‌شود.

آثار خوردن غذای داغ

در طب کلاسیک در مورد این‌که غذا نباید داغ مصرف شود مقالات زیادی داریم. صحبتی که می‌خواهیم این‌جا داشته باشیم این است که وقتی غذا را داغ می‌خوریم، از دیدگاه طب ما، چه مشکلی برای بدن پیش می‌آید؟

۱. لذت نبردن از غذا

یکی از مشکلات جدی که پیش می‌آید این است که اولاً شما هدف اولیه و ابتدایی که از خوردن یک غذا لازم دارید به دست نمی‌آورید. آن هدف چیست؟ شما می‌خواهید غذا بخورید لذت چشیدن، لذت مزه کردن و احساس آرامش از مراحل خوردن غذا داشته باشید امّا آن را از دست می‌دهید. خود این رعایت مراحل غذا خوردن یک اثر آرام‌بخشی دارد.

شما می‌دانید بحث آرامش در مباحث تربیت خیلی بحث مهمی است. یعنی یک کودکی یاد می‌گیرد که آرام غذا بخورد، با آرامش غذا بخورد. وقتی دارد غذا می‌خورد در اثر این حرارت نامناسب، یعنی داغی بیش از حد، تند و سراسیمه غذا نخورد. فقط غذا را نبلعد. بگذریم از تمام عوارضی که این غذای داغ در مسیر (خوردن تا هضم شدن) برای او ایجاد می‌کند.

خود آن احساس لذت و آرامش و مزه کردن غذاها، بازی با مزه‌های غذا که شما می‌توانید کار تربیتی آرام‌بخش در این مسیر با بچه‌های خود سر سفره داشته باشید. این‌که آرام آرام بخورید، مزه‌ها را تست کنید، لذت مزه‌ها را با هم تجربه کنید و به هم انتقال بدهید. خود این یک کار خیلی زیبا است، سر سفره‌ها می‌توانید انجام بدهید. این یک مطلب خیلی مهم است که بچه یا بزرگسال یا جوان ممکن است هنگام داغ خوردن غذا این لذت را از دست بدهد.

۲. خوب جویده نشدن غذا

دوم این‌که فرصت جویدن کامل غذا از دست می‌رود. جویدن مرحلۀ خیلی مهمی در هضم و جذب غذا است، تا مراحل انتهایی اگر غذا درست در دهان جویده نشود قسمتی از هاضمه نمی‌تواند آن را جبران کند. می‌دانیم هر چیزی که فرصت جویدن کامل و مناسب غذا را از ما بگیرد، حتماً در مراحل هضم نقص ایجاد می‌کند، در ایجاد یک خون خوب صالح نهایی اختلال ایجاد می‌کند. این خونی که قرار است برود و غذای اندام‌هایی مثل مغز شود، غذای اندام‌هایی مثل قلب و عضلات شود؛ مختل می‌شود. پس مسیرهای نهایی شما برای پرورش و رشد این اندام‌ها یا استفاده از آن‌ها در مسیر پرورش، با اختلال مواجه می‌شود.

۳. بالا رفتن حرارت معده و اختلال در هضم

در مورد معده همیشه این نکته را در ذهن داشته باشید که کیفیت مورد نیاز معدۀ ما برای یک هضم خوب و مناسب، یکی این است که حرارت مناسب داشته باشد، یکی این‌که رطوبت مناسب داشته باشد. یعنی اگر معده‌ای سرد شود هضم درستی نخواهد داشت. اگر معده‌ای خشک شود باز هضم خوبی نخواهد داشت. از آن سمت اگر حرارت مناسب معده بیش از حد شود، یعنی داغی بر آن غلبه کند، باز هم هضم اختلال پیدا می‌‌کند. اگر رطوبت زاید و زیاد بر آن غلبه کند باز هم اختلال هضم پیدا می‌کند. پس ما همیشه برای هضم دو کیفیت حرارت و رطوبت را نیاز داریم، امّا باید در حالت اعتدال و تناسب باشند.

وقتی غذای داغ می‌خورید، مشکلی پیش می‌آید و آن هم این‌که حرارت عادی معده از حد مطلوب خود فراتر می‌رود. پس اختلال در هضم غذاها به وجود می‌آید. عوارضی در مراحل هضم و جذب غذا ایجاد می‌‌کند. حرارت غذا از عوامل مهم سلامت هضم است، این را در ذهن خود داشته باشید. اگر می‌خواهید یک سیستم گوارش کارا و مطلوب داشته باشید، لازم است غذایی که می‌خورید داغ نباشد.

