آثار لقمه حرام در تربیت

حلال و طیب بودن، اولین قانون تغذیه است. لقمه حرام هم برای سلامت جسم بسیار زیان‌‌بار است و هم برای سلامت روح و روان شما آثار بسیار بدی دارد. در این مقاله ابتدا اهمیت تغذیه حلال در سلامت انسان را بیان می‌کنیم سپس آثار لقمه حرام در تربیت انسان بررسی می‌شود. برخی از مطالب مطرح شده عبارتند از:

• حلال و طیب بودن، اولین قانون تغذیه
• سلامتی جسم و جان، لازمۀ کمال
• تغذیۀ حلال، لازمۀ سلامتی
• کسب از راه مشروع
• مصادیق لقمه حرام و نامشروع
  • تصرف در بیت‌المال
  • نپرداختن حقوق شرعی
  • رشوه، احتکار، ربا
  • ذبح و صید غیرشرعی
• آثار لقمه حرام
  • عدم رشد و پیشرفت
  • اثرات مخرب جسمی و فیزیکی
  • تأثیر مخرب لقمه حرام بر نسل‌
  • نارضایتی و محرومیت از ورود به بهشت
  • مشمول لعنت فرشتگان

حلال و طیب بودن، اولین قانون تغذیه

 این قانون از نکات حیاتی است، ما همیشه به آن اولین قانون سلامتی بخش می‌گوییم. این قانون را با نام حلال و طیب با هم بررسی می‌کنیم که در مقابل لقمه حرام و ناپاک است. همان‌طور که می‌دانید در سورۀ نحل، آیۀ 114 آمده که: فقط از روزی حلال و پاکیزه‌ای که خداوند برای شما قرار داده است بخورید.[1] این شرطی که برای حلال و طیب بودن یک ماده یا رفتار داریم از قوانین اصلی است برای این‌که بتوانید هم سلامت نفس و روح و روان و هم سلامت جسم را حفظ کنید.

سلامتی جسم و جان، لازمۀ کمال

همان‌طور که می‌دانید وقتی بحث از سلامت می‌کنیم، یعنی هم جسم هم جان مهم است. وقتی داریم در مورد سلامتی جسم و جان صحبت می‌کنیم، سلامت اندام‌ها و قوای وابسته به اندام‌ها و نهایتاً توانایی‌ها و رفتارهای اندام‌ها به واسطۀ آن‌ها مطرح می‌شود. پس کلیۀ مباحث تربیتی زیر مجموعۀ آن قرار می‌گیرد. یعنی شما نمی‌توانید از قوای دِماغی و مغزی خود استفاده کنید، یادگیری، تمرکز، حافظه، تعمیم، همۀ رفتارهای مغزی را نمی‌توانید درست انجام دهید؛ مگر این‌که این اندام و قوای آن سالم باشند.

قلب و قوای قلبی، عضله و قوای عضلانی، همۀ اندام‌های بدن، شما باید یاد بگیرید که با شش عامل سلامتی بخش این‌ قوا را سالم پرورش بدهید، جسم و روح و روان را سالم پرورش بدهید، تا بتوانید در اصول رشد و پرورش و رسیدن به کمال و حیات طیبه موفق باشید.

تغذیۀ حلال، لازمۀ سلامتی

این بحث می‌خواهد به ما چه بگوید؟ می‌خواهد بگوید نخستین و مهم‌ترین رهنمود اسلام برای چیزهایی که ما مصرف می‌کنیم تا سلامت خود را به دست بیاوریم، این است که حلال باشد. تغذیه حلال لازمه سلامتی جسم و روح است. حلال یک واژۀ وسیعی است، من آن را در چهار قسمت تقسیم بندی کرده‌ام که در جای خود باید بیان شود. برای آشنایی بیشتر با آن می‌توانید به مقاله «شرایط مال حلال و تأثیر آن بر سلامتی» مراجعه نمایید. در این مقاله قسمت اول آن را بررسی می‌کنیم.

