اهمیت تربیت فرزند
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
تربیت نسل شایسته یکی از اهداف زندگی است و از اموری است که ضرورت و اهمیت پرداختن به موضوع تربیت فرزند را بیشتر روشن می‌سازد. در آموزه‌های دینی بر اهمیت تربیت و آثار آن تاکید فراوان شده است. در این مقاله اهمیت تربیت و لزوم هدف‌گذاری برای آن را بررسی می‌کنیم. برخی از عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- اهمیت تربیت
- هدف‌گذاری برای تربیت
- روایاتی دربارۀ تربیت فرزند
- فرآیند تربیت
چکیده
- انسان موفق کسی است که برای فرصت‌های خود هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی داشته باشد. صرف وقت در امور کم اهمیت سبب دوری از اهداف اصیل و مهم زندگی است.
- باورمندی به تربیت نسل، از امور مهم زندگی است که انسان باید برای آن وقت بگذارد.
- اهمیت تربیت فرزند محدود به این دنیا نمی‌شود بلکه شکل تربیت فرزند، پس از مرگ نیز انسان را بهشتی یا دوزخی می‌کند.
- وظیفۀ ما برای تربیت فرزند توجه، هدف‌گذاری و وقت‌گذاری است.
- روایات درباره تربیت فرزند اشاره دارند به:
- تربیت فعالانه
- دوری از رهاسازی تربیتی
- تربیت فرآیندی
- تربیت تکلیف محور
- صبر، استمرار و روش‌مندی فرمول فرآیند تربیت است.
- تربیت به صورت دفعی اتفاق نمی‌افتد بلکه از جنس تار و پود است که باید با صبر، استمرار و روش‌مندی شکل بگیرد.
اهمیت تربیت
وقتی فرزند به وجود می‌آید، در یک خانواده‌ای شکل می‌گیرد، یکی از مهمترین ضروریاتی که باید ما به آن توجّه بکنیم، مسئلۀ تربیت فرزند است. قبل از این‌که به اصل تربیت فرزند بپردازم، اهمیت آن را محضر شما بیان می‌کنم.
انسان می‌تواند وقت خود را در زندگی و حیات دنیوی به امورات مختلفی صرف کند ولی انسان موفّق انسانی است که برای آن وقتی که برای دنیا دارد صرف می‌کند یک هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی داشته باشد.
گاهی اوقات ما می‌بینیم به چیزهایی اهمّیّت می‌دهیم که شاید خیلی اهمّیّت ندارد، وقت زیادی را برای آن صرف می‌کنیم. گاهی اوقات تمام همّ و غم خود را صرف این می‌کنیم که یک طبقه خانه را تبدیل به دو طبقه بکنیم. آپارتمان نشینی را تبدیل به خانۀ ویلایی بکنیم. ماشین معمولی را تبدیل به شاسی بلند بکنیم، همۀ این‌ها وقت ما را می‌گیرد و به برخی از اموری که این امور، امور اصیل است، مهم است، اهداف زندگی انسان است، نمی‌پردازد.
اهمیت تربیت و هدف‌گذاری برای آن
گاهی اوقات ما باید این باور را داشته باشیم که تربیت نسل به عنوان یکی از امور مهم محسوب می‌شود تا جایی که می‌بینیم وجود مبارک نبی مکرّم اسلام (ص)، خطاب به امیر المؤمنین (ع) فرمودند: علی جان اگر یک نفر به دست تو هدایت بشود، بهتر از هر آن چیزی است که خورشید بر او می‌تابد[1] و لذا ما باید دقّت کنیم که وقت و هزینۀ زندگی خود را کجا معطوف می‌کنیم.
یک داستانی را نقل کنم که ممکن است این داستان واقعی هم نباشد ولی پند آموز است. یک موقع پدری از دنیا رفت. برای فرزند خود وصیتی نوشت که پسر من وقتی من را غسل دادند، قبل از کفن کردن یک جفت جوراب من را هم بده پای من کنند و بعد من را کفن کنند. وقتی پدر را غسل دادند، فرزند این جفت جوراب را هم همراه خود آورده بود، به آن غسّال داد، گفت: قبل از این‌که پدر من را کفن بکنید، این جوراب را هم به پای او کنید و بعد کفن کنید. غسّال امتناع کرد، گفت: ما اجازه نداریم غیر از کفن تکه‌ای را همراه میّت قرار بدهیم. از فرزند اصرار و از غسّال امتناع.
