گناهان کبیره

قرآن کریم می‌فرماید اگر از گناهان کبیره اجتناب کنید خداوند خطاهای کوچک شما را می‌بخشد. در اینجا سوالاتی پیش می‌آید:

• آیا گناه کبیره و صغیره دارد؟
• آیا گناه کوچک هم داریم؟
• پس این که می‌گویند گناه هر چه باشد در پیشگاه خداوند بزرگ است یعنی چه؟
• قرآن و روایات درباره گناهان کبیره چه می‌گویند؟
• گناهان کبیره کدامند؟

در این مقاله می‌خواهیم از زبان دکتر میرباقری به این سوالات پاسخ دهیم و فهرستی از گناهان کبیره را بیان خواهیم کرد. پاسخ به این سوالات را در غالب ویدیو و متن مشاهده می‌فرمایید.

ویدیو: گناهان کبیره

پرهیز از گناهان کبیره

قرآن فرموده «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُمْ مُدْخَلًا كَرِيمًا»[1] اگر از گناهان کبیره که نهی شدید اجتناب کنید ما روی سیّئات شما را می‌پوشانیم. سوالی که پیش می‌آید این است که به چه گناهی گناه کبیره می‌گویند؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید مقدمه‌ای را عرض کنیم.

آیا گناه کوچک و بزرگ دارد؟

اولا بعضی‌ها که یک مقداری نگاه عرفانی به قضیه دارند می‌گویند ما اصلا گناه کوچک نداریم. گناه در پیشگاه خداوند بزرگ است. بله این کلیتش درست است اما خود قرآن و روایات ما در این زمینه دسته بندی می‌کنند و گناهانی را به عنوان گناه کبیره نام می‌برند که خداوند از آن‌ها اجتناب شدید داده است. مثل روایتی که در ادامه عرض می‌کنیم. شاید به این دلیل باشد که بعضی از گناهان ریشه‌ای و اصلی هستند و باعث یک فساد گسترده‌تری می‌شوند و دلایل دیگر … . اما از این جهت که گناه هر چه هم باشد در پیشگاه خداوند بزرگ است این مطلب دیگری است که البته در جای خود صحیح است.

گناهان کبیره کدامند؟

در این زمینه یک روایت از  حضرت عبدالعظیم حسنی داریم که بیان می‌کند گناهان کبیره چه چیزهایی هستند. این روایت در کتاب وسائل الشیعه در ابواب جهاد نفس باب ۴۶ باب تعیین الکبائر است. تعیین الکبائر یعنی تعیین گناهان کبیره که خداوند از آن‌ها اجتناب شدید داده. روایت از عبدالعظیم حسنی است که در شهر ری مدفون هستند. امام جواد از امام هشتم از امام هفتم ایشان راجع به امام ششم نقل می‌کند. می‌فرماید: عمر بن عبید وارد شد بر امام صادق (ع) سلام کرد و نشست. این آیه از سوره لقمان را خواند: «وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ …»[2] کسانی که از گناهان کبیره اجتناب می‌کنند؛ اثم، کبائر است که حرف‌های زشت، زورگویی و فواحش از گناهان کبیره است. «ثمّ أمسَک» سپس سکوت می‌کند. امام صادق علیه السلام به او فرمودند چرا سکوت کردی؟ گفت «أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ الْکبَائِرَ مِنْ کتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ» دوست دارم از قرآن به من بفرمایید که کبائر چه گناهانی هستند. چه گناهانی کبیره و بزرگ هستند؟ امام (ع) به او فرمودند بله، و شروع کردند به شمردن گناهان کبیره:

۱. شرک به خداوند

«أکبَرُ الکَبائِر الاِشراكُ باللّه» بزرگترین گناهان کبیره شرک به خدا است. قرآن فرموده «مَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ»[3] اگر کسی به خدا شرک بورزد خدا بهشت را بر او حرام می‌کند.

۲. یأس از رحمت خدا

«بَعده الإياسُ مِن روح اللّه» یاس از رحمت خدا؛ خیلی عجیب است که بعد از شرک ناامیدی و یأس از رحمت خدا از گناهان کبیره است. یعنی این که با خودش بگوید من طوری هستم که دیگر خدا من را نمی‌بخشد. خداوند فرموده است «لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ».[4] جز کافران کسی از رحمت خدا مایوس نمی‌شود. مواظب باشید. نگویید ده بار حاجتی را از خدا خواستم، نشد. هرگز! بایستید. ادامه بدهید. آنچه مصلحت ما باشد خدا پیش می‌آورد.

