آثار و برکات روز عرفه برای غیر حاجیان
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
عرفه، فرصتی استثنایی برای بهره‌مندی حاجیان از برکات و فضایل بی‌شمار است. عرفه برای غیر حاجیان، نیز تنها یک روز نیست؛ بلکه دریچه‌ای است به سوی رحمت و مغفرت الهی. در این روز مبارک، درهای آسمان گشوده می‌شود و فرصتی بی‌نظیر برای استغفار، توبه و تجدید عهد با پروردگار فراهم می‌گردد.
عرفه برای غیر حاجیان هم راهی برای کسب توفیق است. در این روز گرانبها، در حالی که حاجیان در صحرای عرفات به نیایش و تضرع مشغولند، غیر حاجیان نیز می‌توانند با انجام اعمال معنوی و خودسازی، از این مهم بهره‌مند شوند.
در این مقاله می‌خواهیم به بررسی راهکارهای عملی و معنوی برای بهره‌مندی از این روز فرخنده، ویژه کسانی که در مراسم حج حضور ندارند، بپردازیم. در نتیجه خواهیم آموخت که چگونه می‌توان با انجام اعمال ساده و در دسترس، از برکات روز عرفه بهره‌مند شد و روح خود را جلا داد.
وجه نام‌گذاری روز عرفه
عَرَفَه، کلمه‌ای عربی، به معنای فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است. نام عرفه، از سرزمین عرفات (جایی در مکه که باید در این تاریخ در آن وقوف کرد) گرفته شده و گفته‌اند عرفات را از آن رو عرفات خوانده‌اند که زمینی مشخص و شناخته‌شده در میان کوه‌هاست.
اهمیت روز عرفه
روز عرفه، نهمین روز از ماه ذی‌الحجه و یک روز قبل از عید قربان می‌باشد. این روز از مهم‌ترین روزهای سال برای مسلمانان به شمار می‌رود و از فضیلت بسیار بالایی برخوردار است.
علاوه بر آن روز عرفه و وقوف در صحرای عرفات در روز نهم ذی‌الحجه از مهم‌ترین ارکان حج است. حاجیان از ظهر تا غروب آفتاب در این صحرا حضور یافته و به دعا، نیایش و استغفار می‌پردازند.
روز عرفه برای غیر حاجیان نیز بسیار ارزشمند است؛ به طوری که افرادی که امکان حضور در سفر معنوی حج برای آنها میسر نشده می‌توانند با انجام اعمال پر فیض این روز، از آن بهره و حظ معنوی را ببرند و با خدای خود به نیایش و راز و نیاز بنشیند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر مطالعه مقاله «اسرار وقوف در سرزمین عرفات» پیشنهاد می‌گردد.
روز عرفه فرصتی استثنایی برای تمام مسلمانان است، اعم از حاجیان و غیر حاجیان، باشد تا با خودسازی و نیایش، روح خود را جلا داده و به خداوند نزدیک‌تر شوند.
ویژگی‌های روز عرفه برای غیر حاجیان
حاجیان با حضور در عرفات و برگزاری مراسم دعا و نیایش از فیوضات آن بهره‌مند می‌گردند اما غیر حاجیان که این توفیق الهی محروم مانده‌اند، می‌توانند با انجام اعمال این روز از برکات آن سود معنوی عظیمی را به دست آورند. از جمله ویژگی‌های روز عرفه برای غیر حاجیان عبارتند از:
۱. آمرزش گناهان: روایات بسیاری بر آمرزش گناهان در این روز تأکید دارند. گفته می‌شود خداوند در این روز بیش از هر زمان دیگری بندگان خود را مورد رحمت قرار می‌دهد.
۲. استجابت دعا: روز عرفه برای غیر حاجیان فرصتی ویژه برای دعا و نیایش است و دعا در این روز به استجابت دعا نزدیک‌تر است.
۳. روز نیایش و توبه: مسلمانان در این روز به توبه و استغفار از گناهان خود می‌پردازند و از خداوند طلب بخشش می‌نمایند.
۴. بهره‌مندی از رحمت الهی: اگرچه وقوف در عرفات مختص حاجیان است، اما روز عرفه برای غیر حاجیان نیز فضیلت دارد و با انجام اعمال و آداب آن می‌توانند از رحمت الهی بهره‌مند گردند.
