شناخت قرآن به بیان قرآن و اهل بیت (ع)

برای شناخت قرآن و آشنایی با ویژگیهای آن ابتدا باید به سراغ خود قرآن رفت چرا که قرآن کلام خدا است و خدا بهترین راهنمای ما است. از طرفی به سراغ اهل بیت عصمت و طهارت (ع) می رویم. آنها قرآن ناطق‌اند و از هر کسی به این کتاب مقدس نزدیکترند. در این مقاله برخی از اوصاف و ویژگیهای قرآن کریم را از زبان خود قرآن و از کلام معصومین (ع) بیان می‌کنیم. عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• اوصاف و ویژگی های قرآن کریم
• شناخت قرآن به بیان قرآن کریم
• شناخت قرآن در کلام معصومان (ع)
• ذکر دو حدیث شریف در مقام معرفت قرآن

شناخت قرآن

در این مقاله به اوصاف و ویژگی‌های قرآن می‌پردازیم تا شناخت ما نسبت به قرآن بیشتر شود. به عنوان مقدّمه به این نکته اشاره می‌کنم که قرآن کریم در سوره‌ی مبارکه‌ی إسراء فرموده است: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى‏ أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهيراً»^[1] بگو: اگر انس و جن به یاری یکدیگر بیایند برای این‌که کتابی مانند قرآن بیاورند نمی‌توانند کتابی مانند قرآن را بیاورند اگر چه برخی از آن‌ها برخی دیگر را کمک کنند.

بنابراین قرآن کریم خود را به عنوان یک کتاب بی‌بدیل و معجزه‌ی پروردگار معرّفی کرده است. بسیار بسزا و شایسته است که ما این کتاب را از زبان خود قرآن و همچنین از زبان عِدل قرآن که اهل بیت عصمت و طهارت (ع) باشند بشناسیم.

الف- شناخت قرآن از زبان خود قرآن کریم

ما در این مقاله به ویژگی‌های قرآن، ویژگی‌هایی که در خود قرآن درباره‌ی قرآن گفته شده است اشاره خواهیم کرد. قرآن کریم در آیات متعدّدی خود را به ما معرّفی کرده است. یکی از آن آیات، آیه‌ی 15 سوره‌ی مبارکه‌ی مائده است. خدای متعال در این آیه می‌فرماید: «قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبينٌ» به تحقیق از سوی خدا برای شما هدیه‌ای آمده است که از جنس نور است و کتاب آشکار است. چند ویژگی قرآن از همین آیه‌ی شریفه، آیه‌ی 15 سوره‌ی مبارکه‌ی مائده قابل استفاده است.

1- کتاب و کلام خدا

اوّلاً این‌که قرآن کتاب خدا است، کتابی است که از طرف خدای متعال آمده است «قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ». در سوره‌ی توبه، آیه‌ی 6 می‌خوانیم «وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ» اگر یکی از مشرکین از تو پناه خواست، خواست بیاید درباره‌ی قرآن تحقیق و مطالعه کند، می‌فرماید: «فَأَجِرْهُ» به او پناه بده تا کلام الله را بشنود. بنابراین قرآن سخن خدا است و این هم از ویژگی‌های مهمّ قرآن است.

2- هدایتگر انسان

نکته‌ی دوم این است که کتابی برای هدایت انسان است. می‌فرماید: «قَدْ جاءَكُمْ» این کتاب به سوی شما آمده است. کتاب، شما را مخاطب قرار داده است و هدف کتاب، هدایت شما است. توجّه به این نکته در استفاده‌ی بهتر از قرآن بسیار مؤثّر است. بدانیم که این قرآن نامه‌ای است که خدای متعال برای یکا یک ما فرو فرستاده است.

قرآن، کتاب هدایت است. در پایان آیه‌ی 15 می‌فرماید: «قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبينٌ» و در آیه‌ی 16 می‌فرماید: «يَهْدی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ» خدای متعال به وسیله‌ی این کتاب، کسانی را که به دنبال رضایت او هستند به راه‌های سلام هدایت خواهد کرد. اگر کسی به قرآن پناهنده شود و از نور قرآن استفاده کند این نور او را به وادی سلام، وادی که از هر گونه عیب و نقص و عوامل آزاردهنده مبرّا است هدایت می‌کند. قرآن انسان را به وادی که به تعبیر قرآن «سُبُلَ السَّلامِ» است هدایت می‌کند.