کسب از راه مشروع

قسمت اول این است: چیزی که انسان می‌خواهد مصرف کند ـ یا در قسمت‌های رفتاری قرار می‌گیرد یا در قسمت‌های خوراکی قرار می‌گیرد، هر دو قسمت ممکن است باشد ـ این مصرف شونده از راه مشروع به دست آمده باشد. یکی از معانی حلال این است که از راه مشروع به دست آمده باشد. از تجاوز به حقوق دیگران، از غصب مال دیگران و… به دست نیامده باشد. مال غیر نباشد، از راه‌های دیگر نامشروع هم به دست نیامده باشد که بحث مفصل فقهی است.

مصادیق لقمه حرام و نامشروع

من چند نمونه را برای روشن شدن موضوع این‌جا می‌گویم:

تصرف در بیت‌المال

مثلاً فرض کنید یکی از راه‌های کسب لقمه حرام این است که شما تصرف در بیت المال داشته باشید. این برای شما آشنا است، این را زیاد شنیده‌اید که اگر اموال بیت المال را تصرف کنید، روی اموال شما اثر می‌گذارد، لقمه حرام وارد خانۀ شما می‌شود، وارد سفرۀ شما می‌شود، روی جسم و جان شما و فرزندان شما تأثیر می‌گذارد. روی مسیر تربیتی و رشد و کمال شما و فرزندان شما تأثیر می‌گذارد.

این تصرف در بیت المال ممکن است مستقیم باشد؛ یعنی یک نفر یک کار اداری و دولتی دارد، یک قسمتی از اموال بیت المال را غصب کند یا به صورت نامشروع در زندگی خود وارد کند. سهواً یا عمداً ممکن است این کار را انجام بدهد، هر دو هم اثرات خود را می‌گذارد که بعداً خواهیم گفت بعضی آثار شدیدتر و بعضی آثار ضعیف‌تر است.

گاهی اوقات ما غیر مستقیم در اموال بیت المال تصرف می‌کنیم، حواس ما هم نیست. مثلاً داریم اموال عمومی را تخریب می‌کنیم یا چیزی از اموال عمومی که در سطح شهر است و متعلق به همۀ مردم است، جزء بیت المال محسوب می‌شود را تصرف می‌کنیم. گاهی با سهل‌انگاری این آسیب را می‌زنیم و این تصرف را انجام می‌دهیم. گاهی اوقات حواس ما نیست که این کار اشتباهی است این غذا، این امکانات و این شرایط را برای خود می‌کنیم و در تصرف خود می‌آوریم. آن را غصب می‌کنیم که اثر منفی می‌گذارد. در مورد همۀ این اثرات منفی یکی یکی صحبت خواهیم کرد که چیست.

نپرداختن حقوق شرعی

گاهی اوقات سهل‌انگاری مثلاً در پرداخت حقوق شرعیه می‌کنیم. مثلاً خمس مال خود را ندادیم. بعد مال را وارد سفرۀ خود می‌کنیم. فرزند ما از این غذا می‌خورد یا از این وسیله استفاده می‌کند، یا از این پولی که شهریۀ مدرسه بوده تحصیل می‌کند. امّا اثر منفی را درون بدن و جسم و جان فرزند می‌گذارد و آثار منفی شامل او می‌شود.

رشوه، احتکار، ربا

باز هم بخش‌های دیگری در بحث لقمه‌های حرام وجود دارند که باید به آن دقت شود. مثلاً فرض کنید کسی که (به اصطلاح) اهل شیرینی دادن و گرفتن است. این اسمی است که روی عمل نامشروع رشوه گذاشته‌اند. یا مثلاً اهل احتکار کردن است. یا ربا داده یا حتی ربا گرفته است. یا هر دو را انجام داده است. ممکن است در شرایط خاصی باشد، در شرایط تنگدستی باشد، ولی چون روش به دست آوردن مال او نامناسب بوده ـ با وجود این‌که به او ظلم شده ـ چون شریک در امر ربا بوده آن لقمه، لقمه حرام می‌شود و وارد سفرۀ او می‌شود.