۵. روز خودسازی و کسب معرفت: عرفه برای غیر حاجیان نیز روز خودسازی و کسب معرفت است، فرصتی است مغتنم برای بازنگری در اعمال و رفتار، پالایش روح از زنگارهای گناه و تلاش برای شناخت هرچه بیشتر خالق هستی. در این روز، دل‌ها به سوی آسمان پر می‌کشند و انسان با تفکر و تعمق در آیات الهی و نشانه‌های او در جهان، به درک عمیق‌تری از حقیقت وجود دست می‌یابد.
این روز فرصتی استثنایی برای تمام مسلمانان است، اعم از حاجیان و غیر حاجیان باشد، تا با خودسازی و نیایش، روح خود را جلا داده و به خداوند نزدیک‌تر شوند.
آداب روز عرفه
آداب روز عرفه بسیار متنوع و پرفضیلت هستند و شامل اعمالی می‌شوند که هم حاجیان و هم غیر حاجیان می‌توانند انجام دهند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین آداب این روز اشاره می‌کنیم:
. غسل کردن : غسل که مستحب است قبل از زوال انجام شود.
. نمازهای مستحبی : پس از نماز عصر، پیش از آن که مشغول خواندن دعای عرفه شود، در زیر آسمان دو رکعت نماز به جا آورد و به گناهانش نزد خدا اعتراف و اقرار نماید، تا به ثواب عرفات دست یابد و گناهانش آمرزیده گردد.
. نمازهای مستحبی : بعد از نماز ظهر، زیر آسمان خواندن دو رکعت نماز توصیه می‌گردد: رکعت اول پس از حمد توحید و در رکعت دوم بعد از حمد سوره کافرون خوانده شود.
. نمازهای مستحبی : بعد از آن نیز چهار رکعت نماز بجا آورد و در هر رکعت بعد از سوره حمد پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده شود[1].
. روزه: روزه گرفتن در روز عرفه برای غیر حاجیان بسیار مستحب است و ثواب زیادی دارد، البته برای کسی که برای دعا خواندن ضعف پیدا نکند.
. گفتن تسبیحات روایت شده از حضرت رسول (صلّیاللهعلیهوآله) که سید بن طاووس در اقبال ذکر کرده است:
سُبْحانَ الَّذى فِى السَّمآءِ عَرْشُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الأَرْضِ حُکْمُهُ؛
منزه است خدایى که عرش او در آسمان و فرمان و حکمش در زمین است.
سُبْحانَ الَّذى فِى الْقُبوُرِ قَضآؤُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْبَحْرِ سَبیلُهُ؛
منزه است خدایى که در گورها قضا و فرمانش جارى است منزه است خدایى که در دریا راه دارد.
سُبْحانَ الَّذى فِى النّارِ سُلْطانُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْجَنَّهِ رَحْمَتُهُ؛
منزه است خدایى که در آتش دوزخ سلطنتش موجود است منزه است خدایى که در بهشت رحمت اوست.
سُبْحانَ الَّذى فِى الْقِیمَهِ عَدْلُهُ سُبْحانَ الَّذى رَفَعَ السَّمآءَ؛
منزه است خدایى که در قیامت عدل و دادش برپا است منزه است خدایى که آسمان را بالا برد.
سُبْحانَ الَّذى بَسَطَ الأَرْضَ سُبْحانَ الَّذى لا مَلْجَاَ وَلا مَنْجا مِنْهُ اِلاّ اِلَیْهِ؛
منزه است خدایى که زمین را گسترد منزه است خدایى که ملجا و پناهى از او نیست جز بسوى خودش.
. تسبیحات اربعه «سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ» صد مرتبه و …[2]
. خواندن دعای عرفه امام حسین (علیه‌السلام) که در صحرای عرفات خوانده شده، بسیار فضیلت دارد. این دعا شامل مضامین عالی توحیدی، عرفانی و اخلاقی است و خواندن آن باعث افزایش معرفت و نزدیکی به خداوند می‌شود. حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) در دعای پر فیض عرفه ابتدا به یگانگی خدا اعتراف می‌کند، سپس او را ستایش کرده، نعمت‌های بی‌شمار او یادآوری نموده، بر پیامبر و آلش صلوات می‌فرستد و در پایان از درگاه پروردگار مهربان طلب آمرزش و بخشش می‌نماید.