بیان روایات در پرهیز از غذای داغ

این نکته‌ای است که در روایات ما هم به آن خیلی تأکید شده است. مستقیماً از حضرت رسول خدا (ص) روایت داریم که: از غذای داغ پرهیز کنید.[1] یعنی جملۀ کاملاً مستقیم، بدون حاشیه (به این شکل از رسول خدا آمده است). در مورد علت آن هم می‌فرمایند: برکت غذا از بین می‌رود وقتی شما غذا را داغ می‌خورید. صبر کنید که غذا از داغی بیفتد، خنک شود، بخورید، گواراتر و پربرکت‌تر خواهد بود.

باز از پیامبر خدا (ص) داریم که از آشامیدن حَمیم، یعنی آب به غایت داغ، آب جوش، آب خیلی داغ، پرهیز کنید.[2]

یکی از یاران حضرت امام صادق (ع) می‌فرمایند: حضرت امام (ع) برای ما یک غذایی فرستادند که گرم بود و با آن پیام فرستادند پیش از این‌که غذا سرد شود بخورید، چرا که این برای شما خوش‌گوارتر است. یعنی این گونه، گوارش غذا بهتر است.

می‌خواهم بگویم هم در خوردنی‌ها، هم در نوشیدنی‌ها، تأکید مستقیم داریم. هم در طب ایرانی و هم در توصیه‌های سلامتی بخش اسلام داریم که نباید غذاهای جامد و نوشیدنی‌ها را داغ مصرف کرد.

راه‌کارهایی برای پیشگیری از خوردن غذای داغ

چند راهکار برای شما بیان می‌کنیم، این کارها را انجام بدهید تا بتوانید اگر خدای ناکرده به خوردن غذای داغ عادت کرده‌اید، این عادت برطرف شود.

۱. کسب آگاهی و تمرین

یکی از راهکارهای عملی این است که مدام با هم تمرین کنید. این خیلی مهم است. یعنی آگاهی پیدا کردن، اولین قدم اصلاح عادات است. همین که شما الآن مخاطب ما هستید، دارید مرور می‌کنید این عادت غلط است و بسیار آسیب‌زا برای بدن شما است. حتی در مسیر استفاده از قوای عقلی، مغزی و قلبی که مسیر رشد و پرورش شما و کودکان شما را در برمی‌گیرد، خیلی خوب است که این عادت را ترک کنیم. قدم اول این است که منطقی باشید، به آن مسلط شوید، بعد این منطق را به فرزندان خود، به جوانان خود منتقل کنید.

۲. کشیدن غذا در ظرفی غیر از ظرف طبخ

راهکار عملی به کار ببرید، مثلاً هیچ وقت مستقیماً غذا را از روی اجاق گاز سر سفره نیاورید. این عادت را ترک کنید. غذا در ظرف دیگری کشیده شود، هوا بخورد، بخارات آن برطرف شود، دمای مناسب پیدا کند. بعد سر سفره بیاورید. این عادتی که بعضی خانواده‌ها دارند میز غذا در همان آشپزخانه و نزدیک اجاق است، غذا مستقیم از اجاق روی میز غذا می‌آید. هنوز در حال جوشیدن است، هنوز غذا حرارت از خود نشان می‌دهد، شروع به خوردن می‌کنند. این عادت باید برطرف شود.

۳. صرف پیش غذا با فاصله قبل از غذا

یک راهکار عملی دیگر این است شما یاد بگیرید اگر عادت به مصرف پیش غذا دارید، مثل خوردن سالاد یا سوپ ساده؛ عادت کنید زمانی مثلاً 20 دقیقه یا یک ربع قبل از شروع غذا، قبل از کشیدن و آوردن غذا روی سفره؛ سالاد یا سوپی که به عنوان پیش غذا آماده کرده‌اید مصرف کنید. اجازه بدهید هضم شود. این نکته را هم رعایت کنید که پیش غذا کم حجم باشد.

لزوم کم حجم بودن پیش غذا

یک تذکری در حاشیه بدهم که هیچ وقت پیش غذا پر حجم نباشد. یعنی جای غذای اصلی شما را نگیرد. آن سالاد یا سوپ یا پیش غذا را کم حجم مصرف کنید. این فرصت می‌دهد که غذا خنک شود، از داغی اولیۀ آن کاسته شود. با یک فاصلۀ 20 دقیقه‌ای که پیش غذای شما صرف شد، می‌توانید از غذای اصلی استفاده کنید.

