نهادینه کردن عمل صالح در کودکان

یکی از اصول تربیت این است که فرزندان به انجام عمل صالح و کار خوب گرایش پیدا کنند. این گرایش باید در وجود آنها نهادینه شود. در این مقاله راهکارهایی را برای نهادینه کردن عمل صالح در کودکان بیان می‌کنیم. عناوین مطرح شده در این مقاله عبارتند از:

• اصل عمل صالح
• نهادینه کردن دیدگاه مثبت نسبت به اعمال صالح
  • ترغیب و زمینه سازی برای انجام کار خوب
  • ارج و ارزش نهادن برای عمل صالح
  • معرفی و ارتباط با الگوهای غیرمستقیم
  • مشارکت دادن فرزندان در اعمال صالح
  • بیان فضیلت اعمال نیک

اصل عمل صالح

در تربیت فرزند باید به اصول تربیت توجّه داشت تا بتوانیم یک زیر ساخت خوبی را برای تربیت فرزندان خود فراهم بکنیم. یکی از آن اصولی که ما باید در ذهن خود داشته باشیم و فرزندان خود را براساس آن تربیت بکنیم این است که فرزندان ما به سمت انجام اعمال صالح و عمل صالح هم بروند. این خیلی مهم است.

می‌خواهیم عمل صالح را بگوییم که فرزندان ما از همان دوران کودکی یاد بگیرند اعمال، رفتار آن‌ها، اعمال و رفتاری باشد که خدا پسندانه باشد، ارزشمند باشد، زمینه‌ای را فراهم بکند که این عمل آن‌ها منجر به سعادت آن‌ها بشود.

نهادینه کردن دیدگاه مثبت نسبت به اعمال صالح

امّا دایره عمل صالح خیلی وسیع است، ما نمی‌توانیم این‌جا از تک تک اعمال صالح نام ببریم، ولی آن چیزی که مهم است این است که فرزندان ما در محیط تربیتی که دارند رشد می‌کنند، با این اعمال و رفتار صالح عجین بشوند. به نوعی در وجود آن‌ها به عنوان یک رفتار خوب و عمل خوب نهادینه بشود.

ما می‌خواهیم در مورد برخی از این‌ها، روش‌ها و نکاتی را برای شما بیان بکنیم. مثلاً یکی از نکات و روش‌ها این است که می‌خواهیم فرزندان ما به پدر و مادر احترام بگذارند و آن را به عنوان یک عمل صالح بدانند.

۱. ترغیب و زمینه سازی برای انجام عمل صالح و کار خوب

چگونه این اتّفاق بیفتد؟ ما می‌گوییم در وهله و مرحله اوّل این است که خود والدین به همدیگر احترام بگذارند. یعنی محیطی که زن و شوهر در حضور فرزندان خود، به یکدیگر احترام می‌گذارند، بچّه‌ها هم براساس همان مدل و روش عمل می‌کنند.

اگر بخواهیم نمونه دیگر را عرض بکنیم، این است که مثلاً کمک کردن به مستمندان، نیازمندان. وقتی که ما زمینه و بستر این را فراهم بکنیم. به طور نمونه عرض بکنم داریم می‌رویم فقیری را می‌بینیم، نیازمندی را می‌بینیم، صندوق صدقاتی را می‌بینیم، آن‌جا پدر و مادری که فرزند خود را ترغیب به این بکنند که مبلغی را داخل صندوق صدقات بینداز و پولی او بدهند، او را در این قضیه پیشتاز و پیشرو بکنند. در دورانی که دارد تربیت‌پذیری شکل می‌گیرد، این عمل در این بچّه نهادینه می‌شود.

 من یک قاعده‌ای را یادآوری بکنم. ما یک بحثی تحت عنوان شخصیت داریم و می‌گوییم: بیش‌ترین میزان شخصیت فرزندان ما در دو هفت سال اوّل زندگی شکل می‌گیرد و بین این دو هفت سال مهم‌ترین آن، هفت سال اوّل زندگی است. یعنی هر گونه ما عمل بکنیم، در این دوران زمینه یادگیری و فراگیری هر چیزی را برای فرزندان خود فراهم بیاوریم، فرزندان ما هم همان‌گونه و براساس همان نظام معیاری عمل می‌کنند.

لذا بچّه‌ای که از کودکی یاد بگیرد به فقرا کمک بکند، بچّه‌ای که از کودکی یاد بگیرد به بزرگتر احترام بگذارد، فرزندی که از کودکی یاد بگیرد کارهای خوب انجام بدهد. مثلاً یک موقع کار خوب، مثل نظم است، خوب از کودکی این را یاد بگیرد و ما زمینه و بستر آن را فراهم بکنیم. این‌ها زمینه این می‌شود که فرزند ما در دوره‌های سنّی دیگر هم بتواند این عمل صالح و رفتارهای خوب را انجام بدهد.

من این‌جا یک هشداری بدهم، حتماً به این هشدار توجّه بکنید. برخی والدین این ایده را در تربیت دارند که بچّه‌ها را در یک دوره سنی رها می‌کنند، بعد یک جاهایی می‌خواهند سخت بگیرند، سفت بگیرند، این امکان ندارد. یعنی به تعبیر دیگر این‌جا بند را ما آب دادیم. یعنی بچّه‌ای که از کودکی همین‌طور بی‌نظمی بکند، حالا نوجوان شده است و ما بگوییم: دیگر از الآن تو باید با نظم باشی. نه این بند را آب دادیم. این‌جا دیگر کار خیلی سخت، صعب و دشوار می‌شود.