. استغفار و توبه: این روز فرصت مناسبی برای استغفار و توبه از گناهان است. از خداوند می‌خواهیم که گناهان ما را ببخشد و ما را در مسیر درست هدایت کند.
. صدقه: در روز عرفه برای غیر حاجیان، دادن صدقه باعث افزایش برکت و ثواب می‌شود.
زیارت امام حسین (ع)، از آداب خاص روز عرفه برای غیر حاجیان
همان‌طور که گفته شد، روز عرفه برای غیر از حاجیان نیز سرنوشت‌ساز است.از اعمال خاصی که روز عرفه برای غیر حاجیان سفارش شده است و شیخ عباسی قمی در مفاتیح الجنان نیز به آن اشاره کرده، زیارت حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام) در کربلای معلی می‌باشد که ثواب آن برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد و بلکه افضل از این است. اگر کسی در این روز توفیق یابد که زیر قُبّه مقدسه آن حضرت باشد، ثوابش کمتر از کسی که در عرفات باشد، نیست، بلکه بیشتر و بیشتر است.
امام صادق (علیه‌السلام) در این خصوص می‌فرمایند: «هركس در روز عرفه در حالى كه حق امام حسين (عليه‌السّلام) را مى‌شناسد، به زيارت او برود، براى او پاداش هزار حج و هزار عمره‌ى پذيرفته شده و هزار بار شركت در جنگ در ركاب پيامبر مرسل يا امام عادل نوشته مى‌شود[3]».
امام صادق (عليه‌السلام) همچنین در حدیثی دیگر می‌فرمایند: «خداوند تبارك و تعالى، پيش از جلوه كردن بر اهل عرفات، بر زائران قبر حسين (عليه‌السلام) جلوه مى‌كند و حاجاتشان را برمى‌آورد و گناهانشان را مى‌بخشايد و خواهش‌هاى آنان از طرف ديگران را مى‌پذيرد و سپس به اهل عرفات مى‌پردازد و با آنان نيز چنين مى‌كند[4]» .جای مباهات است برای کسانی که در روز عرفه به زیارت مولایشان امام حسین (علیه‌السلام) مشرف می‌شوند و از این فرصت طلایی استفاده کرده و به رحمت واسعه الهی دست می‌یابند.
افزون بر آن، در روز عرفه غیر حاجیان می‌توانند تمام اعمال این روز را انجام دهند و کسب فیض کنند.آنها می‌توانند در مراسم دعای عرفه در اماکن مقدسه و زیارتگاه‌ها، مساجد و محافل مذهبی که بسیار باشکوه برگزار می‌گردد، شرکت کنند. حتی اگر امکان حضور در مراسم را ندارند توصیه می‌شود در خانه به انجام اعمال عبادی روز عرفه بخصوص دعای عرفه بپردازند و از فیوضات آن بهره مند گردند.
نکاتی ناب درباره اعمال روز عرفه
در روز پر فیض عرفه رعایت چند نکته بسیار مهم است که باعث قبولی عبادات و اعمال این روز می‌گردد:
۱. داشتن اخلاص: در انجام تمام این اعمال، داشتن اخلاص قابل اهمیت است. پس می‌بایست سعی کرد اعمال خود را فقط برای رضای خداوند انجام داد.
۲. داشتن حضور قلب: در هنگام دعا و نیایش، می‌بایست با حضور قلب و توجه کامل به معانی دعاها، از این فرصت گرانبها بهره‌مند شد.
۳. تأمل و تفکر: بهتر است به معانی و مضامین دعاها و آیات قرآن در این روز توجه داشت و در آن تأمل کرد. همچنین سعی نمود تا پیام آنها را در زندگی خود به کار بست تا به شناخت حقیقی دست یافت.
امید است با انجام این آداب، آثار و برکات عرفه برای غیر حاجیان نیز مترتب شود و موجب تقرب به و نزدیکی به خداوند گردد.
تمنای رحمت و سعادت از خداوند در روز عرفه
روز عرفه برای غیر حاجیان هم از اعیاد بزرگ است. گرچه به نام عید نامیده نشده، اما روزی است که خداوند بندگانش را به طاعت و عبادت خویش دعوت کرده و سفره‌های جود و احسانش را برای آنان گسترده است.