این‌ها راهکارهای عملی است. راهکارهای دیگری ممکن است به ذهن شما برسد. شاید هم عملی‌تر از این موارد باشد. از خوردن غذای داغ پرهیز کنید، تا می‌توانید غذای داغ نخورید، اجازه بدهید غذا دمای مناسب پیدا کند تا هم گوارش بهتر، هم لذت بیشتر و هم جویدن کامل‌تری داشته باشید.

پرهیز از خوردن غذای سرد

نکتۀ بعدی دربارۀ حرارت غذا یا گرمی و سردی بالفعل غذا که داریم در مورد آن صحبت می‌کنیم این است که نباید غذای سرد هم خورده شود.

آثار خوردن غذای سرد

گفتم که حتماً برای هضم مناسب، هم حرارت و هم رطوبت را در معده نیاز داریم. اگر این حرارت از یک حدی پایین‌تر برود هضم با اختلال مواجه می‌شود. پس طبیعی است که اگر سردی نامناسبی در مادۀ غذایی داشته باشیم، حرارت معده را بیش از حد پایین می‌آورد، چون این حرارت از لوازم اصلی هضم غذا است، معده دچار سوء هاضمه می‌شود.

این سردی اگر بیش از حد باشد، یعنی مثلاً عادت به خوردن یخ وجود داشته باشد. این عادت خیلی بدی است، در آداب نوشیدن آب، از خوردن یخ منع شده است. یا این‌که خیلی سرد خوردن غذا، فرض کنید تابستان است، افراد خانواده احساس گرما می‌کنند، تصمیم می‌گیرند یک غذای خنک بخورند. مثلاً آب دوغ خیار یکی از غذاهای قدیمی ایرانی است. بعضی از خانواده‌ها این مشکل را دارند که یخ در این غذا می‌ریزند. یعنی تکه‌های یخ را داخل این غذا می‌ریزند. این بسیار عادت غلطی است، باعث می‌شود دمای معده از یک حد استانداردی بسیار پایین‌تر برود، باعث می‌شود هضم غذا مختل شود.

البته خوردن غذایی که پختنی نیست و حالت دمای معتدل محیط را دارد اشکالی ندارد، به آن غذای سرد نمی‌گوییم. امّا غذایی که سرد کرده‌ایم، یا مستقیم از یخچال بیرون آورده‌اید یا با چیزی مثل یخ یا خنک کننده‌ها سرد کرده‌اید. این کار به هضم شما آسیب می‌زند. ممکن است ما در اوج گرمای هوا اجازه بدهیم افراد همان غذای سرد خیلی معتدل، در حد دمای محیط را به جای غذاهای گرم پختنی در وعده‌های غذایی خود استفاده کنند. حتماً باید توجه به مزاج معدۀ خود داشته باشند. این یک استثناء است. در مجموع بهتر است که غذا، گرمی متعادل مناسبی داشته باشد.

نظم در ساعت غذا

شما نظم ساعت غذا خوردن داشته باشید. یک وقتی خانواده‌ها در ساعت غذا خوردن بی‌نظم هستند. یا افراد خانواده با هم هماهنگ و منظم نیستند. مثلاً سفره پهن می‌شود، یک نفر غذای خود را زودتر می‌خورد، شاید هنوز داغ باشد. یک نفر در میانۀ غذا خوردن می‌آید. یک نفر آن‌قدر دیر می‌آید که این غذا کاملاً سرد می‌شود و حالت لذت‌بخش اولیۀ غذا را از دست می‌دهد.

نظم ایجاد کردن خیلی از مشکلات را حل می‌کند. یک تعهدی در جمع خانواده ایجاد کنید تا سر یک ساعت خاص همه سر سفره آماده باشند. بنابراین آن تدابیری که لازم است از لحاظ دمای بالفعل غذا در نظر بگیرید، همه را در آن نکته جمع کنید، برنامه‌ریزی کنید تا دیگر این نوسان‌ها برای شما پیش نیاید.

دکتر مژده پورحسینی

---

[1]. پیامبر خدا (ص): از غذاي داغ حذر کنید؛ چرا که برکت را از میان می‌برد، و بر شما باد غذاي سرد؛ چرا که گواراتر و پُربرکت‌تر است. دانشنامه احادیث پزشکی، ج2، ص101.

[2]. دانشنامه احادیث پزشکی، ج2، ص150.