نهایتاً قرار شد از بزرگ شهر، پرسشی شود، استفتایی بشود که این جایز است یا نه. جنازۀ پدر را روی سنگ غسّالخانه گذاشتند، سراغ عالم شهر رفتند، پرسیدند، او هم گفت: نه، این وصیت باطل است. چون یک چنین موضوعی، هیچ وجهۀ شرعی ندارد. این پسر نگران شد، در همین حین بود که مادر یک وصیت دومی را هم از پدر به فرزند داد، گفت: پدر تو گفته است اگر نتوانست این را عمل بکند، این وصیت دوم را توجّه بکند. شروع به خواندن این وصیت نامه کرد. بعد از آن مقدّمات وصیت، دید پدر نوشته است: پسر من دیدی حتّی از این دنیای شما نگذاشتند یک جفت جوراب داخل قبر ببرم.
وقتی انسان می‌بیند که گاهی اوقات ما همّ و غم خود را کجا صرف می‌کنیم ولی فرزند این‌گونه نیست، تربیت نسل این‌گونه نیست. فرزند انسان با انسان وارد قبر انسان هم می‌شود. چطور این اتّفاق می‌افتد؟ خود او وارد نمی‌شود، بلکه شکل تربیت او است و لذا آن فرزند صدقه‌ای است که انسان در دنیا می‌گذارد و زمینۀ آن فراهم می‌شود که حتّی پس از مرگ انسان را بهشتی بکند، دوزخی بکند. آن همین فرزندان هستند.
لذا ما باید برای تربیت فرزند توجّه ، هدف‌گذاری و وقت‌گذاری کنیم. لذا در این زمینه روایات متعدّدی را هم داریم که إن‌شاءالله به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
اهمیت تربیت فرزند در روایات
روایاتی که در زمینۀ تربیت فرزند داریم متعدّد است که ما به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد و نکاتی را إن‌شاءالله برمی‌شماریم.
ما در روایاتی داریم «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ»[2] فرزندان خود را تکریم کنید. این نشان می‌دهد که باید یک کار میدانی، یک رفتار، یک دقّت عمل‌هایی در مسیر تربیت فرزند شکل بگیرد. لذا این نشان می‌دهد که ما باید نسبت به تربیت فعّالانه عمل بکنیم.
یا در روایاتی داریم که حتّی نام فرزند خود را زیبا قرار بدهید، اسم نیک روی فرزند بگذارید.[3] این نشان می‌دهد قرار نیست ما به هوس خود فرزند را تربیت کنیم یا رهاسازی تربیتی اتّفاق بیفتد که هر چه پیش آمد، خوش آمد. یعنی حتّی ما باید دقّت کنیم نامی که روی فرزند گذاشته می‌شود، چگونه نامی است. این‌ها حقّ فرزند است و لذا این‌ها حقّی را بر گردن ما می‌آورد که باید آن‌ها را نسبت به فرزندان خود رعایت کنیم. یعنی نشان می‌دهد والدین باید با مسیر تربیت آشنا باشند، دقّت نظر داشته باشند.
یا در روایات دیگری داریم که فرزندان خود را تربیت کنید. در روایات «أَدِّبُوا»[4] داریم. یعنی ادب کنید. این ادب به معنای همان تربیت است و می‌دانید تربیت یک فرآیند است، یک اتّفاق نیست که ما بگوییم: فرزند خود را رها می‌کنیم، خود او خوب می‌شود این نمی‌شود. حتماً باید یک فرآیندی اتّفاق بیفتد که اتّفاقاً ما به دنبال این هستیم که این فرآیند تربیت را برای شما تعریف کنیم، إن‌شاءالله به آن توجّه کنیم و زمینه و روش و شیوه آن را تقدیم شما کنیم.
و روایاتی دیگری در این زمینه وجود دارد. مثلاً آن‌جا که ما در روایات داریم فرزند خود را با محبّت اهل بیت (ع) رشد و تعالی بدهید.[5] این نشان می‌دهد که ما پدران و مادران نسبت به فرزندان خود یک تکالیفی داریم یا قرآن به فرزند خود بیاموزید، این نشان می‌دهد که ما برای تربیت وقت بگذاریم.