3- از جنس نور

ویژگی سوم این است که از جنس نور است «قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ» این کتاب سر تا سر نور است، ظلمت و تاریک در این کتاب راه ندارد. ویژگی نور این است که اوّلاً خود روشن است و ثانیاً فضا را روشن می‌کند. برای شناخت قرآن باید بدانیم که در قرآن کریم هیچ ابهامی نیست، به تعبیر قرآن آیات این کتاب، آیات بیّنات است، آیات روشن و آشکاری است و علاوه بر این جامعه را روشن می‌کند، زندگی انسان را از ظلمت‌های جهل و معصیت پاک می‌کند، دل انسان را روشن می‌کند. جامعه‌ای که در آن قرآن حاکم باشد، جامعه‌ای است که از ظلمت‌ها دور و مبرّا خواهد بود.

4- روشنگر

ویژگی دیگر که باز در همین آیه‌ی 15 سوره‌ی مبارکه‌ی مائده آمده است این است که «قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبينٌ» قرآن کتاب مبین است، روشنگر است، حقایق را برای ما آشکار می‌کند، حق را از باطل به ما نشان می‌دهد. قرآن در برخی از آیات خود را این‌طور معرّفی کرده است: «إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ»^[2] قرآن، کتابی است که بین حق و باطل فاصله می‌اندازد. اگر کسی با قرآن مأنوس بشود حق را می‌شناسد، باطل را می‌شناسد و می‌تواند برای زندگی خود بهترین برنامه‌ریزی را داشته باشد. این چند ویژگی بود که در آیه 15 سوره مائده آمده است.

5- کتاب فطرت

در آیات دیگر قرآن، ویژگی‌های دیگری برای قرآن گفته شده است. این است که قرآن، کتاب فطرت است، قرآن کتابی است که با فطرت انسان هماهنگ است. خدای متعال در فطرت انسان حقایقی را قرار داده است. همه‌ی انسان‌ها فطرتاً عاشق خدا هستند، همه‌ی انسان‌ها فطرتاً به دنبال کمال هستند، غریزه‌ی حقیقت‌جویی و غریزه‌ی کمال‌طلبی از غرایزی است که در وجود همه‌ی ما وجود دارد.

قرآن با فطرت ما هماهنگ است و لذا در سوره‌ی روم، آیه‌ی 30 می‌خوانیم: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتي‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْديلَ لِخَلْقِ اللَّهِ» روی خود را به سوی دین متوجّه کن، آن دینی که حنیف است و انسان‌ها را از مسیر شرک به سوی توحید هدایت می‌کند. این مسیر، مسیری است که فطری است و خدای متعال انسان‌ها را بر این باور و بر این بینش آفریده است، «لا تَبْديلَ لِخَلْقِ اللَّهِ» خلقت خدا تغییر نمی‌کند. نور فطرت انسان در هر شرایطی به صورت مطلق خاموش نمی‌شود و قرآن کریم این نور فطرت را بیدار می‌کند و انسان را به سر منزل مقصود هدایت می‌کند. 

6- کتاب سراسر علم

آیه‌ی دیگر، در سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 52 آمده است. خدای متعال می‌فرماید: «وَ لَقَدْ جِئْناهُمْ بِكِتابٍ فَصَّلْناهُ عَلى‏ عِلْمٍ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ» برای آن‌ها کتابی آورده‌ایم و آن آیه را تفصیل داده‌ایم؛ یعنی فصل، فصل کردیم، یعنی در بخش‌ها و موضوعات مختلف، آیات مختلفی را فرو فرستادیم. این آیات، مبتنی بر علم و دانش است لذا قرآن کتابی برخاسته از علم است، کتابی که برخاسته از علم است سر تا سر علم خواهد بود.