شیطان در این روز خوارتر و حقیرتر، و رانده تر و خشمناک‌تر از روزهای دیگر است. روایت شده امام سجاد (علیه‌السلام) در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مدام درخواست کمک می‌کرد، به او فرمود: «وای بر تو، آیا در این روز از غیر خدا درخواست می‌کنی؟ و حال آن که برای بچه‌های در رحم، در این روز امید می‌رود که فضل خدا شامل حالشان گردد، و سعادتمند شوند[5]».
نزول خیر کثیر از سوی خداوند متعال در این روز آنقدر زیاد است که پیامبر گرامی اسلام (صلّیاللهعلیهوآله) در این باره می‌فرمایند: «ما مِنْ یَوْمٍ أَکْثرُ أَنْ یُعِتقَ اللهُ فیهِ عَبْداً مِنَ النّارِ مِنْ یَوْمِ عَرَفَةَ[6]»؛ خداوند هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان خود را از آتش جهنم آزاد نمی‌کند.
روز عرفه برای غیر حاجیان فرصتی طلایی پس از شب‌های قدر
در اهمیت روز عرفه برای غیر حاجیان، همین بس که امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إلی قابِلٍ إلّا أنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ[7]»؛ اگر ماه مبارک رمضان بر کسی گذشت و او آمرزیده نشد، تا ماه رمضان آینده به آمرزش او امیدی نیست، مگر آنکه عرفه را [با شرایط آن] درک کند.
بخشندگی گناهان در روز عرفه، فرصتی استثنایی پس از شب‌های قدر به شمار می‌رود. در حالی که شب‌های قدر مجالی برای تعیین سرنوشت و طلب مغفرت در خفا و سکوت شب است، روز عرفه برای غیر حاجیان موهبتی برای تضرع و نیایش آشکار در پیشگاه خداوند است. در این روز، رحمت الهی به اوج خود می‌رسد و گناهان با توبه و استغفار خالصانه، مورد عفو قرار می‌گیرند، گویی خداوند می‌خواهد امکانی دوباره برای پاکی و رستگاری به بندگانش عطا کند.
آثار و برکات معنوی روز عرفه برای غیر حاجیان
آنچه گفتنی است این که علاوه بر حاجیان در سفر حج که از خیرات و برکات روز عرفه مستفیض می‌گردند، عرفه برای غیر حاجیان نیز همان آثار و برکات معنوی را در پی دارد. از جمله این آثار عبارتند از:
. آمرزش گناهان؛
. استجابت دعا؛
. افزایش معرفت و شناخت الهی؛
. تقویت ایمان و تقوا؛
. آرامش روحی و روانی و دوری از اضطراب و نگرانی؛
. نزدیکی به خداوند و کسب رضایت او و …
آثار و برکات دنیوی اعمال روز عرفه برای غیر حاجیان
علاوه بر آثار و برکات معنوی اعمال روز عرفه برای غیر حاجیان، آثار دنیوی نیز برای آنها به دنبال دارد که بر اثر انجام این اعمال با اخلاص و تقرب به خدا، اثرات آن در زندگی فرد جاری می‌گردد. از جمله این آثار می‌توان موارد زیر را نام برد:
. برکت در زندگی: انجام اعمال نیک در روز عرفه برای غیر حاجیان باعث افزایش خیر و برکت و وسعت در زندگی انسان می‌گردد؛ زیرا علاوه بر تلاش برای کسب مادیات، صرف وقت به معنویات مایه برکت آن خواهد شد. امام موسی كاظم (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «سعى كنيد اوقات خود را چهار قسمت نماييد: زمانى براى مناجات با خدا، زمانى براى كسب و كار، زمانى براى معاشرت با برادران و افراد مورد اعتمادى كه عيب‌هايتان را به شما گوشزد مى‌كنند و در باطن خيرخواه شما هستند و زمانى براى كام جويى از لذّت‌هاى غير حرام[8]» .
. رفع بلا و گرفتاری: دعا و نیایش و اعلام حضور در محضر باری تعالی در روز عرفه برای غیر حاجیان می‌تواند باعث رفع بلا و گرفتاری از زندگی انسان شود. پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) در این باره می‌فرماید: «درهای بلا را با دعا ببندید و بلا را دفع کنید[9]». و در حدیث دیگری امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) نیز می‌فرماید: «امواج بلا را با دعا دفع کنید[10]».
