ماجرای شگفت‌انگیز حدیث طیر و محبوب‌ترین بنده خدا در نزد پیامبر (ص)
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
حدیث طیر، از احادیث متواتر و مشهور در جهان اسلام است که در میان محدثین شیعه و سنی اعتبار دارد. این رویداد مهم تاریخی در صدر اسلام، نه تنها بر فضیلت و منزلت والای امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) دلالت می‌کند، بلکه نشان دهنده محبت و عنایت خاص خداوند و پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) به ایشان است.
ماجرای این حدیث از این قرار است که روزی پرنده‌ای بریان‌شده برای رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) هدیه می‌آورند و ایشان دعا می‌کنند که محبوب‌ترین فرد نزد خدا برای صرف این غذا نزدشان حاضر شود. و چه کسی جز حضرت علی (علیه‌السلام) شایسته این مقام بود؟
در این مقاله، قصد داریم ابعاد مختلف این فضیلت بزرگ را از منظر منابع معتبر شیعه و اهل تسنن بررسی کنیم و علت اهمیت حدیث طیر و پیام آن را دریابیم.
معنای طیر مَشویّ
طیر مشوىّ به معناى پرنده و مرغ بریان شده است.
علت شهرت روایت به حدیث طیر
از آنجایی که پرنده‌ای بریان شده برای آخرین پیامبر خدا، حضرت محمد مصطفی (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) هدیه آوردند و ایشان از خداوند خواست تا محبوب‌ترین فرد نزد خود برای همراهی پیامبر در خوردن آن برسد و امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) به محضر رسول خدا رسید، این روایت به «حدیث طیر» شهرت یافت.
حدیث طیر به روایت انس بن مالک
انس بن مالک می‌گوید: به پیامبر خدا کبکى بریان با نان و خَردَل پرورده در روغن زیتون، هدیه شد. حضرت فرمود: «بار الها! محبوب ترینْ بنده‌ات را برسان تا با من از این غذا تناول کند».
عایشه گفت: بار الها! آن شخص پدرم باشد. حفصه گفت: الهى! پدر من آن شخص باشد. من نیز گفتم: الهى! سعد بن عُباده را مشمول این دعا قرار بده.
صداى در را شنیدم و خارج شدم. على (علیه‌السلام) پشت در بود. به وى گفتم: پیامبر خدا مشغول است. او برگشت.
دوباره صداى در شنیدم و خارج شدم. على (علیه‌السلام) پشت در بود. گفتم: پیامبر خدا مشغول است. وى برگشت.
بار دیگر، صداى در آمد و على (علیه‌السلام) [از پشت در] سلام کرد. پیامبر خدا، صداى على را شنید و [به من] فرمود: «بنگر که چه کسى است».
خارج شدم. على، پشت در بود. نزد پیامبر خدا آمدم و به ایشان خبر دادم. فرمود: «بگذار وارد شود».
على(ع) آمد. پیامبر خدا دوبار فرمود: «بار الها! او نزد من دوست داشتنى ترین بنده‌ات است![1]».
طیر مشوی را چه کسی برای پیامبر خدا (ص) هدیه آورد؟
در منابع مختلف، نام‌های متفاوتی برای اهدا کننده طیر مشوی (مرغ بریان) به پیامبر خدا (ص) ذکر شده است. برخی از این نام‌ها عبارتند از:
. ام سلمه؛
. ام سلیم مادر انس بن مالک؛
. شخصی از انصار؛
. جبرئیل: بر اساس برخی نقل‌ها، مرغ بریان را جبرئیل از بهشت آورده بود[2].
با توجه به تعدد روایات و اختلاف در ذکر نام اهدا کننده، نمی‌توان به طور قطعی یک شخص را به عنوان اهدا کننده طیر مشوی معرفی کرد.
بررسی سند و متن حدیث طیر در منابع شیعه و سنی
حدیث طیر مَشویّ»، از جمله دلایل تقدّم و برتری امام علی (علیه‌السلام) بر دیگر صحابه رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) است. بیشتر محدثین شیعه و سنی این حدیث را از طرق گوناگون و با اسناد معتبر نقل نموده و آن را حدیثی صحیح و متواتر می دانند[3].
منابع شیعی
تواتر و اسناد معتبر حدیث طیر، در بسیاری از منابع شیعه، نشان می‌دهد که این حدیث از نظر علمای شیعه، از اعتبار بالایی برخوردار است. برخی از مهم‌ترین منابعی که حدیث طیر را نقل کرده‌اند، عبارتند از:
. الأمالی شیخ طوسی؛
. بشارة المصطفی لشیعة المرتضی محمد بن علی طبری؛
. مناقب آل أبی طالب ابن شهرآشوب؛
. إعلام الوری بأعلام الهدی شیخ طبرسی؛
. بحار الأنوار علامه مجلسی.