7- جدا کننده حق از باطل

در آیه‌ی دیگر، در سوره‌ی فرقان، آیه‌ی 1 ویژگی دیگری برای قرآن کریم بیان شده است، قرآن از نگاه قرآن، فرقان دانسته شده است. فرقان یعنی جدا کننده‌ی حق از باطل. در آیه‌ی اوّل سوره‌ی فرقان می‌خوانیم: «تَبارَكَ الَّذي نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى‏ عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعالَمينَ نَذيراً» سرشار از خیر و برکت است آن خدایی که قرآنی را که در این آیه فرقان نامیده است بر بنده‌ی خود فرو فرستاد تا او بیم‌دهنده‌ی همه‌ی جهانیان باشد. چرا قرآن را فرقان می‌نامد؟ زیرا قرآن، حق و باطل را از هم جدا می‌کند و از هم متمایز می‌کند.

8- کتاب ذکر

دیگر از ویژگی‌های قرآن این است که قرآن ذکر است. در سوره‌ی حجر، آیه‌ی 9 می‌خوانیم «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ» ما خودمان ذکر را فرو فرستادیم و ما نگهبان آن هستیم. در این آیه‌ی شریفه از قرآن با عنوان ذکر یاد شده است. ذکر به معنای یادآوری در مقابل غفلت و در مقابل نسیان است. کسانی که با قرآن مأنوس هستند حقایق مهمّ این عالم را متوجّه می‌شوند. در نقطه‌ی مقابل کسانی که از قرآن غافل هستند از حقایق مهمّ عالم غافل هستند و این حقایق را به فراموشی می‌سپارند.

9- کتاب موعظه، شفاء، هدایت و رحمت

ویژگی‌های دیگر قرآن چهار ویژگی است که در سوره‌ی مبارکه‌ی یونس، آیه‌ی 57 آمده است: قرآن موعظه است، قرآن شفا است، قرآن هدایت و رحمت است. در آیه‌ی 57 سوره‌ی یونس می‌خوانیم: «يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنينَ» ای مردم، کتابی از سوی خدا برای شما آمده است که چهار ویژگی دارد: اوّلاً موعظه است؛ یعنی پند و اندرز است. این کتاب سرشار از اندرزهای حکیمانه و نصیحت‌های مشفقانه است. دوم: شفا است، مایه‌ی بهبودی بیماری‌های شما است. سوم: هدایتگر است، «هُدیً» یعنی هدایتگر است و چهارم: رحمت است، مهربانی خدای متعال به وسیله‌ی این کتاب شامل حال ما می‌شود.

این چهار ویژگی، ویژگی‌هایی هستند که هر کدام مترتّب بر دیگری هستند. بین هر کدام از این ویژگی‌ها ارتباط بسیار معقول و منطقی برقرار است. اوّلاً قرآن موعظه است، پند و اندرز می‌دهد. این پند و اندرز باعث می‌شود بیماری‌های قلب ما شفا پیدا کند. بیماری‌های دل، بیماری‌های قلب برای مداوا نیازمند دارویی از سنخ موعظه هستند. بنابراین موعظه باعث می‌شود دل ما شفا پیدا کند. وقتی بیماری‌های دل ما شفا پیدا کرد و در واقع وقتی چشم دل ما بینا شد می‌توانیم مسیر را ببینیم و طبیعتاً قرآن ما را هدایت کند و وقتی هدایت شدیم رحمت پروردگار شامل حال ما خواهد شد. این هم چهار ویژگی بود که در آیه‌ی 4 سوره‌ی یونس است و به شناخت قرآن کمک می‌کند.

10- مهیمن

از دیگر ویژگی‌های قرآن این است که قرآن مهیمن است. در سوره‌ی مائده، آیه‌ی 48 این‌طور می‌خوانیم، خدا می‌فرماید: «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ» ای پیامبر، کتابی را به سوی تو فرستادیم که این کتاب، کتاب‌های گذشته را تصدیق می‌کند و نگهبان آن‌ها است. مهیمن از مادّه‌ی هیمنه است. هیمنه به معنای سیطره و نگهبانی هم می‌آید؛ یعنی قرآن هم بر سایر کتاب‌های آسمانی سیطره دارد و هم نگهبان آن‌ها است.