. توفیق در انجام اعمال نیک: کسی که در روزهای خاصی چون عرفه به انجام اعمال نیک مبادرت ورزد، به طور حتم توفیق بیشتری برای انجام این اعمال در طول سال خواهد داشت.
بنابراین، به تمام مسلمانان توصیه می‌شود که از این فرصت گرانبها استفاده کنند و با انجام اعمال نیک و دوری از گناه، از برکات روز عرفه برای غیر حاجیان بهره‌مند شوند.
سخن آخر
بنابر آنچه گذشت رحمت خداوند متعال چنان وسیع و گسترده است که در روز عرفه برای غیر حاجیان نیز راهی به سوی خود باز کرده و غیر از حاجیان را نیز به درگاه خود می‌پذیرد. برای زائران حسینی مانند همیشه حسابی جدا باز کرده و همان طور که در روایات آمده نگاه کریمانه و آمرزنده او ابتدا به آنهاست.
این روز چنان عظیم و بزرگ است که فرصتی خاص برای نابخشوده‌ها در شب‌های قدر را فراهم می‌آورد که نشان از عظمت و بزرگی خدای رحیم و رحمان است. پس با انجام اعمالی نه چندان سخت بلکه خالصانه می‌توان به آغوش خدا بازگشت و پس از خودسازی کسب معرفت نمود و مورد آمرزش و بخشش او قرار گرفت و در پس آن درخواست‌های خود را به اجابت نزدیک کرد.
در پایان از خداوند متعال می‌خواهیم فراز پایانی دعای عرفه امام حسین (عليه‌السلام) را که سر به آسمان برداشته، و در حالى كه بر گونه‌هاى شريفش اشك مى‌ريخت و با صداى بلند مى‌فرمود را در حق ما نیز مستجاب کند:
«یا اَسْمَعَ السّامِعینَ یا اَبْصَرَ النّاظِرینَ وَیا اَسْرَعَ الْحاسِبینَ وَیا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ السّادَهِ الْمَیامینِ وَاَسْئَلُکَ اَللّهُمَّ حاجَتِیَ الَّتی اِنْ اَعْطَیْتَنیها لَمْ یَضُرَّنی ما مَنَعْتَنی وَاِنْ مَنَعْتَنیها لَمْ یَنْفَعْنی ما اَعْطَیْتَنی اَسْئَلُکَ فَکاکَ رَقَبَتی مِنَ النّارِ لااِلهَ اِلاّ اَنْتَ وَحْدَکَ لا شَریکَ لَکَ لَکَ الْمُلْکُ وَلَکَ الْحَمْدُ وَاَنْتَ عَلی کُلِّشَیْءٍ قَدیرٌ یا رَبِّ یا رَبِّ[11]»؛
ای شنواترین شنوایان، ای بیناترین بینایان، و ای سریع‌ترین حسابرسان، و ای مهربان‌ترین مهربانان، بر محمّد و خاندان محمّد آن سروران با میمنت درود فرست، و از تو درخواست می‌کنم خدایا حاجتم را که اگر آن را به من عطا کنی، بی‌شک هرچه را از من دریغ ورزی به من ضرری نرساند، و اگر قضای حاجتم را از من دریغ نمایی، آنچه را عطایم کنی سودی نبخشد، آزادی عهده‌ام را از آتش از تو درخواست می‌کنم، معبودی جز تو نیست، یگانه ای، برایت شریک نیست، فرمانروایی و سپاس خاص توست، و تو بر هرچیز توانایی، پروردگارا پروردگارا.
صوت کامل دعای عرفه با صدای حاج مهدی سماواتی
[1] . این چهار رکعت نماز امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است که در ضمن اعمال روز جمعه در مفاتیح الجنان آمده است.
[2] . مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه، برای کسب اطلاع از دیگر اعمال به مفاتیح رجوع گردد.
[3] . ثواب الاعمال، ص 115.
[4] . بحارالأنوار، ج ۵۰، ص 37.
[5] . من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 137.
[6] . السنن الکبری، احمد بن حسینی بیهقی، ج ۵، ص ١٩٢.
[7] . کافی، ج ۴، ص ۶۶.
[8] . بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۳۲۱.
[9] . میزان الحکمه، حدیث 5560.
[10] . بحارالأنوار، ج90، ص 301
[11] . فراز پایانی دعای عرفه.