من در برداشتی که از این روایات کردم، یک فرمولی را تقدیم حضور شما کنم. شما این فرمول را به عنوان یک فرمول تربیتی مدّنظر خود داشته باشید. یعنی وقتی قرار است ما وارد عرصۀ تربیت شویم، باید بدانیم که چه مسیری را طی کنیم.
فرآیند تربیت
ما باید اهمیت تربیت و ظرافت آن را در نظر بگیریم. این فرمول تربیتی این است که ما اوّل نیاز به صبر داریم. دوم: استمرار، سوم: روش‌مندی. حتماً باید این سه نکته را در تربیت لحاظ کنیم. تربیت یک فرآیندی مثل خمرۀ رنگ‌رزی نیست که ما یک پارچه‌ای را داخل آن کنیم، در بیاوریم و ببینیم رنگ آن تغییر کرد، بگوییم فرزند ما خوب شد. نخیر، این‌طور نیست. دفعی اتّفاق نمی‌افتد. مثلاً پروژه‌ای نیست که پدر و مادر پنج شنبه و جمعه روی تربیت فرزند متمرکز شوند، از شنبه تا پنج شنبه هم فرزند خود را رها کنند.
تربیت از جنس تار و پود است. یعنی مثل قالیبافی که تار و پودهای قالی را با حوصله، با صبر، پشت سر هم، با دقّت، با توجّه بالا می‌آورد تا یک نقشی را به این قالی بدهد، در تربیت هم دقیقاً همین است. ما باید تار و پود تربیت را با حوصله و صبر جلو ببریم.
آن چیزی که ما از روایات برداشت می‌کنیم، دقّت نظر، حوصله، روش‌مندی در تربیت فرزند است. روایات حتّی تأکید بر این دارد که نام فرزند خود را دقّت کنید که نام زیبا بگذارید یا این‌که چگونه فرزند خود را احترام کنید یا چگونه فرزند خود را ادب کنید، چطور با محبّت اهل بیت، چطور با قرآن مأنوس کنید. این نشان‌دهندۀ همان فرمولی است که عرض کردم. یعنی ما به آن سبک، به آن استمرار و روش‌مندی نیاز داریم.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون
درس تربیت فرزند
این مقاله بخشی از درس‌های تربیت فرزند است که توسط استاد ارجمند حجت الاسلام و المسلمین تراشیون در موسسه نورالمجتبی (ع) تدریس شده است. درس تربیت فرزند مباحثی پیرامون تربیت فرزند اسلامی است. در این درس عوامل موثر در تربیت فرزند بررسی می‌شود. شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این درس به اینجا مراجعه کنید.
[1]. قَالَ أَمِیرُ الْمؤمِنِینَ علیه السلام بَعَثَنِی رَسُولُ اللَّهِ ص إِلَى الْیَمَنِ فَقَالَ یَا عَلِیُّ لَا تُقَاتِلَنَّ أَحَداً حَتَّى تَدْعُوَهُ إِلَى الْإِسْلَامِ- وَ ایْمُ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى یَدَیْكَ رَجُلًا خَیْرٌ لَكَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ غَرَبَتْ وَ لَكَ وَلاؤهُ یَا عَلِی؛ وسائل الشیعه، ج 15، ص 43.
[2]. وسائل الشيعة، کتاب النکاح، ج 21، ص 476.
[3]. رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ أوَّلَ ما يَنحَلُ أحَدُكُم وَلَدَهُ : الاسمُ الحَسَنُ ، فَلْيُحَسِّنْ أحَدُكُمُ اسمَ وَلَدِه؛ نخستين چيزى كه هر يک از شما به فرزندش پيشكش مى‌کند نام نيكوست. بنا بر اين، هر كدام شما نامى نيكو بر فرزند خويش نهد؛ بحار الأنوار، ج 20، ص 130، ح 104.
[4]. من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 493.
[5]. رسول اللّه صلي الله عليه و آله : أدِّبوا أولادَكُم عَلى حُبّي وحُبِّ أهلِ بَيتي وَالقُرآنِ؛ فرزندان خود را دوستدار من و دوستدار اهل بيتم وقرآن بار آوريد. إحقاق الحقّ، ج 18, ص 498.