آشنایی با عوامل سلامتی بخش در طب ایرانی

در طبّ سنّتی ایرانی- اسلامی هر وقت که وارد مباحث سلامت و بیماری می‌شویم باید ابتدا با شش عامل اصلی که پیرامون ما را فرا گرفته است و کلّ زندگی ما را در برمی‌گیرد آشنا شویم تا بتوانیم ابعاد مختلف زندگی خود را از لحاظ سلامت و بیماری مدیریت کنیم. اهمیت موضوع جایی آشکار می‌شود که بدانیم آشنایی با این عوامل سلامتی چقدر در تربیت انسان موثر است. لذا برای مباحث تربیت فرزند نیز بهتر است با این عوامل سلامتی بخش آشنا شویم. برخی از عناوین مطرح شده عبارتند از:

• اهمیت موضوع
• بررسی عوامل سلامتی بخش:
  • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها
  • حرکت و سکون
  • آب و هوا
  • خواب و بیداری
  • رخدادهای روحی و روانی
  • پاکسازی‌ها
• عوامل سلامتی بخش لازمۀ تربیت

اهمیت موضوع عوامل سلامتی بخش

همۀ ابعاد سلامتی؛ چه جسم و چه جان ما در این مبحث عوامل سلامتی بخش مرتبط است و بدون شک برای ورود به مسئلۀ تربیتی هم ابتدائاً باید با این شش عامل آشنا شویم و تدابیر آن را در نظر بگیریم و هر گاه خواستیم کیفیّت تربیت را بالا ببریم یا نقص‌های آن را پیدا کنیم نیم نگاهی هم به مسائل شش‌گانه داشته باشیم. شش‌گانه که در واقع با عبارت‌های ستّۀ ضروریّه یا اسباب ستّه یا شش عامل سلامتی بخش در طبّ ایرانی با آن آشنا می‌شوید. اگر پیرامون آن مطالعه کنید یا ابعاد مختلف آن را بدانید با این واژه‌ها می‌توانید در کتب طبّ ایرانی در مورد آن جستجو کنید.

به یاد داشته باشید که هر شش عاملی که می‌گویم به یک اندازه، هر کدام در ابعاد خود اهمّیّت دارد و هر کدام از آن‌ها یک قسمت از قسمت‌های مختلف از زندگی ما را در برمی‌گیرد. هر کسی که بخواهد با مسائل تربیتی آشنا شود به خاطر این‌که ناچار است که با این شش عامل ارتباط داشته باشد و اصطکاک داشته باشد در مباحث عوامل سلامتی بخش وارد می‌شود و هر چقدر بتواند آن را مدیریت کند در تربیت فرزند و شخص خود بهتر می‌تواند موفّق باشد.

بررسی عوامل سلامتی بخش

یک به یک این‌ شش عامل سلامتی بخش را می‌‌شماریم و قصد داریم در مورد آن‌ها توضیح دهیم:

عامل اول: خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها

اوّلین عامل از عوامل شش‌‌گانه مؤثّر بر سلامتی؛ چه سلامت جسم و چه سلامت جان ما بحث مأکول و مشروب یا خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها هستند؛ یعنی نحوۀ صحیح خوردن و آشامیدن. این نحوۀ صحیح خوردن و آشامیدن ابعاد مختلفی پیدا می‌کند. این‌که چه بخوریم؛ از لحاظ آن مادّه‌ای که داریم مصرف می‌کنیم، کمیّت چیزی که داریم مصرف می‌کنیم، کیفیّت خوراکی که داریم مصرف می‌کنیم و حالا آداب خوردن و آشامیدن هم در کنار این مطلب بسیار مهم است.

هر مادّه‌ای را چقدر مصرف کنیم، چگونه بخوریم، آداب سفره را چطور رعایت کنیم و ابعاد مختلفی که در بحث خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در برگرفته می‌شود. همچنین ارتباطاتی که با بقیّۀ مباحث پیدا می‌کند مانند این‌که در هر فصلی چه چیزی بخوریم، در هر جنسی چه چیزی بخوریم، چگونه و در چه شرایطی بخوریم. اگر این‌ها را بخوریم باز در کنار مباحث مأکول و مشروب گفته می‌شود.