قرآن کریم، تورات و انجیل را هم به رسمیت شناخته است. قرآن کریم، سایر کتاب‌های آسمانی که بر پیامبران الهی نازل شده‌اند مثل صحف ابراهیم و صحف موسی را به رسمیت شناخته است، زبور داود را به رسمیت شناخته است. البتّه تورات و انجیل و صفح و زبور که تحریف نشده باشد چون دشمنان و انسان‌های منحرف این کتاب‌ها را به تحریف کشاندند امّا اصل این کتاب‌ها، کتاب‌های آسمانی بوده‌اند که بر قلوب مطهّر انبیای الهی نازل شده‌اند و لذا قرآن نگهبان این کتاب‌ها است.

11- مجید

از دیگر ویژگی‌های قرآن، این است که قرآن کریم خود را مجید دانسته است. در سوره‌ی مبارکه‌ی ق، آیه‌ی اوّل می‌خوانیم: «ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجيدِ» قسم به قرآنی که دارای مجد و عظمت است. کتابی است بسیار با عظمت، ابهّت در آیه، آیه‌ی قرآن موج می‌زند. وقتی انسان آیات قرآن را می‌خواند چه به لحاظ محتوا، چه به لحاظ ادبیات حاکم بر قرآن فخامت و عظمت را در آیات الهی مشاهده می‌کند.

12- عزیز

از ویژگی‌های دیگر  قرآن کریم این است که این کتاب با عنوان عزیز نامیده شده است. کلمه‌ی عزیز در زبان عربی به معنای پیروز شکست‌ناپذیر است. قرآن غالب است، غالب به معنای غلبه‌کننده. در سوره‌ی فصّلت، آیه‌ی 41 می‌خوانیم: «وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزيزٌ» این کتاب، کتاب قاهر و غالب و پیروز است. «لا يَأْتيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ»^[3] چون این کتاب پیروز است و غالب است، کسی نمی‌تواند بر این کتاب غلبه کند و باطل در این کتاب راه ندارد. شیاطین نمی‌توانند مطالب باطل خود را در این کتاب وارد کنند و لذا یکی از آیاتی که دلالت بر عدم تحریف قرآن می‌کند، همین آیه‌ی 41 سوره‌ی فصّلت است. چون وقتی قرآن تحریف بشود به این معنا است که دشمنان توانسته‌اند آن سلامت قرآن را بشکنند امّا قرآن می‌گوید: این کتاب، کتاب عزیز است.

13- کریم

ویژگی بعدی قرآن کریم که در سوره‌ی واقعه، آیه‌ی 77 آمده است این است که قرآن خود را کریم معرّفی کرده است. «فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ * وَ إِنَّهُ لَقَسَمٌ لَوْ تَعْلَمُونَ عَظيمٌ * إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَريمٌ»^[4] این کتاب، قرآن کریم و با ارزش است. کلمه‌ی کریم یعنی صاحب کرامت، یعنی ارزشمند، آیات قرآن، آیات بسیار ارزشمندی هستند چون انسان را به سوی با ارزش‌ترین مقصد هدایت می‌کند.

14- عظیم

از ویژگی‌ای دیگر قرآن که  در سوره‌ی حجر، آیه‌ی 87 آمده است. می‌خوانیم: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثاني‏ وَ الْقُرْآنَ الْعَظيمَ» ای پیامبر، به تو هفت آیه‌ی گرانبها –که مفسّران اشاره کرده‌اند که آیات سوره‌ی حمد است- و همچنین قرآن عظیم را عطا کرده‌ایم. در این آیات از قرآن با عظمت یاد شده است و عظمت قرآن در این جهت است که خدای متعال در قرآن تجلّی کرده است.

