ولایت در قرآن کریم
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
شیعیان برای اثبات امامت امیرالمؤمنین و امامان معصوم (ع) دلایل بسیاری از قرآن و حدیث بیان می‌کنند. روایات بسیاری در کتب روایی از ائمه (ع) نقل شده است که ابعاد مختلف آن را تبیین می‌نماید. اما از آنجا که قرآن کریم مورد اتفاق و اجماع تمام مسلمین است، استناد به آیات قرآن مورد قبول شیعه و سنی قرار می‌‌گیرد و در موارد اختلافی بسیار راه گشا است. آنچه در این مقاله مورد توجه است آیات محوری است که در موضوع ولایت در قرآن کریم وارد شده است و مفاهیم مهمی را بیان میکند. هر یک از آیات قرآن کریم بیانگر بخشی از معارف ارزشمند است که قرار دادن این آیات در کنار هم کاملا موضوع ولایت در قرآن را روشن می‌‌سازد.
برای سهولت دسترسی به مطالب ابتدا چکیده بحث ارائه می‌شود:
چکیده
آیه سوم از آیه الکرسی محور بحث ولایت در قرآن
آیه الکرسی یکی با عظمت‌ترین آیات قرآن کریم است. آیات ۲۵۵ تا ۲۵۷ در اواخر سوره بقره سه آیه‌ای هستند که ریشه و مبنای معارف مهمی را پایه گذاری می‌کنند. آیه اول معروف به آیه الکرسی مبانی توحید را بیان میکند. آیه دوم مبانی رسالت و شریعت را مطرح میکند. آیه سوم یعنی آیه ۲۵۷ بقره که مورد بحث ما است مبانی امامت در قرآن کریم را تبیین می‌نماید.
خدا ولی مؤمنین است [با ولایت خود] آنها را از ظلمتها بیرون می‌برد و به نورانیت می‌رساند. کسانی که به ولایت الله کافر شوند، اولیای آنها طاغوت خواهد بود، اولیای طاغوتی آنها را از نور به سوی ظلمتها می‌برند. کسانی که دانسته به مسئلهٔ ولایت الله و امامت کفر بورزند اهل آتش خواهند بود و جاودانه در آنجا خواهند ماند.
این آیه شریفه شش محور اصلی دارد که پایه مباحث امامت است:
۱ـ بر اساس این آیه شریفه ولایت فقط از آنِ خداوند است و منحصر در ولایت الهی است. هر موجودی که در این عالم ولایت دارد باید به اذن خداوند و در راستای ولایت الله باشد.
۲ـ جهت و هدف ولایت در راستای خروج از ظلمت به سوی نور است. به همین دلیل سرپرست و ولی جامعه باید کسی باشد که بتواند مردم را به نورانیت برساند.
۳ـ محور سوم بیانگر کفر گروهی به ولایت خداوند است.
۴ـ اولیای این گروه طاغوت و طاغوتیان هستند.
۵ـ اینها از نور خارج شده و به ظلمت وارد می‌شوند.
۶ـ محور آخر آیه بیانگر اصحاب آتش است.
توضیح بیشتر در مورد این مطلب را می‌توانید در مقاله «تفسیر آیه الکرسی و مسأله امامت» مشاهده فرمایید.
آیه تطهیر
آیه تطهیر آیه ۳۳ سوره احزاب است که به این نام شهرت یافته است.
این است و جز این نیست که خداوند اراده کرده است که رجس را از شما خاندان پیامبراکرم دور سازد و شما را به نهایت درجه پاک و مطهر گرداند.
خداوند در آیه تطهیر گروهی را به عنوان مطهرین و پاکان جامعه معرفی میکند. خداوند اراده کرده که هر گونه پلیدی را از خاندان پیامبر اکرم (ص) دور گرداند. لذا اهل بیت پیامبر (ع) جایگاه ویژه‌ای دارند. خارج کردن جامعه از ظلمت و تاریکی و راهنمایی انسانها به سوی نور که در قرآن به عنوان هدف اصلی ولایت الهی معرفی شده است، قطعا نیاز به این طهارت دارد. شخصی که پلیدی و ناپاکی در قلب او رخنه کرده است چگونه می‌تواند دیگران را به سوی نور هدایت کند.
شرح این بحث در مقاله مستقلی به نام «آیه تطهیر و جریان همیشه زنده امامت» قابل دسترسی است.
آیه مباهله
آیه مباهله آیه ۶۱ سوره آل عمران است:
پس هر كس با تو دربارهٔ او (عیساى مسیح (ع)) پس از آنكه تو را علم آمده محاجه و ستیز كند، بگو: بیایید ما پسرانمان را و شما پسرانتان را و ما زنانمان را و شما زنانتان را و ما خودمان را و شما خودتان را (كسانى را كه مانند جان ماست) فرا خوانیم، آن گاه به یكدیگر نفرین كنیم، پس لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.