پس ما باید بر اساس اصل تدریج در تربیت، کم‌کم اعمال صالح، رفتار صالح را در بچّه‌های خود شکل بدهیم تا وقتی به آن دوره رسیدند که خواستیم این‌ها را یک انسان صالحی ببینیم، با اعمال و رفتار خوب ببینیم، آن محقّق بشود.

همان‌طور که بیان کردیم یکی از اصول، اصل عمل صالح است که گفتیم اوّلین نکته آن این است که ما اصل تدریج را در آن رعایت بکنیم و در مورد فرزندان خود از همان دوران طفولیّت، خردسالی شروع بکنیم و این اعمال صالح را در معرض نگاه آن‌ها قرار بدهیم. زمینه‌ای را فراهم بکنیم که حتّی در حدّ خود انجام بدهند.

۲. ارج و ارزش نهادن برای عمل صالح

 امّا نکته دوم این است که ما برای عمل صالح هم ارزش قائل بشویم. گاهی اوقات مثلا برخی از والدین، برخی اعمال صالح دیگران را مذمّت می‌کنند. مثلاً یکی اهل گذشت است، کسی خطایی در حقّ شخص دیگری کرده است. بعد می‌بینیم که طرف مقابل گذشت می‌کند. ما برمی‌گردیم می‌گوییم: اگر من به جای او بودم، می‌دانستم با این شخص چه بکنم. این یعنی ما داریم دستی دستی فرزند خود را به سمت و سویی سوق می‌دهیم که رفتار صالح، عمل صالح را در نگاه او تقبیح بکنیم، بد جلوه بدهیم. بعد انتظار نداشته باشیم روحیه گذشت، عفو، مدارا در او شکل بگیرد.

ما حتماً باید به این توجّه بکنیم که عمل صالح را در نگاه فرزندان خود هم ارزشمند قرار بدهیم. اگر یک کسی از خطای یک نفر دیگر گذشت، ما او را با یک نگاه خوبی در نگاه فرزند خود جلوه بدهیم. بیان ما، بیان خوبی باشد که چه انسان خوبی بود، ماشاءالله چه رفتار خوبی انجام داد، آفرین، چقدر خوب گذشت کرد. آن وقت می‌بینیم این نکته برای فرزند ما – در این دورانی که دارد تربیت می‌شود – ارزشمند جلوه می‌کند و اگر فردا هم در یک چنین موقعیتی قرار گرفت به احتمال زیاد و بالایی می‌بینیم او هم این گذشت را خواهد داشت.

۳. معرفی و ارتباط با الگوهای غیرمستقیم

یکی دیگر از نکاتی که می‌تواند در زمینه عمل صالح و نهادینه‌سازی آن در فرزندان ما إن‌شاءالله کمک بکند و این بستر را در او فراهم بیاورد، این است که ما بیاییم از الگوهای غیرمستقیم استفاده بکنیم. مثلاً فرزندان خود را به جایی که افراد خوبی هستند، ببریم. کارهای خوبی را انجام می‌دهند. یک موقعی می‌بینید که یک گروه جهادی دارد یک فعّالیّتی را انجام می‌دهد، همین که فرزند خود را وارد آن محیط بکنیم، این‌ها را ببیند، رفتارها و کارهای این‌ها را ببیند این باعث می‌شود الگو بگیرد، اثر بگیرد. این هم نیازی نیست که الزوماً ما با بیان بگوییم. یعنی خود او عملاً دارد این را لمس می‌کند.

 یا بیان قصّه، داستان، بیان ماجراهایی از شخصیت‌هایی که این‌ها بالاخره انسان‌هایی با رفتارهای خوب، اخلاق عملی خوب بودند. این در فرزند ما هم شکل می‌گیرد و إلی ماشاءا لله در طول تاریخ، ما سرگذشت انسان‌هایی را داریم که این ویژگی در آنها متبلور بوده است. بیاییم این‌ها را برای فرزندان خود بیان بکنیم.

۴. مشارکت دادن فرزندان در اعمال صالح

یکی دیگر از نکاتی که باز می‌تواند در بحث نهادینه‌سازی عمل صالح کمک بکند، این است که گاهی اوقات باید با فرزندان خود در مورد موضوعاتی که می‌خواهند انجام بدهند، گفتگو بکنیم، صحبت بکنیم. به طور مثال منِ پدر عصر جمعه‌ای فرزندان خود را جمع بکنم، بگویم: مادر شما به تنهایی نباید جور همه کارهای خانه را بکشد و تمام کارهای خانه را انجام بدهد. می‌خواهیم از روز شنبه یک تقسیم کاری داشته باشیم که همه ما کمک‌کار و همیار مادر باشیم.

این‌ها آن برنامه‌ریزی، بسترسازی می‌شود که یک زمینی را فراهم بکنیم، فرزندان خود را در این زمین بازی بدهیم که او بداند همیاری کردن، کمک‌کار دیگران بودن، شدنی است و وقتی هم این همیاری، این مشارکت انجام می‌شود، چه حسّ خوبی به همه آن گروه دست می‌دهد. پس این هم می‌تواند یک قانون، یک قاعده برای نهادینه‌سازی عمل صالح باشد.

۵. بیان فضیلت اعمال نیک

نکته آخر من این است که گاهی اوقات نیاز است ما فضیلت کارهای خوب، اعمال خوب، اعمال صالح را هم برای فرزندان خود بگوییم. روایت‌های خیلی زیادی داریم، آیات خیلی زیادی در این زمینه داریم. گاهی خواندن خود این آیات، خواندن این روایات، بیان ترجمه این آیات و روایات برای فرزندان ما می‌تواند زمینه ترغیب را به سمت انجام آن عمل صالح فراهم بیاورد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سید علیرضا تراشیون