۳. انسان خود را از عذاب الهی ایمن بداند

«ثمّ الأمنُ مِن مَکرِ اللّه» یعنی آدم خیالش راحت شود و بگوید من هر کاری بکنم خدا با من کاری ندارد. نه؛ این‌طور نیست. خداوند ممکن است یک‌ بار از گناه ما بگذرد، ده دفعه یک کاری را کرد خدا به روی او نمی‌آورد، آبرویش را نمی‌برد، اما شاید دیدید دفعه یازدهم زمینش می‌زند، یکدفعه آبرویش می‌رود، حیثیتش می‌رود. بعد هم عقوبت آخرت به دنبالش است. خیالمان راحت نباشد در گناه کردن. مثلا بگویم من که سید هستم خدا که من را عذاب نمی‌کند. یا مثلا یهودی‌ها می‌گفتند ما أحِبّاءُ اللّه هستیم. قرآن می‌فرماید پس چرا اگر گناه کنید خدا عذابتان می‌کند؟! این چه حرفی است؟! «لَيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلَا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ ۗ مَنْ يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ».[5] به خوش خیالی نیست گناه کردید خدا کیفر می‌کند، مگر این که توبه کنید.

خدا فرموده «فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ».[6] جز قوم زیانکار کسی از مکر خدا خیالش راحت نیست. مومن هم باید امید به خدا داشته باشد و هم خائف باشد. از گناهانمان باید بترسیم که یک وقتی خداوند انسان را به یک گناهی می‌گیرد، هم در دنیا هم در آخرت. همیشه هم باید به رحمت خدا دلخوش باشیم.

۴. عاق والدین

«عقوق الوالدین»؛ اهمیت این موضوع به قدری است که خداوند در داستان حضرت مریم فرموده کسی که عاق والدین شود «جبّار شَقیّ» است. «وَبَرًّا بِوَالِدَتِي وَلَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّارًا شَقِيًّا»[7]

۵. قتل نفس

«و قَتلُ النَفس اَلَّتی حَرَّمَ اللّه اِلّا بِالحَقّ»: آدم کشتن، قتل نفس محرمه. قرآن می‌گوید اگر کسی مومنی را بکشد کیفرش خلود در جهنم است، مگر این که به حق باشد مثل قصاص. یا مثلا در جنگ‌ها که جنگ حق علیه باطل است. خداوند فرموده «وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا».[8]

۶. نسبت ناروا دادن به یک بانوی پاک

«و قَذفُ المُحصَنَة»؛ این که انسان به یک بانوی همسردارِ خانه نشین نسبت عمل ناروا بدهد. این از گناهان کبیره است. خداوند فرموده «إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ».[9] می‌گوید ‌کسی که نسبت ناروایی بدهد به یک زن پاک در دنیا و آخرت مورد لعنت خداوند است. این از گناهان کبیره است. مواظب زبانمان باید باشیم، گاهی در محاورات نسبتی به کسی داده می‌شود. گاهی شخص یک چیزی دیده و ذهنش خیال کرده و این را پرورش می‌دهد و برای دیگران نقل می‌کند. این از گناهان بسیار بزرگ است که انسان نسبت ناروایی به کسی بدهد. در مجموع تهمت، گناه کبیره است.

۷. خوردن مال یتیم

خداوند عزّ و جلّ در مورد کسانی که مال یتیم را می‌خوردند فرموده «إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا»[10] این‌ها در شکمشان دارند آتش می‌خورند.

۸. فرار از جهاد

«و الفرار من الزحف» فرار از صحنه جهاد. یعنی مسلمان‌ها رفتند جنگ می‌کنند، وقتی درگیری می‌شود او جان خودش را برمی‌دارد و می‌رود و مسلمان‌ها را تنها می‌گذارد دست دشمن که کشته شوند. این گناه کبیره است؛ چون خداوند فرموده «وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَىٰ فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ»[11] اگر کسی پشت کند به دشمن و دارد فرار می‌کند که جان خودش را نجات دهد و بقیه را در خطر بگذارد گرفتار غضب خدا است و مأوای او جهنم است. مگر دو استثناء قائل می‌شود. مواردی که می‌خواهد تاکتیکش را عوض کند یا این که از تنهایی دربیاید و به گروهی بپویندد، این‌ها استثنا است.

۹. رباخواری

«و أکلُ الرِّبا»؛ رباخواری؛ چون خداوند فرموده کسانی که ربا می‌خورند برنمی‌خیزند الا مثل کسی که شیطان آن‌ها را به جنون انداخته است.[12]

۱۰. سحر

سحر از گناهان کبیره است. بعضی‌ها وارد این زمینه می‌شوند و توجه هم ندارند. قرآن تعبیر به کفر می‌کند. می‌فرماید «وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَٰكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا»[13] جنیان دربار حضرت سلیمان سحر می‌کردند و علمای یهود هم یاد گرفتند، که الان هم آثارش هست. قرآن می‌فرماید این کفر است. در روایات هم داریم که «السّاحِرُ كالكافِرِ».[14] خداوند فرموده کسی که با سحر بخواهد کاسبی بکند «مَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ»[15] هیچ بهره ای در آخرت نخواهد داشت.