این آیه بیانگر یکی از وقایع مهم تاریخی به نام جریان مباهله است. در سال نهم هجرت نصرانی‌های نجران به مدینه آمدند تا پیامبر اسلام (ص) را در یک مناظره شکست دهند. مباحثی رد و بدل شد و حضرت فرمایشاتی داشتند تا آیه مباهله نازل شد و خداوند فرمان داد که دیگر با آنها بحث نکنید و فقط مباهله نمایید. پیامبر (ص) نیز پاکترین مردم و نزدیکترین افراد به خود را همراه بردند.
این آیه نکات مهمی را در باب امامت بیان میکند. همانطور که آیه تطهیر افرادی را به عنوان پاکان و مطهرین معرفی کرد، آیه مباهله مصداق مطهرین را معرفی میکند. کسانیکه نفس پیامبرند، نساء ایشان هستند و ابناء پیامبر (ص)، مصداق مطهرین هستند (حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین (ع)). اینها می‌توانند حامل علم الهی باشند و جامعه را به نورانیت برسانند.
تفصیل و شرح این آیه را در مقاله «آیه مباهله» مطالعه فرمایید.
آیه اولی الامر و مسأله ولایت در قرآن
یکی از آیات مهم در بحث امامت آیه ۵۹ سوره نساء معروف به آیه اولی الامر است:
ای کسانی که ایمان آوردهاید خدا را و رسول الله را و اولی الامر از میان خود را اطاعت کنید.
در ادامه مباحث ولایت در قرآن مشاهده می‌کنیم که خداوند اطاعت از چند گروه را واجب می‌داند:
۱ـ خداوند یکتا
۲ـ رسول الله (ص)
۳ـ صاحبان امر الهی
نکته مهم در تفسیر این آیه این است که «اولی الامر» به معنای «اولی امره» است. یعنی این افراد صاحب امر خدا هستند یعنی امر ولایت را از طرف خدا در دست دارند. پس هر کسی نمی‌تواند از طرف خودش و بدون اذن خداوند سرپرست جامعه باشد. اطاعت از هر حاکمی واجب نیست.
مقاله «آیه اولی الامر» نکات جالبی در مورد این آیه شریفه توضیح می‌دهد. برای تحقیق در این زمینه می‌توانید به آن مراجعه کنید.
آیه اولو الارحام و مسأله ولایت در قرآن
آیه بعدی که در بحث ولایت در قرآن مطرح می‌شود آیه ۶ سوره احزاب معروف به آیه اولو الارحام است:
پیامبر از خود مؤمنان به آنها نزدیكتر و سزاوارتر است و همسرهای او در حكم مادران مؤمنین هستند، و خویشاوندان در حكم و كتاب الهى نسبت به همدیگر از سایر مؤمنان و مهاجران سزاوارتر هستند.
این آیه کامل کننده مباحث مطرح شده در آیات قبلی است. چرا که مطابق این آیه سایر مؤمنین و مهاجرین حق ولایت بر خویشان پیامبر (ص) را ندارند یعنی فقط یک نفر از ارحام پیامبر اکرم (ص) بر سایر خویشان او می‌تواند ولایت داشته باشد. این آیه دلالت میکند بر این که ولی و سرپرست جامعه یکی از ارحام پیامبر (ص) است.
برای مطالعه بیشتر به مقاله «آیه اولو الارحام» مراجعه کنید.
آیه ولایت
اما آخرین آیه‌ای که در بحث ولایت در قرآن می‌خواهیم توضیح دهیم آیه ۵۵ سوره مائده است که به آیه ولایت مشهور است:
این است و جز این نیست که ولیّ شما خدا و رسول خدا و مؤمنین هستند، مؤمنانی که نماز را اقامه می‌کنند و زکات را در حالی که در رکوع هستند می‌پردازند.
در این آیه مصداق روشن و کامل اولی الامر بیان می‌شود. در این آیه خصوصیات فردی به عنوان ولی و سرپرست پیامبر اکرم (ص) مطرح می‌شود که فقط بر شخص امیر المؤمنین علی (ع) تطبیق دارد و به اجماع شیعه و سنی ایشان مصداق بارز این آیه هستند. لذا آیه ولایت بر امامت حضرت علی (ع) تصریح دارد.
جزئیات بیشتر در مورد این آیه شریفه نیز در مقاله «آیه ولایت» در دسترس شما است.
این چند آیه گوشه‌ای از معارف قرآن کریم در مسأله امامت است که به عنوان چند نمونه ارائه گردید تا راهنمای علاقه‌مندان برای تحقیق در این زمینه باشد. البته برای آشنایی با دلایل اهل تسنن و برخی مستندات شیعیان در این موضوع می‌توانید به مقالات زیر مراجعه کنید:
۱ـ «امام بعد پیامبر اکرم (ص) از دیدگاه اهل سنت»
۲ـ «امام حق از دیدگاه شیعه»
پی نوشت ها
- سوره بقره آیه ۲۵۷.
- سوره احزاب آیه ۳۳.
- سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- سورهٔ نساء، آیه ۵۹.
- سوره احزاب آیه ۶.
- سوره مائده آیه ۵۵.