15- حکیم

از ویژگی‌های دیگر قرآن که در آیه‌ی 2 سوره‌ی یس آمده است، این است که قرآن حکیم است «وَ الْقُرْآنِ الْحَكيمِ» حکیم یعنی سرشار از حکمت، حکمت یعنی سخنی که غیر قابل مناقشه است، سخنی که از استحکام و اتقان برخوردار است، سخنی که استوار است «وَ الْقُرْآنِ الْحَكيمِ» قسم به قرآنی که آمیخته با حکمت است. ای پیامبر، تو از فرستادگان خدای متعال هستی. نکته‌ی لطیفی در این آیات سوره‌ی مبارکه‌ی یس وجود دارد که سند حقّانیت پیامبر گرامی اسلام (ص) همین آیات مستحکم و حکیمانه است. خدای متعال به همین آیات حکیمانه قسم یاد می‌کند که ای پیامبر، تو فرستاده‌ی ما هستی.

16- مبارک

ویژگی آخری که از ویژگی‌های قرآن کریم در قرآن به آن اشاره می‌کنیم این است که قرآن، کتاب مبارکی است. در سوره‌ی مبارکه‌ی انبیاء، آیه‌ی 50 می‌خوانیم، خدای متعال می‌فرماید: «وَ هذا ذِكْرٌ مُبارَكٌ أَنْزَلْناهُ أَ فَأَنْتُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ» این ذکری سرشار از برکت است که به سوی شما فرو فرستادیم. چرا قرآن مبارک دانسته شده است؟ چون آیات قرآن، آیاتی است که سر منشأ خیرات است. برکت یعنی خیر کثیر و خیر فراوان. قرآن کریم منشأ خیرات فراوان و منشأ برکات فراوان است و خدای متعال در این کتاب برکات فراوانی قرار داده است و لذا این کتاب مبارک نامیده شده است.

ب-   شناخت قرآن در کلام معصومان (ع)

این چند ویژگی قرآن از زبان خود قرآن بود. امّا ویژگی‌های قرآن از زبان روایات معصومان (ع):

1- خیرخواهی که خیانت نمی کند

در نهج البلاغه‌ی شریف، خطبه‌ی 176، امیر المؤمنین (ع) قرآن را با این عناوین و ویژگی‌هایی که عرض می‌کنیم معرّفی کرده است. فرموده است: «وَ اعْلَمُوا أَنَّ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النَّاصِحُ الَّذِي لَا يَغُشُّ»^[5] قرآن، خیرخواهی است که خیانت نمی‌کند. اوّلاً خیرخواه انسان‌ها است و بعد هم واقعاً آنچه که به صلاح آن‌ها است را بدون هیچ ملاحظه‌ای به آن‌ها گوشزد می‌کند.

2- هدایتگری که گمراه نمی کند

«وَ الْهَادِي الَّذِي لَا يُضِلُّ (یَضِلّ)» هدایتگری است که گمراه نمی‌شود یا گمراه نمی‌کند. ممکن است کسی دعوی هدایت داشته باشد امّا خودش راه را گم کند و یا پیروان خود را گمراه کند. قرآن نه راه را گم می‌کند و نه پیروان خود را گمراه می‌کند.

3- سخنگوی صادق

قرآن سخنگویی است که دروغ نمی‌گوید، «وَ الْمُحَدِّثُ الَّذِي لَا يَكْذِبُ» خیلی‌ها سخن می‌گویند امّا سخن راست… این هم نکته‌ی مهم است که کسی که تمام سخنان او راست و درست باشد کمتر پیدا می‌شود امّا قرآن این‌گونه است، قرآن سخنگویی است که دروغ نمی‌گوید.

4- حبل متین خداوند

چهارمین ویژگی این است که «حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِينُ» است. در نهج البلاغه می‌فرماید: قرآن ریسمانی است که یک سر آن ریسمان به دست خدای متعال است و اگر کسی به این ریسمان چنگ بزند از غرق شدن در غرقاب شهوات و شبهات نجات پیدا می‌کند.