ذبح و صید غیرشرعی

اگر از ذبح غیر شرعی، صید غیر شرعی چیزی را به دست بیاورد لقمه حرام است. تمام مواردی که در احکام آمده و من نمی‌خواهم وارد بحث آن‌ها شوم، مطالعه کنید. مهم است ببینید آن چیزی که دارید تهیه می‌کنید یا کاری که انجام می‌دهید به شیوۀ شرعی و مشروع، حلال یا حرام است یا نیست. این دقت را باید همیشه داشته باشید تا اثرات مخربی که دارد شامل حال شما و فرزندان شما نشود.

آثار لقمه حرام

اما آثار لقمه حرام عبارتند از:

۱. عدم رشد و پیشرفت

لقمه حرام: کلمۀ لقمه یک کلمۀ عام است، صرفاً غذا نیست. ممکن است یک پولی باشد که شما برای کلاس یا دورۀ آموزشی فرزند خود می‌دهید. انتظار دارید رشد و پیشرفت کند، یا خود شما انتظار دارید یک دورۀ تحصیلی، یک دورۀ دانشگاهی است باید باعث پیشرفت شود. ولی آن پول و مالی که دارید برای آن به کار می‌برید اگر نامشروع تهیه شده باشد باعث عدم پیشرفت می‌شود.

۲. اثرات مخرب جسمی و فیزیکی

سایر استفاده‌هایی که از مال غیر مشروع وارد شده در کتب توضیحات فقهی، مثلاً در کتاب جناب آقای ری شهری دیدم، کتاب «احادیث پزشکی» که نوشته شده بود: هر چند ممکن است برای سلامت جسمی واضح نباشد که ضرر داشته باشد، اما بی‌تردید برای سلامت روان زیان‌بار است.[2]

من می‌خواهم این جمله را این‌طور تکمیل کنم که لقمه حرام هم برای سلامت جسمی بسیار زیان‌‌بار است، هم برای سلامت روان شما بسیار زیان‌بار است. ببینید شما ممکن است دو سیب را ببینید، یکی از راه مشروع به دست آمده باشد و یکی از راه نامشروع به دست آمده باشد. هر کدام را میل کنید و بگویید هم ویتامین آن‌ها مثل هم است، هم کربوهیدرات آن‌ها مثل هم است، هم کالری آن‌ها مثل هم است، هم انرژی آن‌ها مثل هم است. همۀ خصوصیات آن‌ها مثل هم است، هیچ فرقی بین این دو سیب نیست.

اما حقیقت مطلب عمیق‌تر از این محاسبۀ ساده است. وقتی که این ماده می‌خواهد وارد بدن شما شود، جزئی از بدن شما شود، بار معنایی خود را وارد بدن شما می‌کند.

من یک مثال برای شما می‌زنم. چندین سال پیش ـ‌این تحقیقی که می‌گویم جدید هم نیست‌ـ چند لیوان آب را قرار دادند ـ‌در یکی از کشورهای غربی بودـ و کلمات مختلفی را برای آن لیوان‌ها خواندند. یا برچسب‌های مختلفی را روی آن‌ها گذاشتند. برخی از این کلماتی که آوا بود و خوانده شد، یا کلماتی که روی لیوان‌های آب نوشته شد، بار مثبت داشت، از مهربانی صحبت می‌کرد. ادعیه بود، قسمت‌هایی از کتاب دینی خود را نوشته بودند یا خوانده بودند.

روی برخی لیوان‌ها هم نام افرادی که وحشت با خود می‌آوردند. مثلاً روی یکی از این لیوان‌ها اسم هیتلر را نوشته بودند. کلمات گناه آلود را گذاشتند. آهنگ‌های آزار دهنده برای آن‌ لیوان‌ها پخش کردند.

آن لیوان‌های آب مثل هم بودند. بعد از آزمایش که چند ساعت لیوان‌ها را در معرض این موارد قرار داده بودند، با میکروسکوپ الکترونیکی مولکول‌های آب را بررسی کردند. دیدند تغییر فاحشی در شکل مولکول‌ها ایجاد شده است. یعنی ساختار مولکول‌ها به واسطۀ انرژی و اثر معنایی که از این کلمات و آواها گرفته تغییر کرده است. در حالی که ساختار اکسیژن و هیدروژن این آب هیچ تغییری از لحاظ آزمایش ظاهری نکرده بود.

