فضیلت تلاوت قرآن
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
بانگاهی به زندگی اهل بیت (ع) می‌بینیم که ایشان زمانی از شبانه روز را به تلاوت قرآن و تدبر در آن اختصاص می‌دادند و ما را نیز به آن توصیه نموده‌اند. در این مقاله به بررسی اهمیت تلاوت قرآن در سیره اهل بیت (ع) می‌پردازیم. برخی از مطالب مهم این مقاله عبارتند از:
- سیرۀ معصومین (ع) در خصوص قرائت قرآن
- تلاوت قرآن همراه با تدبر
- قرائت روزانه قرآن
- اهمیت تلاوت قرآن در سیره اهل بیت (ع)
- عمق معانی قرآن
چکیده
- تلاوت قرآن یکی از عبادات جوارحی است که در منابع روایی بر تلاوت و قرائت قرآن بسیار تأکید شده است و یکی از توصیه‌های مکرر معصومین (ع) است.
- تلاوت قرآن بهتر است همراه با تدبر در معانی آیات شریفه باشد.
- امام صادق (ع) فرموده‌اند که پدر من امام باقر (ع) بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب، ما را جمع می‌کرد و به خواندن قرآن فرا می‌خواند.
- قرائت روزانه قرآن و ارتباط لفظی و معنایی با قرآن کریم، سبب انس با قرآن می‌شود.
- روایات اسلامی در مورد معانی آیات شریفه نشان می‌دهد که عمق معانی قرآن بسیار فراتر از ظاهر آیات است.
تلاوت قرآن
تلاوت قرآن یکی از عبادت‌هایی است که حضرات معصومین (ع) بدان پایبند بوده‌اند، و بر آن تأکید می‌کردند. در روایات ما بر خواندن قرآن و مداومت بر آن ترغیب شده است. خود قرآن کریم می‌فرماید:
«فَاقرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»[1]
آنچه را از قرآن برای شما میسر است بخوانید.
تلاوت قرآن همراه با تدبر
قرآن گرچه بر خواندن آیات قرآنی تأکید کرده است، امّا بیشتر و مهم‌تر از آن بر اندیشیدن و درنگ کردن و تفکّر و تدبّر اصرار ورزیده است:
«أَفَلا يَتَدَبَّرونَ القُرآنَ»[2]
آیا در آیات قرآن تدبّر و درنگ نمی‌کنند؟
«وَ لَقَد يَسَّرنا القُرآنَ لِلذِّكرِ»[3]
و یقیناً ما قرآن را برای پند گرفتن آسان کردیم.
قرائت روزانه قرآن
قرآن کریم برای یادآوری و ذکر است. برای همین است که در روایات داریم که اگر کسی هر روز دست کم پنجاه آیه قرآن بخواند از شمار غافلان و غفلت‌زدگان نخواهد بود: لَم يُكتَب مِنَ الغافِلينَ[4].
در قرآن بر تلاوت آیات تأکید شده است. مثلاً در سورۀ مزمل که در ماه‌های آغازین بعثت پیامبر اکرم (ص) است، آیۀ فَاقرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ القُرآنِ را دوبار تأکید می‌کند و در کنار سایر ویژگی‌هایی همچون نماز و غیره، موضوع ضرورت خواندن قرآن و مداومت بر آن طرح می‌شود. به پیامبر (ص) می‌فرماید که در دل شب برخیز و با خدا حرف بزن و قرآن بخوان. لذا یکی از توصیه‌های مدام ائمّۀ معصومین (ع) آن است که امّت را به تلاوت قرآن و مداومت بر آن، و از آن مهم‌تر اندیشیدن در معنای آن فرا خوانده‌اند.
اهمیت تلاوت قرآن در سیره اهل بیت (ع)
امام صادق (ع) فرموده‌اند که پدر من امام باقر (ع) بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب، ما را جمع می‌کرد و به خواندن قرآن فرا می‌خواند و آن‌ها که قرآن خواندن را بلد نبودند به گفتن ذکر فرمان می‌داد.[5] باری، این نشان‌دهندۀ اهمیّت قرآن است. مگر فراموش کرده‌ایم که سیّدالشهداء (ع) در شب عاشورا به دعا و قرآن پرداخت و یاران و خاندانش- به گفته راویان- مثل کندوی زنبوران، پیاپی به قرآن و دعا و ذکر مشغول بودند. وقتی که از مدینه خارج شدند قرآن خواندند. سر مقدس آن حضرت بر فراز نیزه قرآن خواند: أَم حَسِبتَ أَنَّ أَصحابَ الكَهفِ وَ الرَّقِيمِ كانوا مِن آياتِنا عَجَباً.[6]
در تاریخ حیات رسول اکرم (ص) آورده‌اند که آن حضرت تا سوره‌های حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن را نمی‌خوانند نمی‌خوابیدند،[7] سورۀ اعلی را نیز بسیار دوست داشتند و دمادم می‌خواندند.[8] ایشان با آوایی زیبا و دلنشین تلاوت می‌کردند.[9]
بگذارید از امیر مؤمنان علی (ع) نیز بگوییم. عبدالرّحمن سلمی می‌گوید: «به خدا سوگند هیچ قریشی را ندیدم که بیشتر از امیر المؤمنین علی (ع) قرآن بخواند.»[10]
آیۀ چهل و ششم سورۀ نساء را بسیار دوست داشت و پیاپی می‌خواند[11]:
«إِنَّ اللَّهَ لا يَغفِرُ أَن يُشرَكَ بِهِ وَ يَغفِرُ ما دونَ ذلِكَ لِمَن يَشاءُ».