تقریباً می‌شود گفت به خاطر فراگیر بودن این مطلب مأکول و مشروب، یعنی خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها همیشه ابتدایی‌ترین بحث در اغلب کتب طبّ ایرانی است و برای این‌که بتوانید با آن آشنا شوید لازم است یک دوره‌ای کاملاً ذهن خود را درگیر کنید و به صورت کاربردی با آن کار کنید تا خوب ببینید مأکول و مشروب، خوردنی و آشامیدنی چقدر می‌تواند در عمق زندگی شما تأثیر بگذارد. این اوّلین سبب از عوامل سلامتی بخش برای حفظ سلامت جسم و جان در طبّ ایرانی است.

عامل دوم: حرکت و سکون

دومین عامل که همیشه بررسی در ستّۀ سلامتی بخش را با آن شروع می‌کنیم عامل ورزش است. ورزش و فعّالیّت یعنی در واقع حرکت و سکون دومین عامل از عوامل سلامتی بخش است. ورزش و فعّالیّت‌های بدنی که با عنوان ریاضت در طبّ ایرانی با آن رو به رو می‌شوید -اگر قرار است در مورد این مطلب مطالعه کنید و بر اساس رفرنس‌هایی که به شما ارائه می‌شود- این را مدیریت می‌کند که سموم چطور از بدن شما پاکسازی شود. گردش خون چطور در بدن شما بالا و پایین می‌آید و چه لحظاتی و چه زمان‌هایی لازم است شما در سکون باشید و چه زمان‌هایی لازم است شما در حرکت باشید.

اهمّیّت این مبحث زمانی است که بعضی از حکمای صاحب نام ما این حرکت و سکون را قبل از بحث مأکول و مشروب مطرح کردند و خیلی برای آن اهمّیّت قائل هستند و می‌گویند از ضروریّات ستّه است و اگر نتوانید آن را خوب مدیریت کنید نخواهید توانست کلّ شش عامل سلامتی بخش خود را مدیریت کنید و تمام مسائلی که مربوط به نحوۀ ورزش کردن، ساعت ورزش کردن و این‌که در هر فصل ورزش باید چگونه باشد و در هر مقطع سنّی چطور باید باشد، چه میزان از تنفّس و ضربان قلب و تعریق را باید برای هر حرکت و سکونی در نظر بگیرید. همۀ این‌ها در بحث ورزش و حرکت و سکون در طبّ سنّتی ایرانی باید مدیریت شوند.

عامل سوم: آب و هوا

عامل بعدی از عوامل سلامتی بخش که قرار است با آن آشنا شویم مبحث آب و هوا است. این مبحث که با کلمۀ الاهویة در کتب می‌توانید پیدا کنید، به سراغ رفرنس‌ها که رفتید واژۀ الاهویّه را جستجو کنید و وارد مباحث ستّۀ ضروریّه شوید. یعنی شش گانه‌ای که قرار است سلامتی و بیماری شما را مدیریت کند.

تدابیری وجود دارد که مربوط به هوا می‌شود. این کلمۀ آب و هوا صرفاً این هوایی که تنفّس می‌کنید نیست. یعنی تمام مسائل مربوط به مسکن شما، مربوط به اقلیم شما، مربوط به فصل‌هایی که در آن‌ها به سر می‌برید و حتّی مسائلی که مربوط به نوع پوشش شما می‌شود در مباحث الاهویّه می‌گنجد. در واقع شما با مدیریت کردن بحث هوا بتوانید مکان زندگی خود را مدیریت کنید.

امّا بدانید که در بحث الاهویّه و در بحث آب و هوا نه تنها هوا، بلکه تمام مطالبی که گفتم می‌آید و تدابیر آن‌ها گفته می‌شود و با مدیریت کردن آن‌ها شما یک تأثیر مؤثّر و چشمگیر بر وضعیّت سلامت خود خواهید داشت. بحث بسیار فراگیر و شیرینی است. یعنی این‌که شما روی چه اقلیمی در کرۀ زمین زندگی می‌کنید هم مهم است. یعنی افرادی که در شهرها و حتّی کشورهای مختلف باشند، می‌توانند بنا بر آن اقلیمی که دارند نکات و مسائل تربیتی خود را تنظیم کنند و بهرۀ بیشتری از مباحث تربیتی ببرند.