5- وسیله امن

«وَ سَبَبُهُ الْأَمِينُ» قرآن وسیله‌ی امن پروردگار است. اگر کسی به قرآن چنگ بزند در امنیت کامل قرار می‌گیرد. در اصول کافی، جلد 2، در روایت دیگری قرآن را هدایت‌کننده به بهترین راه معرّفی کرده‌اند. قرآن کریم ما را به بهترین راه زندگی هدایت می‌کند. امروز بشر برای زندگی انسان‌ها نسخه‌های متعدّدی مطرح می‌کند. هر کسی مدّعی است که اگر به نسخه‌ی او عمل کنید در زندگی سعادتمند خواهید شد امّا قرآن معتقد است که بهترین نسخه برای زندگی، نسخه‌ای است که در خود قرآن آمده است «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدي لِلَّتي‏ هِيَ أَقْوَمُ»^[6] روایات ما بر این موضوع تأکید دارند.

6- جدا کننده راه سعادت از ضلالت

باز در روایات ما در باب شناخت قرآن این‌طور آمده است که قرآن «هُدًى مِنَ الضَّلَالَة»^[7] است. قرآن، راه هدایت را از راه ضلالت، راه سعادت را از راه شقاوت جدا و متمایز می‌کند.

7- تبیان

همچنین می‌خوانیم «القُرآنُ … تِبْيَانٌ مِنَ الْعَمى‏» قرآن ما را از کوری و کور دلی می‌رهاند. خدای متعال در سوره‌ی طه فرموده است: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْري فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى‏»^[8] کسی که از قرآن اعراض کند زندگی سختی خواهد داشت و فردای قیامت به صورت کور محشور می‌شود. می‌دانید حقایقی که در قیامت اتّفاق می‌افتد بازتاب نوع زندگی ما در همین دنیا است. اگر کسی در دنیا از قرآن اعراض کرد در واقع کور است و فردای قیامت کور محشور می‌شود امّا کسی که به قرآن توجّه می‌کند چشم دل او بینا می‌شود. لذا فرمود: قرآن ما را از کوری می‌رهاند.

8- نجات دهنده از لغزش ها

«اسْتِقَالَةٌ مِنَ الْعَثْرَةِ»^[9] قرآن کمک می‌کند که ما از لغزش‌ها نجات پیدا کنیم. اگر قرآن نباشد انسان دچار لغزش می‌شود امّا قرآن کریم جلوی لغزش انسان را می‌گیرد.

9- نور

 «نُورٌ مِنَ الظُّلْمَةِ» نوری است که انسان را از ظلمت نجات می‌دهد و انسان را از تاریکی‌ها می‌رهاند.

10- ناجی از حزن

باز در روایات ما این طور آمده «ضِيَاءٌ مِنَ الْأَحْزَانِ» قرآن کریم روشنایی از حزن و اندوه در دل انسان ایجاد می‌کند، انسان را از حزن و اندوه نجات می‌دهد و با روشنایی دل انسان را شاد می‌کند. در اثر انس با قرآن شادمانی در قلب و روح انسان ایجاد می‌شود.

11- شفیع

«شَافِعٌ مُشَفَّعٌ»^[10] قرآن شفاعت‌کننده‌ای است که شفاعت او رد نمی‌شود. در روز قیامت، براساس قرآن، همه توانایی شفاعت ندارند امّا قرآن شفاعتگری است که شفاعت او مقبول واقع می‌شود، شفاعت او پذیرفته می‌شود.

12- شکایت قرآن کریم

قرآن نه فقط شفاعت می‌کند بلکه نفرین هم می‌کند. «مَاحِلٌ مُصَدَّقٌ» نفرین‌کننده‌ای است که نفرین او رد نمی‌شود. اگر خدای نکرده قرآن از کسی شکایت کند، شکایت او مورد توجّه خدای متعال که احکم الحاکمین است قرار می‌گیرد. در روایات داریم چند چیز فردای قیامت به درگاه خدای متعال شکایت می‌برند؛ یکی از آن‌ها قرآنی است که غبار روی آن نشسته است و مورد استفاده قرار نگرفته است.

در سوره‌ی مبارکه‌ی فرقان هم می‌خوانیم که در روز قیامت، رسول گرامی اسلام (ص) به خدای متعال گله می‌برد: «وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً»^[11] پروردگارا، قوم من قرآن را مهجور گذاشتند، قرآن را رها کردند. این شکایت پیامبر گرامی اسلام (ص) از مهجور گذاشتن، فردای قیامت در سوره‌ی فرقان آمده است. خدا نکند که پیامبر و یا قرآن شاکی از انسان باشند که طبق این روایت نورانی اگر قرآن شکایت کند و یا نفرین کند نفرین او رد نمی‌شود.