آزمایش‌های مفصل دیگری هم قبلاً انجام شده است، الآن فرصت مطرح کردن آن‌ها نیست. وقتی شرایط معنایی را بر یک مادۀ غذایی یا یک رفتار بار می‌کنیم، بر جسم و روح یک انسان یا یک حیوان وارد می‌کنیم، اثر خاص خود را می‌گذارد، تغییرات خاص خود را ایجاد می‌کند. یعنی از لحاظ علم طب، شکی در این نیست که مواد غیر از بار ویتامینی، مواد ریز مغذی، درشت مغذی و… یک چیزی هم به نام بار انرژی یا بار معنایی با خود دارند که بدون شک در سلامت جسم و سلامت روحی که از آن جسم متساعد می‌شود تأثیر می‌گذارد.

۳. تأثیر مخرب لقمه حرام بر نسل‌

نکتۀ مهمی که این‌جا می‌خواهیم به آن اشاره کنیم این است که از دیدگاه طب ایرانی و همچنین آموزه‌های سلامتی بخش اسلام، نه تنها این تأثیر روی جسم فرد است، بلکه تأثیر روی سلامت نسل هم وجود دارد. تأثیر این‌قدر عمیق است. یعنی نه تنها روی جسم و جان خود شما، سلامت خود شما، فرزند شما، کسی که مستقیماً آن مال را استفاده می‌کند تأثیر می‌گذارد؛ بلکه روی نسل بعدی و نسل‌های بعدی شما هم این لقمه حرام تأثیر می‌گذارد.

توجه شما را به جمله‌ای جلب می‌کنم که حضرت امام حسین (ع) به افرادی که مقابل ایشان در صحرای کربلا ایستاده بودند فرمودند. وقتی خواستند بگویند چه شده که شما حق را نمی‌فهمید؟ چه شده که شما روبروی فرزند پیامبر خود ایستاده‌اید؟ می‌فرمایند: چون شکم‌هایتان از لقمه‌های حرام پر شده، خداوند بر قلب‌های شما مُهر زده و فهم و ادراک شما از بین رفته است. [3]

کلمۀ فهم و ادراک دقیقاً یک کلمۀ تربیتی است. یعنی واژه‌ای که دارد مستقیم به بحث ما اشاره می‌کند در جملۀ حضرت امام حسین (ع) می‌بینید. بعد در یک سری جملات دیگر اشاره می‌کنند که: پدران شما این لقمه‌های حرام را وارد سفره‌های شما کرده بودند و نسل در نسل سرایت کرده تا اکنون به شما رسیده است. چه شده که این افراد این‌طور تربیت ناپذیر شده‌اند؟ چه شده که صحبت‌هایی چنین نورانی، مستقیماً از زبان معصوم، تأثیری در یک قلب نمی‌گذارد؟

این‌ها را می‌خواهم بگویم که ببینید لقمه حرام چقدر می‌تواند در سبک تربیتی، در عمق اثرگذاری امر تربیتی تأثیر بگذارد. فقط اگر بتوانید لقمه حرام و وارد نشدن آن در سفرۀ خود را مدیریت کنید و از وارد شدن این امر ناخوشایند جلوگیری کنید، می‌تواند شما را از یک تلاش بیش از اندازه که باید برای انجام یک کار تربیتی انجام بدهید فارغ کند. 

۴. نارضایتی و محرومیت از ورود به بهشت

این مهمان نامیمون که حتی بنا به جملۀ پیامبر اکرم (ص) از ورود فرد به بهشت جلوگیری می‌کند.[4] خیلی حرف مهمی است. این‌که بهشت چیست، کجا است، همین الآن رفتارهای ما بهشت را برای ما می‌سازد. جملۀ پیامبر است: «الآن قیامتی قائم»[5] همین الآن قیامت است، بهشت و جهنم همین الآن جاری است.