علامه مجلسی (رحمة‌الله‌علیه) نیز در کتاب گرانقدر بحار الأنوار، پس از نقل روایات متعدد درباره حدیث طیر، می‌فرماید: «این حدیث به طرق مختلف و با اسناد فراوان در منابع شیعه و سنی نقل شده است و از احادیث متواتر است[4]».
نمونه‌ای از متن حدیث طیر در کتاب الأمالی شیخ طوسی (رحمة‌الله‌علیه):
«کَانَ عِنْدَ النَّبِیِّ (صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ) طَائِرٌ مَشْوِیٌّ فَقَالَ: اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ یَأْکُلُ مَعِی هَذَا الطَّائِرَ. فَجَاءَ عَلِیٌّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَأَکَلَ مَعَهُ[5]»؛
نزد نبی خدا (صلیاللهعلیهوآله) پرنده‌ای بریان شده بود. ایشان فرمودند: خدایا، محبوب‌ترین خلق خود نزدت را نزد من بیاور تا با من از این پرنده بخورد. پس علی (علیه‌السلام) آمد و با ایشان خورد.
منابع سنّی
حدیث طیر مشوی که روایتی در فضیلت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است، در آن نبی مکرم اسلام، امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را بهترین و محبوب‌ترین خلق در نزد خداوند متعال معرفی می‌کند. این حدیث در کتاب‌های مهم اهل سنت نیز فراوان آمده است. از جمله این منابع عبارتند از:
. فضائل الصحابه؛
. التاریخ الکبیر؛
. سنن الترمذی؛
. أنساب الأشراف؛
. مسند البزاز؛
. سنن کبری؛
. خصائص امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛
. مسند أبی یعلی؛
. الشریعه؛
. طبقات المحدثین؛
. المؤتلف و المختلف؛
. المستدرک علی الصحیحین؛
. مناقب علی بن ابیطالب علیه‌السلام؛
. حلیه الأولیاء؛
. المعجم الأوسط؛
. فضائل الخلفاء الأربعه؛
. تاریخ بغداد و …
این تعدد منابع در قرون مختلف می‌تواند نشانه‌ای بر فضیلت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) و اثبات آن در کتاب‌های اهل سنت باشد.
استناد امیرالمؤمنین (ع) به حدیث طیر در روز شورا
حضرت علی (ع) در روز شورا که حدیث طیر را به عنوان یکی از فضایل خود طرح کرد و با آن احتجاج نمود. حاضران که پنج نفر از مشاهیر صحابه بودند به آن اذعان کردند.[6] حضرت علی (علیه‌السّلام) در اعتراض به بزرگان صحابه که عمر آنها را انتخاب کرده بود تا در بین آنها به شور بنشینند و خلیفه را در آن مجلس تعیین کنند، اقامه حجّت نمود. آنان بزرگان قوم و ریش سفیدهای مردم آن زمان بودند.
صحابه ای که از سوی عمر انتخاب شده بودند تا یکی از آنان به عنوان جانشین عمر تعیین گردد، مخاطب این استدلال و احتجاج بودند.[7]
بنابراین، امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در آن مجلس با استناد به حدیث طیر، بر امامت خویش دلیل آورد. [8]
پیام‌های مهم حدیث طیر
پیام اصلی حدیث طیر، فضیلت و مقام والای حضرت علی (علیه‌السلام) در نزد خداوند و پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) است. این حدیث به روشنی نشان می‌دهد که:
۱. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) محبوب‌ترین فرد نزد خداوند است.
دعای پیامبر اعظم (صلیاللهعلیهوآله) برای حضور محبوب‌ترین فرد نزد خدا و سپس آمدن حضرت علی (علیه‌السلام)، به صراحت این موضوع را بیان می‌کند. این فضیلت، بالاترین و ارزشمندترین فضیلتی است که یک انسان می‌تواند داشته باشد.
واضح و مبرهن است محبت خداوند به افراد جز بر اساس مقام و منزلت معنوی و پارسایی آنان نیست: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ»؛ [9] بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست. و علی (علیه‌السلام) از باتقواترین انسان‌ها نزد پروردگار است.
۲. حضرت علی (علیه‌السلام) مورد عنایت و توجه ویژه الهی قرار دارد.
اجابت دعای پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) توسط خداوند و حضور حضرت علی (علیه‌السلام) برای صرف مرغ بریان، نشان‌دهنده عنایت و توجه ویژه الهی به ایشان است. این امر، بر جایگاه رفیع معنوی و روحانی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) دلالت می‌کند؛ چراکه محبت خداوند به افراد به میزان پیروی آنان از شریعت و دستورات الهی بستگی دارد: «إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ»؛ بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد[10].
۳. تنها حضرت علی (علیه‌السلام) شایسته مقام ولایت است.