عامل چهارم: خواب و بیداری

در مورد چهارمین عامل از ستّۀ ضروریّه که به بحث خواب و بیداری مربوط می‌شود با واژۀ نوم و یقظه آشنا می‌شوید. می‌توانید در کتب ایرانی در مورد آن مطالعه کنید، جستجو کنید و خصوصیّاتی که در مورد خواب و بیداری فرد است و باعث می‌شود سلامت او خدشه‌دار شود یا سلامت او تأمین شود یک مطالبی را به دست بیاورید.

یکی از مطالب خیلی مهم که غالباً هم فراموش می‌شود و نادیده گرفته می‌شود و گاهی حتّی این مطلب باعث می‌شود زحمت‌‌هایی که در آن پنج تا‌ی دیگر از آن ستّۀ ضروریّه کشیدید از بین برود همین بی‌توجّهی به مسئلۀ خواب و بیداری است. یک تصوّر اشتباهی ایجاد شده است که گاهی وقت‌ها ما باید هشت ساعت خواب داشته باشیم و بقیّۀ مطالب تأمین است. این بسیار اشتباه است. باید تدابیر خواب و بیداری به صورت ریز به ریز، بر اساس اصول و بر اساس مزاج افراد و خصوصیّات اقلیم و سایر نکاتی که وجود دارد رعایت شود تا بتوانید برای حفظ سلامتی خود و دور شدن از بیماری‌ها بهره ببرید.

به یاد داشته باشید که بحث خواب و بیداری، نه تنها ساعت خواب و بیداری، نه تنها زمان شروع و انتهای خواب را در برمی‌گیرد، بلکه کیفیّت مکان خواب و کیفیّت پوششی که قرار است با آن به خواب بروید، کیفیّت هوای محیطی که قرار است در آن بخوابید، حتّی کیفیّت رختخواب و بستر شما در طبّ ایرانی کاملاً به تشریح آمده است و تدابیر آن کاملاً در نظر گرفته شده است و اثر آن بر خصوصیّات جسمانی و روحی شما در نظر گرفته شده است و با اشاره به این‌ها ما بیشتر می‌توانیم خود و کودکان را در مسیر تربیت هدایت کنیم.

عامل پنجم: رخدادهای روحی و روانی

نکتۀ بعدی که لازم است در مورد آن صحبت کنیم پنجمین اصل از اصول ستّۀ ضروریّه است. پنجمین اصل به بحث رخدادهای روحی و روانی برمی‌گردد. حالاتی که ما در روح و روان و جان خود احساس می‌کنیم و اگر ما نتوانیم آن را مدیریت کنیم به سلامت ما لطمه می‌خورد. با کلمۀ اعراض نفسانی در کتب طبّ ایرانی می‌توانید دربارۀ آن‌ها جستجو کنید و با به دست آوردن یک سری اطلاعات در مورد آن‌ها ببینید که چقدر می‌توانید سطح زندگی خود را تغییر بدهید، سطح زندگی و سلامت خود را ارتقاء بدهید و در مسائل تربیتی چقدر می‌تواند تأثیر گذار باشد.

مخصوصاً این نکته چون مستقیماً به مسائل روح و روان برمی‌گردد تأثیر بسیار به سزایی در بحث تربیت دارد. شما در این مباحث یاد می‌گیرید که مطالب مختلف از جمله شش حالت روحی خیلی خاص و ویژه که تقریباً بقیّۀ حالات روحی- روانی ترکیبی از این شش مورد هستند را مدیریت کنید.

این عبارت است از این‌که خشم خود را چطور مدیریت کنید، ترس خود را چطور مدیریت کنید، شادی و فرح را چطور مدیریت کنید و مباحث خجلت که خصوصاً در مورد کودکان از موانع تربیت آن‌ها محسوب می‌شود را چطور مدیریت کنید و افکاری که گاهی اوقات به صورت وسواس‌های فکری و افکار متلاطم و مشوّش و آزار دهنده می‌شوند را چطور بتوانید مدیریت کنید و خلاصه در این مباحث بتوانید صحبت و تدبیری داشته باشید تا کودک شما مسیر تربیت را بهتر طی کند.