بنابراین وقتی که پیامبر می‌فرمایند: خدا ممانعت می‌کند از این‌که لقمه حرامی در شکمی باشد، و آن فرد وارد بهشت شود. یعنی همین الآن هر چند ظاهراً براساس قراردادهای ظاهری دنیایی حس کنید که این فرد موفق است، اما او عمیقاً وارد حس کامیابی نمی‌شود. این فرد وارد حس رضایتمندی نمی‌شود، این فرد رشد عمیق روحی، حتی جسمی را پیدا نخواهد کرد. چون اجازۀ ورود به بهشت الهی به او داده نشده است.

۵. لقمه حرام مشمول لعنت فرشتگان

به این موارد دقت کنید، به اطراف خود نگاه کنید، به کارهایی که دارید انجام می‌دهید، در مورد اثر موادی که استفاده می‌شود، یا رفتارهایی که برای امور رشد و پرورش خود شما یا فرزندان شما انجام می‌شود. بدانید که این ورود بسیار ظریف است. گاهی وقت‌ها شما این‌قدر از لحاظ تفکر ظریف هستید، از لحاظ قلبی خوش احساس هستید که واقعاً حضور ملائک را حس می‌کنید. این را گفتم برای این‌که بدانید در یک روایت رسول خدا (ص) می‌فرمایند: اگر لقمه حرام درون بدنی قرار گرفت، تمام ملائک آسمان و زمین شروع به لعنت فرستادن به این فرد می‌کنند.[6]

معنای لعنت فرشتگان

این یک معنای وسیع دارد، یعنی فکر نکنید آن‌ها لعنت زبانی می‌گویند. یعنی در کل زندگی شما تأثیر منفی می‌گذارد، تمام اموراتی که قرار است با تلاش شما به سمت مثبت برود، به سمت همراهی با حضور ملائک برود، به سمت خوشایندی حرکت کند؛ حرکت آن به سمت رویگردانی و اعراض ملائک می‌شود. یعنی نیروهای مثبت آسمانی در رفتار شما، در عملکرد شما و در نتیجه‌ای که از رفتار خود خواهید گرفت حضور ندارند.

شک نداشته باشید که اگر رعایت نکنید تمام مسائلی که مربوط به لقمه‌های حرام، مشروع، نامشروع در زندگی شما وجود دارد؛ هر چه هم تلاش کنید و اصول دیگر را در نظر بگیرید ـ از نظر مسائل تربیتی و سلامتی بخش، وارد شدن چیزهایی در جسم و روح فرد، تربیت فرد، رشد فرد، همۀ این‌ها را در نظر بگیرید ـ اما خاستگاه، خاستگاه پاک و مطهری نباشد، تأثیر منفی می‌گذارد. تلاش‌های شما فانی می‌شود و اثر نهایی آن هم نهایتاً معکوس خواهد شد.

دکتر مژده پورحسینی

---

[1]. فَكُلوا مِمّا رَزَقَكُمُ اللَّـهُ حَلالًا طَيِّبًا وَاشكُروا نِعمَتَ اللَّـهِ إِن كُنتُم إِيّاهُ تَعبُدونَ؛ از نعمت هایی که خدا روزی شما کرده است، حلال وپاکیزه بخورید، و نعمت خدا را سپاس گزارید، اگر تنها خدا را می پرستید.

[2]. دانشنامۀ احادیث پزشکی، ج2، ص59.

[3]. فقد مُلِئَت بُطونُکُم مِن الحَرامِ و طُبِعَ على قُلوبِکُم؛ بحار الأنوار (ط – بيروت)، ج‏45، ص8

[4]. اِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ اَنْ یَدْخُلَهَا جَسَدٌ غُذِّیَ بِحَرَامٍ؛ همانا خداوند ورود بدنی را که از حرام تغذیه کرده به بهشت ممنوع کرده است؛ مجموعه ورام (تنبیه الخواطر)، ص۶۱.

[5]. شرح مقدمه قيصري، سيد جلال الدين آشتياني، ص771.

[6]. اِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَةُ مِنْ حَرَامٍ فِی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَ فِی الْاَرْضِ؛ الدعوات، ص۲۵.