۱۱. زنا

زنا؛ قرآن در مورد زنا فرموده «وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ يَلْقَ أَثَامًا»[16] اگر کسی این عمل را انجام بدهد «يَلْقَ أَثَامًا» گناه بزرگی را درافکنده. راجع به عباد الرحمن در سوره فرقان بحث می‌کند می‌گویند این‌ها زنا نمی‌کند. بعضی‌ها معنا کردند «یلق» یعنی دیدار می‌کند خود را در حال این گناه در روز قیامت، چون ما خودمان را در روز قیامت در حال عمل می‌بینیم. در ادامه می‌فرماید «يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا»[17] عذاب او در روز قیامت دو چندان می‌شود و در جهنم مخلد خواهد بود. این گناهی که امروزه متأسفانه دارند عادی سازی می‌کنند.

همین‌جا هم خدا راه رحمت را نمی‌بندد. می‌فرماید «إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»[18] مگر این که سه تا کار انجام دهد: اول توبه کند برگردد، پشیمان شود. دوم ایمان بیاورد؛ چون می‌گویند در آن حال ایمان زایل می‌شود. یک نماز هم بخواند، شهادتین را خود به خود می‌گوید. سوم یک عمل صالحی انجام دهد که جبران آن لذت حرام شود. خداوند سیئاتشان را محو می‌کند و به جای آن حسنات ثبت می‌کند.

۱۲. قسم دروغ

«واليَمين الغموس الفاجِرَة». قسم خوردن به دروغ از گناهان کبیره است.

۱۳. خیانت

خیانت به خصوص در جنگ، از گناهان کبیره است.

۱۴. عدم پرداخت زکات

ندادن زکات واجب از گناهان کبیره است.

۱۵. شهادت به ناحق

آدم شهادت دروغ بگوید گناه کبیره است.

۱۶. شهادت ندادن

«کتمان الشهاده»؛ کسی را برای شهادت می‌برند و حاضر نشود که شهادت به حق بدهد و حق مسلمانی ضایع شود، این از گناهان کبیره است.

۱۷. شرب خمر

شرب خمر یکی از گناهان کبیره است.

۱۸. ترک نماز واجب یا یکی دیگر از واجبات

ترک نماز واجب از گناهان کبیره است. اگر عمدا نمازش را قضا کند مرتکب گناه کبیره شده است. واجبات دیگر هم همین‌طور است اگر عمدا ترک شود گناه کبیره است. مثلا امسال مستطیع شود به حج نرود به تاخیر بیندازد و بگوید یک سال دیگر می‌روم، نه؛ واجب فوری است و ترک عمدی آن گناه کبیره است. یا مثلا روزه اش را عمدا ماه رمضان نگیرد. فرمودند کسی که متعمدا نمازش را ترک کند از ذمه خدا و ذمه رسول الله خارج می‌شود.

۱۹. نقض عهد

نقض عهد هم از گناهان کبیره است.

۲۰. قطع رحم

قطع رحم؛ مثلا آدم بگوید دیگر از این فامیلم بریدم. ما حق این کار را نداریم چون خداوند در قرآن آن را لعن کرده.[19]

حضرت وقتی این‌ها را فرمود، عمر بن عبید که سوال کرده بود گریه بلندی کرد. گفت «هَلَکَ مَن قالَ بِرَأيِه» هرکس به رای خودش حرف بزند هلاک شده. خدا می‌داند که رسالتش را کجا قرار بدهد.[20]

آیا گناهان کبیره امکان توبه دارد؟

سوال شده آیا هر کدام از این گناهانی که فرمودید با این که گناهان کبیره است، توبه هم دارد؟ باید گفت: بله؛ گناهان کبیره هم توبه دارد. این‌ها بالاتر از شرک که نیست. انسان مشرک وقتی مومن می‌شود خداوند گذشته‌اش را نادیده می‌گیرد.

---

[1] سوره نساء، آیه ۳۱.

[2] سوره شوری، آیه ۳۷.

[3] سوره مائده، آیه ۷۲.

[4] سوره یوسف، آیه ۸۷.

[5] سوره نساء،‌ آیه ۱۲۳.

[6] سوره اعراف، آیه ۹۹.

[7] سوره مریم، آیه ۳۲.

[8] سوره نساء،‌ آیه ۹۳.

[9] سوره نور، آیه ۲۳.

[10] سوره نساء،‌ آیه ۱۰.

[11] سوره انفال، آیه ۱۶.

[12] سوره بقره، آیه ۲۷۵.

[13] سوره بقره، آیه ۱۰۲.

[14] بحار الأنوار : 58 / 226 / 7.

[15] سوره بقره، آیه ۱۰۲.

[16] سوره فرقان، آیه ۶۸.

[17] سوره فرقان، آیه ۶۹.

[18] سوره فرقان، آیه ۷۰.

[19] سوره رعد، آیه ۲۵.

[20] وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۲۵۲.