فرهنگ تشکر و سپاسگزاری
فهرست مطالب این مقاله را ببینید
فرهنگ تشکر و سپاسگزاری از دیگران یکی از آموزه‌های اسلامی و دینی است. تشکر از نشانه‌های کرامت نفس و بزرگی شخصیت انسان است. در این مقاله به بیان این موضوع می‌پردازیم و مطالب زیر را بررسی می‌کنیم:
- تأثیر سپاسگزاری در تحکیم خانواده
- اصل تشکر
- مراحل سپاسگزاری در روایات
- شکر خدا و شکر مخلوق
- سپاسگزاری از انجام وظیفه
چکیده
- تشکر یک اصل در روابط خانوادگی است و از نشانه‌های کرامت نفس آدمی است.
- بهتر است هم با زبان و هم به صورت عملی از یکدیگر سپاسگزاری کنیم. کوچک بودن کاری نباید موجب غفلت از تشکر کردن شود چه رسد که انسان بخواهد واکنشی منفی نشان دهد که این امر بسیار ناپسند و مخرب خواهد بود.
- در روایتی چند مرحله برای تشکر مطرح شده است. این مراحل عبارتند از:
- تشکر زبانی
- خدمت او را یاد کردن
- در پشت سر از او به خوبی یاد کردن
- بین خود و خدا برای او دعای خیر کردن
- شکر خدا و شکر مخلوق: در روایات آمده است: هر کسی از نعمتی که مخلوقین به او می‌دهند سپاسگزاری نکند از خدای عز و جل نیز سپاسگزاری نکرده است. یعنی هر چند تمام نعمت‌ها از جانب خداوند است، لکن باید از افرادی که واسطه رسیدن این نعم الهی به ما هستند نیز سپاسگزاری کنیم تا سپاسگزاری ما از خداوند هم صورت پذیرد.
- ممکن است بسیاری از خدماتی که دیگران برای ما انجام می‌دهند، تکلیفی بر گردن آن‌ها باشد، ما نباید به این گمان که او وظیفه شرعی خود را انجام داده از تشکر غفلت کنیم. در این موارد نیز باید از افراد صمیمانه سپاسگزاری کرد.
جایگاه تشکر در تحکیم خانواده
در مورد حسن معاشرت و تحکیم خانواده عواملی وجود دارد که بسیار موثر است. یکی از مصادیق آن فرهنگ تشکر و سپاسگزاری است. این اصلی در زندگی و اصلی برای خانواده است. ما باید از خوبی‌های دیگران سپاسگزاری کنیم، ولی نباید در بدی‌ها همیشه اعتراض کنیم یا مقابلۀ به مثل کنیم، بلکه در اکثر از موارد باید تغافل کنیم. سپاسگزاری در برابر خوبی‌های دیگران است و در نقطه مقابل، تغافل و چشم‌پوشی از ناملایمات است. بنابراین در خانواده باید تمرین کنیم که اهل سپاسگزاری و همین‌طور اهل تغافل باشیم.
در این مقاله اصل تشکر را بیان می‌کنیم. برای مطالعه در مورد اصل تغافل نیز می‌توانید به مقاله «اهمیت و تأثیر تغافل در تحکیم خانواده» مراجعه نمایید.
اصل تشکر
تشکر لازمۀ کرامت انسان است، همچنان که در روایتی از امام حسن مجتی (ع) نقل شده است:
«اللُّؤْمُ أَنْ لَا تَشْكُرَ النِّعْمَةَ»[1]
از نشانه‌های پستی این است که از نعمتی که دیگری در اختیار او قرار می‌دهد، سپاسگزاری نشود.
بهتر است انسان تشکر عملی کند و نعمت دیگران را با مقابلۀ به مثل یا بهتر از آن پاسخ دهد. اما بعضی از تشکر در حد تشکر زبانی هم غفلت می‌کنند؛ گاهی می‌شود کسی خیری انجام می‌دهد، اما به دلیل این که آن کار در نظر انسان کوچک می‌آید، به جای سپاسگزاری حتی یک حرف منفی هم می‌زند.
برای مثال همسر غذایی را برای خانواده آماده می‌کند، غذا یک مقدار مطابق میل شوهر نیست، به جای سپاسگزاری به اصطلاح یک ایرادی هم می‌گیرد، از این‌که او زحمت کشیده تشکر نمی‌کند، از کاستی ایراد می‌گیرد یعنی هم تغافل نمی‌کند و هم تشکر نمی‌کند.
این موضوع در تربیت فرزندان نیز باید لحاظ شود. باید دقت کنیم تا آن‌ها را اهل سپاسگزاری و اهل تغافل بار بیاوریم. فرزند ما باید یاد بگیرد از مادر، پدر و اهل منزل در برابر لطف آن‌ها سپاسگزاری کند. اگر موردی پیش آمد که مطابق خواسته و میل او نبود، به روی خود نیاورد.