عامل ششم: پاکسازی‌ها

آخرین سبب از عوامل سلامتی بخش، مبحث پاکسازی‌ها است. دربارۀ پاکسازی‌ها یا احتباس و استفراغ، کلمه یا واژه‌ای که شاید با آن آشنا نباشید یا کلمات نامأنوسی داشته باشد یا در زبان شما معانی متفاوتی پیدا کرده باشد. در طبّ سنتی به معنای نگه داشتن همان چیزهایی است که به آن نیاز دارید و دور ریختن آن چیزهایی که به آن نیاز ندارید. این واژۀ احتباس و استفراغ به آن معنی است.

 در واقع طبّ ایرانی پاکسازی بدن شما را در این سبب مدیریت می‌کند و تدابیر ریز و درشتی در این مبحث به شما آموزش می‌دهد که در کتب طبّ ایرانی با آن آشنا می‌شوید تا بتوانید از شرّ مواد زائد و موادّی که کاملاً آزار دهنده است و باعث می‌شود که بدن شما مسموم شود و در سطح سلامت روح و فکر و جسم شما تأثیر بگذارد خلاص شوید و بتوانید این‌ها را از بدن پاک کنید که باز خود آن شیوه به بدن شما ضرر نزند و یا چگونه می‌توانید مسیرهای طبیعی پاکسازی بدن خود را سالم نگه دارید، باز نگه دارید و نیازی هم به تداخل خاص نباشد.

به عبارتی مبحث پاکسازی بدن و یا احتباس و استفراغ به شما یاد می‌دهد که هم راهکارهای طبیعی پاکسازی بدن را -یعنی در واقع آن مسیرهایی که خداوند حکیم برای پاک شدن بدن شما از سموم و مواد زائد و و فضولات بدن در نظر گرفته است-  بتوانید فعّال و پاک نگه دارید تا روح و جسم شما بتواند نفس بکشد و بتواند از مواد مفید خود استفاده کند و بهره‌وری آن بالا برود و هم این‌که اگر بدن در یک مواردی دچار تنبلی و خطا شده است و در این پاکسازی‌ها یک انحرافاتی پیدا کرده است، بتواند با کمک شما و با راهکارهای ساده‌ای که نشان داده می‌شود این مسیرها را باز کند و آن راهکارها و آن مسیرهای طبیعی را فعّال کند و بتواند خود را از شرّ مواد زائد خلاص کند.

مبحث احتباس و استفراغ هم از آن مباحث بسیار مهم است. شما هم احساس کردید که وقتی بدن شما در دفع مواد زائد خود تنبل می‌شود یک نوع کسالت و خستگی عمومی در بدن ایجاد می‌شود و بیماری‌ها به سمت بدن راه باز می‌کنند و توانایی شما در همۀ موارد، چه توانایی جسمی و چه توانایی روحی شما پایین می‌آید و این می‌تواند بسیار مخرّب باشد.

عوامل سلامتی بخش لازمۀ تربیت

در بحث شش عامل سلامتی بخش آن چیزی که بسیار مهم است این است که وارد شدن به مباحث تربیتی بدون آشنایی با این شش‌گانه به هیچ وجه ممکن نیست. یعنی موفّقیّت در مسیر تربیت کاهش پیدا خواهد کرد و اگر با این مطالب آشنا نباشید باید توان و انرژی بیش از حد مصرف کنید و نتیجۀ کمتری بگیرید. آشنایی با این مطالب خیلی ساده می‌تواند زندگی شما را ارتقاء دهد و سلامت جسمی شما را بالاتر ببرد و در کنار آن، راهکارهای تربیتی را برای شما باز کند و فرزندان شما را با نشاط‌تر و با انگیزه‌تر کند.

می‌دانید که مسئلۀ انگیزه و تمایل در مسائل تربیتی تقریباً حرف شمارۀ اوّل ما است. یعنی اگر خود فردی که قرار است تربیت را بپذیرد با اشتیاق به سمت آن نیاید انرژی بسیار زیادی از شما تلف خواهد شد. رعایت کردن مسئلۀ ستّۀ ضروریّه یعنی این‌که فرد و مخاطب خود را بشناسید و تمام ابعاد زندگی را مناسب طبع او تنظیم کنید و تدابیر را بر اساس آن برنامه ریزی کنید، به شما کمک خواهد کرد تا در این زمینه موفّق‌تر شوید و تا می‌توانید در مسائل تربیتی پیشرو باشید.

دکتر مژده پورحسینی