خداوند نمی‌بخشد که برای او شریک بینگارند و پایین‌تر از آن را برای هر که بخواهد می‌بخشد.
آن حضرت با قرآن انسی دیرینه داشت و با یک‌یک آیه‌های قرآن زیسته بودند؛ برای همین است که فرموده بود:
«به خدا سوگند، هیچ آیه‌ای فرود نیامد مگر آن‌که دانستم که دربارۀ چه نازل شده و در کجا فرود آمده است.»[12]
دست کم در شبانه روز سه مرتبه آیة الکرسی را تلاوت می‌فرمود…[13]؛ آن حضرت بِسم الله را جزو سوره می‌دانست.[14]
سایر ائمّه نیز در تلاوت قرآن بسیار کوشا بوده‌اند. گاه صدای تلاوت قرآن موجب می‌شد که رهگذران در کوچه می‌ایستادند و به صدای قرآن خواندنِ آنان گوش می‌سپردند. تعلیم قرآن را از خردسالی می‌دانستند و اطفال را به خواندن قرآن ترغیب و تشویق می‌کردند.
عمق معانی قرآن
اکنون به روایتی از ابن عبّاس بپردازیم، که در نقل سنّت و کلام آن حضرت، خاصه در موضوع قرآن، شهره است. او می‌گوید که روزی امیر المؤمنین (ع) به من فرمودند: بعد از نماز عشا نزد من بیا.من هم پس از نماز عشا نزد آن حضرت رفتم. از من پرسید: معنای الف در الحَمدُ لِلهِ رَبِّ العالَمينَ چیست؟ معنای خود کلمۀ الحمد چیست؟
عرض کردم: نمی‌دانم. پاسخی ندارم.
آن حضرت یک ساعت تمام دربارۀ الف در الحمد سخن گفت. پس از آن از من پرسیدند: تفسیر و معنای لام در الحمد چیست؟
عرض کردم: باز هم نمی‌دانم. آن حضرت ساعتی در معنای لامِ الحمد سخن گفت.
پرسیدند: حاءِ در الحمد چه معنایی دارد؟
عرض کردم: نمی‌دانم.
باز هم آن حضرت ساعتی دربارۀ معنای آن سخن گفت. در ادامه فرمودند: معنای میم در الحمد چیست؟
عرض کردم: نمی‌دانم.
ایشان دربارۀ آن ساعتی سخن گفت. در ادامه پرسیدند: معنای دال و … تا آن‌که سپیده دمید، به من فرمود: ابن عباس، برو به خانه‌ات و برای نماز صبح آماده شو.
برخاستم و راهی خانه‌ام شدم در حالی که فرمایش‌های آن حضرت را در ذهن خود مرور می‌کردم و می‌سپردم. با خودم اندیشیدیم: دانش من از قرآن نسبت به آگاهی آن حضرت همانند آبگیر و برکۀ کوچکی است نسبت به دریای گستردۀ بی‌کران.[15]
این روایت نیز نشان می‌دهد که تلاوت قرآن باید با تدبر در معنای آیات همراه باشد.
[1]. مزمل، آیۀ 20.
[2]. نساء، آیۀ 82؛ محمّد (ص)، آیۀ 24.
[3]. قمر، آیۀ 17.
[4]. مستدرک الوسائل، ج 4، ص 263.
[5]. الکافی، ج 2، ص 499.
[6]. سورۀ کهف، آیۀ 9.
[7]. سنن النبی، ص 341.
[8]. همان.
[9]. همان.
[10]. سنن الامام علی (ع) ، ص 124.
[11]. همان، ص 126.
[12]. عیون الحکم و المواعظ، ص 285؛ وصول الاخبار، ص 5.
[13]. بحار الانوار، ج 83، ص 126؛ الامالی (طوسی)، ص 509.
[14]. الامالی (صدوق)، ص 240؛ وسائل الشیعه، ج 6، ص 59؛ عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 270.
[15]. سعد السعود للنفوس منضود، ص 285.