مراحل تشکر
روایتی از امام زین العابدین (ع) نقل شده که می‌توان از آن مراحل تشکر را برداشت کرد:
«وَ أَمَّا حَقُّ ذِي الْمَعْرُوفِ عَلَيْكَ فَأَنْ تَشْكُرَهُ وَ تَذْكُرَ مَعْرُوفَهُ وَ تَكْسِبَهُ الْمَقَالَةَ الْحَسَنَةَ وَ تُخْلِصَ لَهُ الدُّعَاءَ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللَّهِ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ كُنْتَ قَدْ شَكَرْتَهُ سِرّاً وَ عَلَانِيَة ثُمَّ إِنْ قَدَرْتَ عَلَى مُكَافَأَتِهِ يَوْماً كَافَأْتَه»[2]
حق کسی که دربارۀ تو کار نیکی انجام می‌دهد این است:
- از او تشکر کنید، بگویید خیلی از شما سپاسگزار هستم.
- کار خیر او را یاد کنید. بگویید فلانی به من چنین لطفی کرد یا به خود او بگویید.
- از وی به خوبی یاد کنید، مواظب باشید پشت سر او بدی نگویید، او به شما خدمت کرده است.
- بین خود و خدای عزوجل برای او خالصانه دعا کنید.
در ادامه فرمودند: اگر چنین کاری کردید حق شکر را در نهان و آشکار ادا کردید و یک نکته هم اضافه کردند اگر یک روزی دست شما باز شد، امکان داشت که زحمت او را جبران کنید حتماً این کار را انجام بدهید.
شکر خدا و شکر مخلوق
باز هم حدیثی از حضرت سید الساجدین، امام زین العابدین (ع) است. فرمودند: در روز قیامت خدای تبارک و تعالی به بنده‌ای از بندگان خود می‌فرماید: «أَشَکَرتَ فُلاناً؛ از فلانی تشکر کردی؟»[3] حتماً به این معنا است فلانی که خدمتی به تو انجام داده بود، از او سپاسگزاری کردی؟ جواب می‌دهد: پروردگارا! نه، ولی من شکر تو را به جای آوردم. خداوند می‌فرماید: «لَم تَشكُرني إذا لَم تَشكُرَه؟» وقتی که تو او را مورد سپاسگزاری قرار ندادی، از خدمت او تشکر نکردی، کأنّه از من هم سپاسگزاری نکردی.
شما ببینید پدر و مادر در خانواده چقدر به فرزند خدمت‌رسانی می‌کنند. آیا فرزندان نباید آموزش ببینند و تربیت شوند که دائم از پدر و مادر تشکر کنند؟ همسر مدت‌ها در امور خانواده زحمت می‌کشد، تلاش می‌کند، آیا نباید از زحمات مادر و همسر سپاسگزاری شود؟ مرد در بیرون زحمت می‌کشد، در مسائل و مشکلات اجتماعی، اقتصاد منزل را تأمین می‌کند، آیا تشکر لازم ندارد؟
شبیه این حدیث از امام رضا (ع) نقل شده که فرموده باشند:
«مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ»[4]
هر کسی از نعمت بخشی مخلوقین سپاسگزاری نکند از خدای عز و جل سپاسگزاری نکرده است.
تشکر از انجام وظیفه
گاهی شرح وظیفه‌ها باعث غفلت از تشکر می‌شود، نباید به گمان این که کاری به عنوان وظیفه تعریف شده از تشکر غفلت کرد؛ آيا اگر کسی وظیفۀ خود را خوب انجام دهد نباید از او سپاسگزاری کنیم؟! چطور هنگامی که فرزند ما تکالیف درسی را به خوبی انجام می‌دهد ما از او سپاسگزاری می‌کنیم که باید هم بکنیم. معلم از تمرینی که دانش‌آموز خوب انجام می‌دهد سپاسگزاری می‌کند. انجام وظیفه تشکر لازم دارد.
زن باید از شوهر تشکر کند، شوهر باید از همسر خود سپاسگزاری کند. فرزندان اگر کار خوبی انجام دادند باید از آن‌ها تشکر شود. ما باید روحیّۀ سپاسگزاری را تمرین کنیم که هم خود این روحیه را داشته باشیم و هم به فرزندان خود القا کنیم یا به زبان بیاوریم، بگوییم از برادر خود سپاسگزاری کن که کاری در حق تو انجام داد. بنابراین باید تمرین کنیم:
- هیچ خدمتی را هرچند کوچک و هر چند که وظیفه او بوده، نادیده نگیریم.
- از خدمات دیگران سپاسگزاری کنیم.
این کار باعث روحیه گرفتن از همدیگر می‌شود و عکس آن باعث می‌شود خستگی کار در تن باقی بماند. تشکر نشانۀ کرامت است و باید آن را در خود ایجاد کنیم.
[1]– تحف العقول، النص، ص 233.
[2]– من لا يحضره الفقيه، ج2، ص 623.
[3]– الكافي (ط – الإسلامية)، ج2، ص: 99
[4]– عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج 2، ص 24.