ذکر دو حدیث شریف در مقام معرفت قرآن

در پایان این مقاله دو حدیث را تقدیم می‌کنیم تا دل ما بیشتر به نور روایات منوّر بشود و در شناخت قرآن کریم ما را یاری کند.

شناخت قرآن در کلام امیرالمومنین (ع)

امیرالمؤمنین (ع) درباره‌ی قرآن فرمود: «ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ»^[12] ظاهر قرآن بسیار زیبا است، ادبیات قرآن، آهنگ و لحن و نغماتی که قرآن برای تبیین مضامین مختلف به کار برده است لحن و نغمه و آهنگ بی‌نظیری است و در عین حال باطن آن بسیار عمیق و پر محتوا است.

«لَا تَفْنَى عَجَائِبُهُ» شگفتی‌های قرآن تمامی ندارد و پایان‌ناپذیر است، «وَ لَا تَنْقَضِي غَرَائِبُهُ» و مطالب عجیبی که در قرآن وجود دارد پایان پیدا نمی‌کند. «وَ لَا تُكْشَفُ الظُّلُمَاتُ إِلَّا بِه‏» و تاریکی‌ها جز به نور قرآن با چیز دیگری برطرف نمی‌شود.

شناخت عمق معارف قرآن

روایت دوم سؤالی از امام صادق (ع) است. از حضرت سؤال شد: این قرآن چه ویژگی‌هایی دارد؟ «مَا بَالَ الْقُرْآنِ لَا يَزْدَادُ عَلَى النَّشْرِ وَ الدَّرْسِ إِلَّا غَضَاضَةً»^[13] انسان هر کتابی را دو یا سه بار تدریس کند یا درس بگیرد برای او تکراری می‌شود. این قرآن چه کتابی است که هر قدر آن را می‌خوانیم و با آن ممارست داریم، درس می‌گیریم، درس می‌دهیم احساس می‌کنیم که روز به روز نوتر و تازه‌تر می‌شود؟

فرمود: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَمْ يَجْعَلْهُ لِزَمَانٍ دُونَ زَمَانٍ» چون خدای متعال قرآن را برای یک دوره و زمانه‌ی خاص قرار نداده است. «وَ لَا لِنَاسٍ دُونَ نَاسٍ» برای یک گروه خاص قرار نداده است، «فَهُوَ فِي كُلِّ زَمَانٍ جَدیدٍ» قرآن در همه‌ی دوره‌ها و زمانه‌ها تازه و نو است، «وَ عِنْدَ كُلِّ قَوْمٍ غَضٌّ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ» قرآن نزد همه‌ی اقوام و نزد همه‌ی گروه‌ها تر و تازه است و تا روز قیامت این تر و تازگی را خواهد داشت.

قرآن کتابی فرا زمانی است، قرآن کتابی فرا منطقه‌ای است. امروز هم آیات قرآن راهگشا است و برای ما ایرانیان و برای همه‌ی مردم جهان با هر فرهنگ و آداب و رسومی، قرآن می‌تواند هدایتگر باشد.

حجه‌الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم

---

[1]– سوره‌ی إسراء، آیه 88.

[2]– سوره‌ی طارق، آیه 13.

[3]– سوره‌ی فصّلت، آیه 42.

[4]– سوره‌ی واقعه، آیات 75 تا 77.

[5]– نهج البلاغة، ص 252.

[6]– سوره‌ی إسراء، آیه 9.

[7]– بحار الأنوار، ج 89، ص 26.

[8]– سوره‌ی طه، آیه 124.

[9]– بحار الأنوار، ج 89، ص 26.

[10]– همان، ص 20.

[11]– سوره‌ی فرقان، آیه 30.

[12]– نهج البلاغة، خطبه 18، ص 61. 

[13]– بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج‏17، ص: 213.