اگرچه حدیث طیر به طور مستقیم به مسئله جانشینی رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآله) اشاره نمی‌کند، اما نشان می‌دهد که حضرت علی (علیه‌السلام) از چنان جایگاه والایی برخوردار است که شایسته تصدی مقام خلافت و امامت پس از پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) است. این حدیث، به نوعی، زمینه‌سازی برای پذیرش ولایت ایشان در آینده است.
شیخ مفید در دلالت این روایت بر ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) می‌گوید: «یکی از روایات این سخن رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) است که شیعه و سنی بر آن اتفاق دارند که فرمود: «خدایا محبوب‌ترین خلقت را پیش من بیاور تا با من از این مرغ میل نماید»؛ پس امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) آمد و به همراه آن حضرت از آن مرغ بریان نوش جان کرد.
به درستی ثابت شده که محبوب‌ترین مخلوق نزد خداوند، برترین آنهاست؛ چرا که محبت خداوند از حق سرچشمه می‌گیرد، نه از هوای نفس و خواهش طبع. وقتی آن حضرت برترین مخلوق خداوند باشد، ثابت می‌شود که او امام (بر حق) است؛ …[11]»
۴. تأیید الهی بر فضائل حضرت علی (علیه‌السلام) با حدیث طیر
رسیدن دعای پیامبر خدا (صلیاللهعلیهوآله) به استجابت توسط خداوند، نشان‌دهنده تأیید الهی بر فضائل و مناقب حضرت علی (علیه‌السلام) است. این امر، مهر تاییدی بر تمام خوبی‌ها و کمالاتی است که در وجود ایشان جمع شده بود.
به نقل از حضرت رحمة للعالمین در وصف فضائل امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آمده است که: «اگر انبوه درختان (و باغ‌ها) قلم و دریا مرکب و تمام جنّیان حسابگر و تمام انسان‌ها نویسنده باشند، قادر به شمارش فضائل علی بن ابیطالب نخواهند بود[12]».
حضرت اباالحسن علی ابن ابیطالب (علیه‌السلام) شخصیتی محبوب و دوست‌داشتنی برای تمام مردم دنیا، حتی غیر مسلمانان، بوده و همواره مورد احترام است. هر آزاده‌ای که هنوز فطرت پاک خود را حفظ کرده و ارزش‌های اخلاقی و انسانی را ارج می‌نهد، و هر کسی که به دنبال کمالات انسانی، تقوا، خداجویی، سیرت نیکو و اصالت خانوادگی است، با نگاهی سرشار از احترام و تعظیم به این چهره آسمانی می‌نگرد. همگان به برتری و بی‌همتایی این شخصیت والا اذعان دارند و او را می‌ستایند.
سخن آخر
به طور خلاصه، حدیث طیر مشوی پیام‌های ارزنده‌ای به دنبال دارد از جمله محبوبیت امام اول شیعیان نزد خدا و رسولش، برتری معنوی و روحانی ایشان بر دیگر صحابه، دریافت تأییدات الهی و شایستگی علی (علیه‌السلام) بر هدایت و راهبری جامعه مسلمین پس از آخرین پیامبر خدا. این روایت در منابع بسیاری از شیعه و سنی آمده است و دارای اعتبار است. همچنین یکی از مهم‌ترین دلایل شیعیان برای اثبات فضائل و مناقب بی‌شمار امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) است.
در پایان امیدواریم مقاله حدیث طیر، گامی کوچک در جهت شناخت بیشتر و تبیین فضائل حضرت علی ابن ابیطالب (علیه‌السلام) باشد و بتواند شما را با گوشه‌ای از عظمت و بزرگی ایشان آشنا کند.
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّکِینَ بِوِلاَیَهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْأَئِمَّهِ عَلَیْهِمُ السَّلاَمُ»؛
سپاس خدا را که ما را از کسانی قرار داد که با ولایت امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) تمسک می‌جویند.
[1]. تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص ۲۴۷.
[2] . طبرسی، الاحتجاج، ص ۱۹۷. بحارالانوار، ج ۳۸، ص ۳۴۸.
[3] . الغدیر، ج ۳، ص ۱۹.
[4] . بحار الأنوار، ج ۳۵، ص ۴۳.
[5] . الأمالی، شیخ طوسی، ص ۵۷۷.
[6] . المناقب، خوارزمی، ج۳۱۳.
[7] . معنای احتجاج: دلیل آوردن، حجت آوردن.
[8] . المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص 131.
[9] . سوره حجرات، آیه ۱۳.
[10] . سوره آل عمران، آیه ۳۱.
[11] . شیخ مفید، الافصاح فی امامة امیرالمؤمنین علیه السلام، ص۳۳.
[12] . کنز الفوائد، ج ۱، ص ۲۸۰